Biyoçeşitlilik Sıcak Noktası ve Jeolojik Miras Alanı Olan Karstik Peyzajların Zamansal Değişimi: Çankırı Jipsli Tepeleri

Jipsli topraklar dünyada geniş alanlara yayılmış olup jeolojik ve biyolojik çeşitlilik açısından özel alanlardır. Jipsli alan habitatları ve jeolojik yapısı, jips içeriğinden dolayı kırılgandır. Bu bölgeler, arazi kullanım değişiklikleri, hayvancılık, otlatma, su kaynaklarının aşırı kullanımı gibi insan faaliyetleri tarafından tahrip edilmektedir. Bu çalışmada; Çankırı'daki jeolojik, ekolojik, biyolojik ve paleontolojik bakımdan önem taşıyan jipsli alanların 2008-2014 yılları arasındaki peyzaj değişimi analiz edilerek, bölgedeki jeolojik miras alanlarına (dolin gölleri gibi) ve hassas endemik bitki türlerine olan tehdidin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, 2008 yılı için ortofoto görüntüleri ve 2014 yılı için Göktürk-2 uydu görüntüleri kullanılmıştır. Çalışmanın sonuçları tarım alanı ve yerleşim alanının arttığını, buna karşın dolinlerin, mera ve çayırlık-otlak alanların azaldığını göstermiştir. Biyoçeşitlilik ve jeolojik miras için önemli olan jipsli bölgeler, kısa sürede bile ciddi zararlar görebilmektedir. Sonuç olarak, jipsli toprakları korumak için hızlı bir şekilde önlem almak gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çankırı, Jips, Peyzaj Değişimi, Dolin, Jeolojik Miras

Temporal Landscape Change in Biodiversity Hotspot and Geological Heritage Karst Landscapes: Çankırı Gypsum Hills Case

Gypsum soils spread over large areas in the world and are specific areas in terms of geological and biodiversity. Habitats and geological structure of gypsum region are fragile due to contents of gypsum. This regions is forced by human activity such as land use changes, livestock grazing, overuse of water resources. In this study; it is aimed to reveal the threats to the geological heritage sites (such as dolin lakes) and sensitive endemic plant species in gypsum region by analyzing the landscape change between 2008-2014 in this region of Çankırı-Turkey where are important in terms of geological, ecological, biological and paleontological aspects. In this direction, aerial photographs for 2008 and Göktürk-2 satellite image for 2014 were used. The results of study showed that increased agriculture areas and settlements, on the other hand decreased dolines, grasslands and meadows. The gypsum regions, which are important for biodiversity and geological heritage can suffer significant damage even in a short period of time. Consequently, it is necessary to take immediately measures to protect gypsiferous soils.

Keywords:

Çankırı, Doline, Geological heritage, Gypsum, Landscape change,

PDF

___

Acar, H., Serteser, A., & Kargıoğlu, M. (2012). Afyonkarahisar’daki jipsli topraklar ile bitki örtüsü ilişkisi. AKÜ Journal of Science, 12: 1-22.
Akpulat, H. A., & Çelik, N. (2005). Flora of gypsum areas in Sivas in the eastern part of Cappadocia in Central Anatolia, Turkey. Journal of Arid Environments, 61: 27–46.
Altan, T. (2000). Doğal Bitki Örtüsü. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 235 Ders Kitapları Yayın No: A-76, 200 s., Adana.
Casby-Horton, S., Herrero, J., & Rolong, N. A. (2015). Gypsum Soils—Their Morphology, Classification, Function, and Landscapes. In Sparks, D.L. (Eds.), Advances in Agronomy, (pp. 231–290). ISBN: 9780128021378.
Doğan, U. (2005). Land subsidence and caprock dolines caused by subsurface gypsum dissolution and the effect of subsidence on the fluvial system in the Upper Tigris Basin (between Bismil-Batman, Turkey). Geomorphology, 71: 389-401.
Doğan, U., & Özel, S. (2005). Gypsum karst and its evolution east of Hafik (Sivas, Turkey). Geomorphology, 71(2005): 373-388.
Doğan, U. (2002). Subsidence dolines formed by gypsum karstification at the east of Çankırı. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (1), 67– 82.
Ertuğrul, G. (2011). Çankırı–Korubaşı Tepe ve civarındaki jipsli alanların florası. (PhD), İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Botaniği Programı, 131 s., İstanbul, Türkiye.
FAO, (1990). Management of Gypsiferous Soils. FAO Soils Bulletin 62 Rome, Italy. http://www.fao.org/docrep/t0323e/t0323e00.htm#Contents.
FAO, (2018). Food and Agriculture Organization of the United Nations. http://www.fao.org/docrep/t0323e/t0323e02.html. Erişim tarihi: 31.05.2018. Foody, G. M. (2002). Status of land cover classification accuracy assessment. Remote Sensing of Environment, 80: 185–201.
IUCN, (2013). About biodiversity. http://www.iucn.org/what/biodiversity/about/. Erişim tarihi: 19.05.2019.
Kaya, F., Kaymakci, N., Bibi, F., Eronen, J. T., Pehlevan, C., Erkman, A., Langereis, C., & Fortelius, M. (2016). Magnetostratigraphy and paleoecology of the hominid-bearing locality Çorakyerler, Tuglu Formation (Çankiri Basin, Central Anatolia). Journal of Vertebrate Paleontology, 36(2), e1071710.
Kazancı, N., Şen, Ş., Seyitoğlu, G., Bonis, L., Bouvrain, G., Araz, H., Varol, B., & Karadenizli, L. (1999). Geology of a new Late Miocene mammal locality in central Anatolia, Turkey. Comptes Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, Sciences de la Terre et des Planètes, 329: 503-510.
Ketenoğlu, O., Kurt, L., Akman, Y., Aydoğdu, M., & Hamzaoğlu, E. (2000). Syntaxonomic research on the gypsicole vegetation in Cappadocia, Turkey. Israel Journal of Plant Sciences, 48:2, 121-128.
Mazzini, I., Hudáčková, N., Joniak, P., Kováčová, M., Mikes, T., Mulch, A., Rojay, B., Lucifora, S., Esu, D., & Soulié-Märsche, I. (2013). Paleoenvironmental and chronological constraints on the Tuğlu Formation (Çankırı Basin, Central Anatolia, Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, 22: 1-31, TÜBİTAK, doi:10.3906/yer-1207-10.
MGM, (2019). Çankırı ili meteoroloji verileri. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=CANKIRI. Erişim tarihi: 13.06.2019.
Özdeniz, E., Bölükbaşı, A., Kurt, L., & Özbey, B. G. (2016). Ecology of gypsophile plants. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 4 (2): 57 – 62.
Palacio, S., Escudero, A., Montserrat-Marti, G., Maestro, M., Milla, R., & Albert, M. J. (2007). Plants living on gypsum: beyond the specialist model. Annals of Botany. 99: 333-343.
Pan, D., Domon, G., Marceau, D., & Bouchard, A. (2001). Spatial pattern of coniferous and deciduous forest patches in an Eastern North America agricultural landscape: the influence of land use and physical attributes. Landscape Ecol., 16: 99–110.
Parise, M., & Pascali, V. (2003). Surface and subsurface environmental degradation in the karst of Apulia (southern Italy). Environmental Geology, 44(3): 247-256.
Pérez-García, F.J., Akhani, H., Parsons, R.F., Silcock, J.L., Kurt, L., Özdeniz, E., Spampinato, G., Musarella, C. M., Salmerón-Sánchez, E., Sola, F., Merlo, M. E., Martínez-Hernández, F., Mendoza-Fernández, A. J., Garrido-Becerra, J. A., & Mota, J. F. (2018). A first inventory of gypsum flora in the Palearctic and Australia. Mediterranean Botany, 39(1): 35-49. ISSNe 2603-9109.
Şahin, B., & Şimşek, Ö. (2016). Nezaket Kevkesi (Alyssum nezaketiae) Tür Eylem Planı. T.C. Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma Ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü IX. Bölge Müdürlüğü, Çankırı Şube Müdürlüğü, Kasım 2016, Ankara, Türkiye.
Tuttu, G., & Akkemik, Ü. (2017). Çankırı - Korubaşı Tepe ve Civarındaki Jipsli Alanların Florası. OT Sistematik Botanik Dergisi, 2(1): 45 - 88.
Wagner, M. (2000, May). The relationship between environmental and economic performance of firms Paper Presented at the Second POSTI Meeting in Collaboration with the ESST Annual Scientific Conference, BETA, Universite ́Louis Pasteur, Strasbourghttp//www.esst.uio.no/posti/workshops/wagner.html.
Waltham, A. C., & Fookes, P. G. (2005). Engineering classification of karst ground conditions. Speleogenesis Evol Karst Aquifers, 3(1): 1–20.
Waltham, T. (2002). Gypsum karst near Sivas, Turkey. Cave and Karst Science, 29(1): 39-44.
Yılmaz, I. (2012). On the value of dolines in gypsum terrains as a ‘‘Geological Heritage’’: an example from Sivas basin, Turkey. Environ Earth Sci, Springer, 65: 805–812. DOI 10.1007/s12665-011-1125-6.
Yoldaş, R. (1982). Geology of the Tosya (Kastamonu) and Bayat (Çorum) regions. (PhD), İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İstanbul, Türkiye.