GENETİK DETERMİNİZME DAİR KAVRAMSAL İNCELEME

İnsanoğlunun geleceği bilme arzusu, genetik bilgiye olan merakını artırmış ve bu alanda çalışmalar yapmasının önünü açmıştır. Genlerle ilgili her bilgi insanın derinliklerindeki gizeminin çözülmesine yardımcı olmuştur. Bu da bireylerin kişisel özelliklerinin temelinde genlerin olduğunu savunan fikirlerin yaygınlaşmasında etkili olmuştur. Genler bu noktada günlük söylem haline gelmiş ve sağlık, teknoloji gibi hayatın her alanında önemli bir yer edinmiştir. Genler üzerinde deterministik bakış açısı, bireylerin hayatında kendi bedenlerine farklı bakış açısıyla bakabilmesinin yolunu açmıştır. Aynı zamanda genetik hastalıkların çözüme kavuşmasında faydalı olurken, bir yandan da gen manipülasyonu gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Bu çalışmanın amacı, günümüz insanının birçok faktörden ziyade genlerine bağımlı olması sonucu ortaya çıkan, genlere kutsal bir özellik atfetmesi düşüncesine dayanan genetik determinizm kavramını incelemektir. Teorik nitelikli bu çalışmada, genetik determinizmin tanımı yapılmış olup, genetik determinizmin tarihsel gelişimi, türleri, açıklamaları ve bu kavrama ilişkin eleştirilere yer verilmiştir. Tüm bu bilgiler literatür bilgileriyle desteklenmiştir. Genlere aşırı anlam atfeden bakış açısı olan genetik determinizm, hayatın her anını kuşatmaktadır. Bireyler bu bakış açısıyla sahip oldukları özellikleri değiştirecekleri yönünde fikirler taşıyabilmektedirler. Örneğin bireyler daha güzel, daha zeki olma gibi birçok üstün özelliğe sahip olma kaygısı taşımaktadır. Bu kaygıyla gen pazarına boyun eğmekte, dolayısıyla gen manipülasyonu gibi birçok olumsuz durumlarla karşılaşmaktadırlar. Determinist bakış açısıyla gündeme gelen doğum öncesi testler, cinsiyet seçimi, gelecekte bebeklerin tasarlanması gibi konular da çeşitli etik tartışmalara sebebiyet vermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Determinizm, İnsan Genom Projesi, Genetik Determinizm

PDF

___

Aivelo, T. ve Uıtto, A. (2015). Genetic determinism in the finnish upper secondary school biology textbooks. Nordına, 11(2), 139-152. doi: 10.5617/nordina.2042
Allen, G. E. (1997). The social and economic origins of genetic determinism: a case history of the American eugenics movement 1900–1940 and its lessons for today. Genetica, 99(2-3), 77-88.
Baylis, F. ve Robert, J. (2004). The inevitability of genetic enhancement technologies. Bioethics, 18, 1-26. doi: 10.1111/j.1467-8519.2004.00376.
Canavan, G. (2013). Life without hope? huntington's disease and genetic futurity. English Faculty Research Publication, 1-31.
Carroll, J., Johnson, A.J., Salmon, C., Christiansen, K.J., Clasen, M. ve Jonsson, E. (2017). A cross-disciplinary survey of beliefs about human nature, culture, and science. Esic, 1-31.
Cebesoy, U. B. ve Karişan, D. (2019). Genetik ve genetik uygulamalarına yönelik tutum ve anlayış ölçeği: türkçe uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Başkent University Journal of Education, 6(2), 282-292.
Cebesoy, U. B. ve Öztekin, C. (2018). Genetics literacy: Insights from science teachers’ knowledge, attitude, and teaching perceptions. International Journal of Science and Mathematics Education, 16, 1247-1268.
Dahm, R. (2005). Friedrich Miescher and the discovery of DNA. Developmental Biology, 278(2), 274–288. doi:10.1016/j.ydbio.2004.11.028
Dawis, D. D. (2010). Genetic dilemnas: reproductive technology, parental choices, and children’s futures (2. bs.). America: Oxford University Press.
Dawkins, R. (2007). Gen bencildir. Asuman Ü. Müftüoğlu (Çev). Ankara: Tübitak.
De Melo-Martín, I. (2003). Biological explanations and social responsibility. Studies in History and Philosophy of Science, 34(2), 345–358. doi:10.1016/s1369-8486(02)00070-5.
De Melo-Martin, I. (2005). Firing up the nature/nurture controversy: bioethics and genetic determinism. Journal of Medical Ethics, 31(9), 526–530. doi: 10.1136/jme.2004.008417.
Ellison, T. H. G. ve Wet, D.T. (2018). Biological determinism. The International Encyclopedia of Biological Anthropology, 1-5. doi: 10.1002/9781118584538.ieba0056.
Esposite, M. (2017). Expectation and futurity: the remarkable success of genetic determinism. Studies in History and Philosophy of Science, 62, 1-9.
Gericke, N., Carver, R., Castéra, J., Evangelista, N. A. M., Marre, C. C. ve El-Hani, C. N. (2017). Exploring relationships among belief in genetic determinism. Genetics Knowledge, and Social Factors, Science & Education, 26(10), 1223-1259.
Gildersleeve, M. ve Crowden, A. (2019). Genetic determinism and place. Nova Prisutnost, XVII(1), 162. doi:10.31192/np.17.1.9
Keller, J. (2005). In genes we trust: the biological component of psychological essentialism and its relationship to mechanisms of motivated social cognition. Journal of Personality and Social Psychology, 88(4), 686–702.
Kiraz, K. (2019). Kendini belirleme teorisi ve motivasyon. Erişim adresi: https://www.verywellmind.com/what-is-self-determination-theory-2795387
Lewontin, R. C. (1980). Sociobiology: another biological determinism. International Journal of Health Services, 10(3), 347–363. doi:10.2190/7826-dpxc-ka90-3mpr
Meaney, M. J. (2006). Nature, nurture, and the disunity of knowledge. Annals of the New York Academy of Sciences, 935(1), 50–61. doi:10.1111/j.1749-6632.2001.tb03470.x
Miller, G. (1992). Lorenzo’nun yağı (lorenzo’s oil). Kennedy Miller Mitchell (Yap.), Universal Stüdyoları (Dağ.), ABD.
Miller, H. (1998). DNA blueprints, personhood, and genetic privacy”, Health Matrix-The Journal of Law-Medicine, 8(2), 179-221.
Muskavitch, A. M. (2014). Genetic determinism in the post-genomic age. Integritas, 1-21. doi: 10.6017/integritas.v3i1p1
Nelkin, D. ve Lindee, M. S. (2010). The DNA mystique: the gene as a cultural icon. University of Michigan Press.
Newson, A. (2004). The nature and significance of behavioural genetic information. Theoretical Medicine and Bioethics, 25(2), 89-111.
Nimrod, I. ve Heine, S. J. (2011). genetic essentialism: on the deceptive determinism of DNA. Psychological Bulletin, 137(5), 800–818. doi: 10.1037/a0021860
Ozansoy, M. (2014). Genetik determinism. Erişim Adresi: http://www.sdplatform.com/Dergi/754/Genetik-determinizm.aspx
Özaydın, A. (1993). Cebriyye. (İslam Ansiklopedisi), 7, 205-208. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/cebriyye
Öztürk, E. (2007). Genetik determinizm, insan davranışları ve eğitim. Gazi Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tezarsivi.com/genetik-determinizm-insan-davranislari-ve-egitim
Peters, T. (2012). Playing God?: Genetic determinism and human freedom. Taylor &Francis Book. Erişim adresi: https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781315024226/playing-god-ted-peters
Philpott, M. (1996). Not guilty by reason of genetic determinism. Avebury. 95-112.
Resnik, B.D. ve Vorhaus, B.D. (2006). Genetic modification and genetic determinism. Philosophy, Ethics, and Humanities in Medicine, 1-9.
Ridley, M. (2013). Genom: bir türün yirmi üç yıllık otobiyografisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınevi
Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2000). Self-Determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68.
Sankar, P. (2003). Genetic privacy. Annual Review of Medicine, 54(1), 393–407. doi: 10.1146/annurev.med.54.101601.152131
Sarraf, A. M. ve Meine, A. M. (2018). Modernity and cultural decline: a biobehavioral perspective. Springer.
Smith, G. P. (1994). Genetic determinism or genetic discrimination. Journal of Contemporary. Health Law and Policy, (11), 23.
Steven J. H., Benjamin Y. C. ve Anita S. (2019). Making sense of genetics: the problem of essentialism. Psychosocial Impacts of Genomic Information, 49(3), 19-26. doi: 10.1002/hast.1013
Tsui, L. C. ve Scherer, S. W. (2002). Application domains: the human genome project. Essentials of Genomics and Bioinformatics, 41–59. doi:10.1002/9783527612642.ch02
Ulutin, T. (2005). İnsan genom projesi”, moleküler hematoloji ve sitogenetik alt komitesi. Temel Moleküler Hematoloji Kursu, 70-72.
Yılmaz, N. (2020). Genetik yapımızın bizi koronavirüsten koruyacağı iddiası”, Erişim adresi: https://teyit.org/genetik-yapimizin-bizi-koronavirusten-koruyacagi-iddiasi
Zwart, H. (2015). Genetic determinism. Springerreference, 1-8.
Türkiye’de neden koronavirüs yok?. (ty). Erişim adresi: https://www.internethaber.com/turkiyede-neden-koronavirus-yok-doktorun-gen-iddiasi-bomba-foto-galerisi-2086601.htm?page=2
Genetik determinizm. (07.03.2021). Erişim adresi: https://www.psikolojisozlugu.com/genetic-determinism-genetik-belirlemecilik
Genetik determinizm. (13.12.2020). Erişim adresi: https://www.oxfordreference.com/search?q=genetic+determinism&searchBtn=Search&isQuickSearch=true