İstanbul’da On Yedinci Yüzyıl Evlerinde Yaşama Mekânları

Osmanlı belgelerinde kayda geçen evlerin mekân tariflerinden gündelik yaşamın geçirildiği her tür mekân üretimine ve kullanımının yapılanmasına ilişkin önemli bilgiler edinilir. Tariflerdeki veriler aracılığıyla makale, modernleşme öncesinde başkent İstanbul evlerinde belli bir fonksiyonla tariflenemeyen “oda,” “sofa,” “dehliz,” “tahtapuş,” “gurfe,” “selamlık,” “gölgelik” gibi yaşama mekânlarını inceler. Bu mekânların o dönemde nasıl düzenlendiğini ve kullanıldığını, dönemsel olarak karşılaştırmalı incelemeyle mekânların nasıl dönüşüm geçirdiğini tartışır. Modernleşmenin eşiğindeki İstanbul evlerini anlamak için seçilen örneklem grubu, on yedinci yüzyılın başında İstanbul Mahkemesi 3 numaralı kadı sicilinde kayıtlı evlerdir. Bu evlerin mekân tariflerinde kullanılan terminolojinin anlamsal ve sayısal analizlerinin yapılmasıyla, modernleşme öncesi evlerin yapılanması ve sözkonusu mekânların düzenleri ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, on yedinci yüzyıl, ev, Osmanlı

Living Spaces in Seventeenth-century Houses in Istanbul

Spatial descriptions of the houses in Ottoman-written documents provide valuable data about the production and use of daily living spaces. This data helps the paper study items in the living spaces, such as oda, sofa, dehliz, tahtapuş, gurfe, selamlık, and gölgelik, which do not have an identified specific function in houses of pre-modernization Istanbul. The paper discusses how spaces were organized and used, and also provides an intertemporal comparison of these spaces that reveals how they were transformed in time. The sample group chosen for understanding Istanbul houses on the eve of the modernization are recorded in Istanbul Court Register number 3 at the beginning of the seventeenth century. By conducting a semantic analysis of terminology about the spaces and a quantitative analysis of the terms in this sample group, the manner of building and organizing the living spaces of the houses in that time will be clarified.

Keywords:

Istanbul seventeenth century, house, Ottoman, court registers,

PDF

___

Akar, Tuba. “Fatih’in İstanbul’unda Konut Mimarisi.” IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, 20-22 Mayıs 2016, derleyen Feridun Emecen et al., 159-170. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2016.
Akgün Özkaya, Hatice Gökçen. 18. Yüzyılda İstanbul Evleri Mimarlık, Rant, Konfor, Mahremiyet. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2015.
Ariés, Philippe. “Bir Özel Hayat Tarihi İçin.” Özel Hayatın Tarihi 3: Rönesans’tan Aydınlanma’ya, derleyen Philippe Ariés ve Georges Duby, 7-21. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
Artan, Tülay. “Architecture as a Theatre of Life: Profile of The Eighteenth Century Bosphorus.” Doktora tezi, Massachusetts Institute of Technology, 1989.
———. “The Making of the Sublime Porte near the Alay Köşkü and a Tour of a Grand Veziral Palace at Süleymaniye.” Turcica 43 (2012): 145-206.
———. “The politics of Ottoman imperial palaces: waqfs and architecture from the 16th to the 18th centuries.” The Emperor’s House: Palaces from Augustus to the Age of Absolutism, derleyen Michael Featherstone, Jean-Michel Spieser, Gülru Tanman ve Ulrike Wulf-Rheidt, 365-408. Berlin: Walter de Gruyter, 2015.
———. “Two Artists, One Vantage Point: Pera/Istanbul in the 1740s.” 14th International Congress of Turkish Art Proceedings, derleyen Frédéric Hitzel, 105-116. Paris: Collège de France, 2013.
Barkan, Ömer Lütfi, ve Ekrem Hakkı Ayverdi. İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953 (1546) Târîhli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1970.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2007. Eldem, Sedad Hakkı. Türk Evi Osmanlı Dönemi. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları, 1984.
———. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1968. Faroqhi, Suraiya. Orta Halli Osmanlılar: 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Sahipleri ve Evler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Kala, Ahmet, et al. İstanbul Ahkâm Defterleri: İstanbul Vakıf Tarihi 1 (1742-1764). İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 1998.
Kuban, Doğan. The Turkish Hayat House. İstanbul: Ziraat Bankası Yayınları, 1995.
———. “Konaklar.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 5, 50-55. İstanbul: Tarih Vakfı, 1994.
Özgüven, Yekta. “II. Mahmud Dönemi İstanbulu’nda Kentsel-Fiziksel Kavrayışın Değişimi.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2009.
Özkaya, Hatice Gökçen. “Living Conditions in Houses of Istanbul During The 17th Century: A Reading of Kadı Registries.” TÜBA-KED 19 (Temmuz 2019): 75-88.
———. “Osmanlı İstanbul’unda Selamlığın Halleri.” Uğur Tanyeli’ye Armağan, derleyen Erhan Berat Fındıklı ve Işıl Ucman Altınışık, 127-154. İstanbul: b-kitap, 2019.
Özyalvaç, Şükriye Pınar. “İstanbul Konut Mimarisinde Lüks ve Konfor (18. Yüzyıl).” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2015.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 3. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Redhouse, Sir James W. A Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2006.
Sakaoğlu, Necdet. “18. Yüzyılda İstanbul Evleri ve Sorunları.” Tarih ve Toplum Dergisi 2, s. 70 (1989): 26-33.
Sarıalioğlu, Ceren. “Historiyografik Bir Sorunsal Olarak “Türk Evi” (1928-1995).” Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008.
Sözen, Metin. Türklerde Ev Kültürü. İstanbul: Doğan Kitapçılık A.Ş., 2001.
Tanyeli, Uğur. “Osmanlı Metropollerinde Evlerin Konfor ve Lüks Normları (16.-18. Yüzyıllar).” Soframız Nur Hanemiz Mamur: Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, derleyen Suraiya Faroqhi ve Christoph Neumann, 333-349. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
———. “Klasik Dönem Osmanlı Metropolünde Konutun ‘Reel’ Tarihi: Bir Standart Saptama Denemesi.” Prof. Dr. Doğan Kuban’a Armağan, derleyen Zeynep Ahunbay, 57-71. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1996.
———. İstanbul’da Mekân Mahremiyetinin İhlali ve Teşhiri: Gerilimli bir Tarihçe ve 41 Fotoğraf. İstanbul: Metis Yayıncılık, 2012.
Tuztaşı, Uğur, ve İlgi Yüce Aşkun. “‘Türk Evi’ İdealleştirmesinde ‘Osmanlı Evi’ ve ‘Anadolu Evi’ Kavramlarının Ortaklıklarına İlişkin İşlevsel Açıklamalar.” bilig 66 (2013): 273-296.
Yavuztürk, Özyalvaç, ve Şükriye Pınar. “Evaluation of Luxury and Comfort Conditions In 18th Century Istanbul House From Muhallefat Manuscripts.” Sigma Journal of Engineering and Natural Sciences 6, s. 1 (2015): 91-98.
Yerasimos, Stefanos. “16. Yüzyılda İstanbul Evleri.” Soframız Nur Hanemiz Mamur: Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, derleyen Suraiya Faroqhi ve Christoph Neumann, 307-333. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
Yılmaz, Emre Can. “Fetih ve Sonrasında İstanbul’da Barınma Kültürü.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, derleyen Coşkun Yılmaz. Cilt 8, 152-154. İstanbul: TDV İSAM & İBB Kültür AŞ. Yayınları, 2015.
Yüksel, İ. Aydın, der. Ca’fer Efendi, Risâle-i Mi’mâriyye. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2005.