ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKININ İHLALİ

Adil yargılanma hakkının bir cüzü olan makul sürede yargılanma hakkı, ulusal ve uluslararası düzenlemeler ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesinin çok sayıda içtihadına konu edilen ve davaların mümkün olan en kısa sürede neticelendirilmesini amaçlayan temel bir insan hakkıdır. Bu hakkı ihlal edilen kişiler için etkili bir iç hukuk yolu olarak 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile bireysel başvuru imkânı getirilmiştir. Anayasa Mahkemesi de başvuruları kabul etmeye başladığından bu yana makul sürede yargılanma hakkına dair çok sayıda karar vermiştir. Bu kararlarda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yerleşmiş içtihatları gözetilerek davanın karmaşıklığı, tarafların tutumu, yetkili makamların tutumu ve başvurucunun davanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği ölçütlerinin kullanılmasıyla ihlal değerlendirmesi yapıldığı anlaşılmaktadır. Mahkemece bu değerlendirme neticesinde makul sürede yargılanma hakkının ihlaline hükmedilen hallerde talep bulunması şartıyla, davanın niteliği, geçen süre, taraf sayısı gibi ölçütler çerçevesinde de manevi tazminata hükmedilmektedir. Anayasa Mahkemesi ve AİHM’nin içtihatları incelendiğinde makul yargılama süresi aşılmasına rağmen, başvurucunun yargılama sürecindeki kusur ya da ihmali, yargılama mercilerinin iş yükünde tahmin edilemeyen krize dayalı geçici bir yoğunluk, deprem ve sel gibi mücbir sebepler ve üçüncü kişinin davranışı nedeniyle yargılamanın uzaması hallerinde ise devletin sorumlu tutulmadığı görülmektedir. 15 Temmuz darbe girişimi nedeniyle yargının iş yükünün olağanüstü artışı ve bazı yargı mensupları ile personelinin meslekten çıkarılmaları davaların görülme süresini uzatacaktır. Ancak, devletin bu durum karşısında gerekli tedbirleri alması nedeniyle, Anayasa Mahkemesince makul sürenin tespitinde darbe teşebbüsünün olumsuz etkisinin gözetilmesi gerekecektir.

Anahtar Kelimeler:

Anayasa Mahkemesi, Bireysel Başvuru, Makul Sürede Yargılanma Hakkı, Manevi Tazminat, 15 Temmuz Darbe Girişimi

VIOLATION OF THE RIGHT TO A TRIAL WITHIN A REASONABLE TIME IN DECISIONS OF THE TURKISH CONSTITUTIONAL COURT

The right to trial within a reasonable time, which is a part of the right to a fair trial, is one of the fundamental human rights which has been discussed in several national and international regulations, and numerous judicial precedents of European Court of Human Rights (ECHR) and the Constitutional Court, aiming at finalization of cases in the shortest time possible. Through the constitutional amendment package adopted in 2010, the right to individual application was introduced as a form of effective domestic remedy for those whose rights are infringed. Since it started receiving individual applications, the Constitutional Court has taken plenty of decisions regarding the right to trial within a reasonable time. It is understood that the evaluation of infringement is carried out using the criteria composed of the complexity of the case, attitudes of parties, attitudes of authorities, nature of the interest of the applicant in finalization of the case in a reasonable time, as well as taking into consideration the established case law of European Court of Human Rights (ECHR). As the result of the evaluation of the judicial precedents, the Court decides, if demanded by the applicant, on non-pecuniary damages in accordance with the criteria like the nature of the case, elapsed time, number of parties etc. in the cases where it is resolved that the right to trial within a reasonable time has been infringed. Examination over the decisions of Constitutional Court and the ECHR revealed that it is possible that the state is not deemed accountable in cases where the judgment process exceeds the reasonable time due to faults and negligence of the applicant throughout trials, temporary congestion of judiciary’s workload based on unpredictable crisis, force majeure like earthquakes and floods and behaviors of third parties. As a result of the failed coup attempt at 15th of July, an extraordinary rise in the workload of judiciary and dismissals of some members of judiciary and judicial personnel will increase the duration of proceedings. However, together with the required measures taken by the State, it is deemed that the negative effects of coup attempt on reasonable time will be anticipated by the Constitutional Court’s determinations.

Keywords:

Constitutional Court, Individual Application, Right to Trial Within a Reasonable Time, Immaterial Compensation, 15 July Coup Attempt,

PDF

___

Başar, Mükerrem Onur (2011) Avrupa İnsan Hakları Kararları Çerçevesinde Makul Sürede Yargılanma Hakkı, İstanbul, On İki Levha Yayınları.
Çelik, Abdullah (2014) Adil Yargılanma Hakkı Rehberi, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
Doğru, Osman (2012) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi, İstanbul, Legal Yayıncılık.
Doğru, Osman/Nalbant, Atilla (2012) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (Açıklama ve Önemli Kararlar), Ankara, Şen Matbaa.
Gözübüyük, Şeref/Gölcüklü, Feyyaz (2011) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 9. Bası, Ankara, Turhan Kitabevi.
Harris, D.J/O’Boyle, M./Bates, E.P./Buckley, C.M.(Çevirenler: Bingöllü Kılcı, Mehveş/Karan, Ulaş) (2009) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Ankara, Şen Matbaa. İnceoğlu, Sibel (2007) Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği, 1. Baskı, Ankara, Şen Matbaa.
İnceoğlu, Sibel (2013) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa(Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme), Ankara, Şen Matbaa.
Koç, Muharrem İlhan/Kaplan, Recep (Editör) (2017) Bireysel Başvuru Kabul Edilebilirlik Kriterleri Rehberi, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
Muratoğlu, Tahir (2016) Devletin Yargısal Faaliyetlerden Kaynaklanan Sorumluluğu, Ankara, Seçkin Yayınevi.
Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sancakdar, Oğuz (2004) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Ankara, Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı.
Turan, Hüseyin (2012) “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl:3, S:11, s.47-75.
Turan, Hüseyin/Kaplan, Recep (Editör) (2015) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri,1. Baskı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları.
Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü Adli İstatistikler 2017 s.e.t. 02.05.2018.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 6. Madde Rehberi Adil Yargılanma Hakkı(Medeni Hukuk Yönü), s.e.t. 26.09.2018.
Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Kurulunun 05/10/2017 Tarih ve 2017/770 Karar Sayılı Kararı İle Meslekten Çıkarılmalarına Karar Verilen Hâkim ve Cumhuriyet Savcılarına İlişkin Gerekçeli Karar ve Liste s.e.t. 02.05.2018.
s.e.t.26.09.2018.