Anadolu Ağızlarında Evlilik İle İlgili Söz Varlığı Üzerine Tematik Bir Tasnif Denemesi

Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmalar sayesinde yurdumuzun farklı bölgelerinde kullanılan ve yazıya geçirilmemiş pek çok sözcük toplanmıştır. Ağızlardan derlenen bu sözcükler Türk kültürünü yansıtması, Türkçenin ses ve biçim özellikleri ile zengin söz varlığını ortaya koyması bakımından oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, Türk dili ve kültüründe önemli bir yeri olan Anadolu ağızlarında evlilik ile ilgili söz varlığını tespit etmek ve bu sözcüklerin tematik olarak tasnifini ortaya koymaktır. Çalışmanın verileri nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılarak taranan ve incelenen Derleme Sözlüğü’nden elde edilmiştir. Yapılan tarama sonucunda sözlükte 960 sözcük tespit edilmiştir. Evlilik kavram alanına ait bu sözcükler genel hatlarıyla yedi ana başlık ve alt başlıklar altında sınıflandırılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen verilerden hareketle Anadolu ağızlarının evlilik temelli söz varlığındaki ve ifade gücündeki zenginlik ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu ağızlarının söz varlığı, Derleme Sözlüğü, evlilik kavramı, tasnif.

A Thematic Classification Study On The Vocabulary Related To Marriage In Anatolian Dialects

Thanks to the studies on Anatolian dialects, many words used in different regions of our country and not written down have been collected. These words compiled from dialects are very important in terms of reflecting Turkish culture and revealing the rich vocabulary of Turkish with its phonetic and morphological features. The aim of this study is to determine the vocabulary related to marriage in Anatolian dialects, which have an important place in Turkish language and culture, and to reveal the thematic classification of these words. The data of the study was obtained from the Compilation Dictionary, which was scanned and analyzed using document analysis, one of the qualitative research methods. As a result of the search, 960 words were identified in the dictionary. These words belonging to the conceptual field of marriage were generally classified under seven main headings and subheadings listed under them. Based on the data obtained as a result of the study, the richness in the marriage-based vocabulary and expressive power of Anatolian dialects were revealed.

Keywords:

vocabulary of Anatolian dialects, Compilation Dictionary, concept of marriage, classification.,

PDF

___

Aça, Mehmet (2002). Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya: Kömen Yayınları
Akarsu, B. (1998). Wilhelm von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı, 3. Baskı, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
Aksan, D. (1971). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Aksoy, İ. (2011). Türklerde Aile ve Çocuk Eğitimi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), s.11-19.
Arıkan, M. (2007). Kazak Destanları 1/Köroğlu’nun Kazak Anlatmaları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bakırcı, N. (2018). Dede Korkut Kitabı’nda ve Halk Hikâyelerinde Evlilik, Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6 (15), s. 1-20.
Durdu, B. ve Durdu, A. (2006). Anadolu Halk Kültüründe Kına, Cogito, 44-45, s.235-253.
Ergin, M. (2018). Dede Korkut Kitabı I-II, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erkul, A. (2002). Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri, (Ed.: H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca), Türkler III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Gökalp, Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi, (Haz. Y. Çotuksöken), İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Kâşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, 3. Baskı, (Haz. A. B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kormuşin, İ. V. (2017). Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları, Metinler ve İncelemeler, (Çev. R. Alimov), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Maımaıtıaılı, N. (2013). Kutadgu Bilig’in Söz Varlığı Açısından Açıklamalı Sözlüğü [Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
Mandaloğlu, M. (2013). İslamiyetten Önce Türklerde Aile Hukuku, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (33), s. 133-159.
Mandaloğlu, M. (2022). Eski Türklerde Aile ve Evlilik Anlayışı, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(8), s.481-498.
Orkun, H. N. (2019). Eski Türk Yazıtları, 5. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ögel, B. (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları II, 1. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Ögel, B. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 4. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ölmez, M. (2015). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük, 3. Baskı, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
Özdemir, Ö. (2021). Kazak Türklerinin Destanlarında Geçiş Dönemlerine Bağlı İnanış ve Uygulamalar, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(45), s.23-47.
Özşahin, M. (2018). Gerdek Sözü Üzerine. Dil Araştırmaları, 12(22), s.169-173.
Röhrborn, K. (1977-1996). Uıgurısches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a-ärŋäk 1-6, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
Sağol Yüksekkaya, G. (2004). Kalın ve Çeyiz, (Ed.: E. Gürsoy Naskali ve A. Koç), Hediye Kitabı, s. 396-406, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Sağol, G. (2005). Türklerde Evliliğin Algılanışı -“Evlenmek” Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle-, (Haz.: G. Kut ve F.B. Yılmaz), Uygurlardan Osmanlıya: Şinasi Tekin’in Anısına, s. 661-684, İstanbul : Simurg Yayınları.
Sak, R., Şahin Sak, İ.T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi, Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi. 4(1), 227-250.
Sezen, L. (2005). Türkiye’de Evlenme Biçimleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı), 11(27), s.185-195.
Tezcan, M. (1983). Köy Gençlerinin Evlenme İsteklerine İlişkin Davranış Kalıpları, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(2), s.133-136.
Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük, 9. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Üçüncü, K. (2006). Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı Alpamış, İstanbul: Töre Yayın Grubu.
Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
Yalman (Yalkın), A. R. (1977), Cenupta Türkmen Oymakları I-II (Haz.: S. Emir), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Yılmaz, Y. ve Bayraktar, D. (2021). Türkçe Sözlükte Evlilik Kavramlarının Köken Bakımından Tasnifi, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö9 (19), 19-34.
Yusuf Has Hâcib (1947). Kutadgu Bilig I, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Yusuf Has Hâcib (1959). Kutadgu Bilig II, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yücel, H. (2010). Kazak ve Kırgız Türklerinde Evliliğin Gerçekleşmesi İçin En Önemli Şart: Kalıñ, Türkoloji Araştırmaları Merkezi, http://turkoloji.cu.edu.tr, (22.02.2023), s.1-4.