Ulusallık ve Evrensellik Tartışmaları Bağlamında Türkiye’nin Uluslararası Sergilerde ve Bienallerde Temsili (1950-1970)

Bu makale, ulusallık ve evrensellik konusunu, Türkiye’nin 1950-1970 arası ülke düzeyinde temsil edildiği uluslararası bienaller ve sergiler üzerinden modern sanatta tartışmayı amaçlamakta; Türkiye’nin uluslararası alandaki temsilinin, Türk ve yabancı sanat eleştirmenleri, sanat tarihçileri, küratörler tarafından nasıl değerlendirildiğini ele almaktadır. Türkiye 1950’li yıllarda ülke olarak temsil edildiği Venedik, São Paulo, Paris, Ljubljana Grafik Sanatlar Bienali gibi kuzey ve güney bienallerine 1960’lı yıllarda da katılmaya devam etmiş, 1966’da Tahran Bienaline katılımında olduğu gibi farklı coğrafyalardaki bienallerde de temsil edilmiştir. Bienallerin yanında Doğu’da ve Batı’da düzenlenen Türk sanatı konulu sergiler de aynı dönemde Türk ve yabancı eleştirmenlerin ilgisini çekmiştir. Tanzimat dönemi batılılaşmadan ve Cumhuriyet’in kuruluşunun ardından devam eden Batı etkisi, özgünlük, yerellik ve evrensellik tartışmalarının 1950-1970 arasında da, küreselleşme dönemini önceleyerek ele alındığı gözlenir. Makale, Türkiye’nin uluslararası sergilerdeki yerinin, Türk sanatının oryantalist, batı merkezci bakış açısıyla değerlendirilmesinin sorunlarını, ulusallık-yerellik-evrensellik tartışmalarını, uluslararası bienallerle ilgili yazışmalar, sergi eleştiri metinleri, kataloglar gibi birincil kaynakları kullanarak incelemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Modern sanat, uluslararası sergiler, bienal, Güzel Sanatlar Akademisi.

Turkey's Representation in International Exhibitions And Biennials in the Context of Nationality, Universality Debates (1950-1970)

This article aims to discuss the subject of nationaliy and universality in modern art through Turkey’s participation in international biennials and exhibitions in which it was represented at the national level between 1950 and 1970, and how international representation of Turkey was interpreted through discourses of Turkish and foreign art critics, art historians and curators. Turkey continued to participate in North and South Biennials such as Venice, São Paulo, Paris and Ljubljana Graphic Arts Biennials in the 1960s, where it was represented as a country in the 1950s. It was also represented in biennials in different geographies, as it participated in the Tehran Biennale in 1966. In addition to biennials, exhibitions on Turkish Art held in the East and West, also attracted the attention of art critics. It is seen that the subjects of western influence, originality, locality, and universality which were discussed with the westernization in Tanzimat period and the establishment of the Turkish Republic, were also on agenda between 1950 and 1970, in a way that preceded the globalization period. The article examines the place of Turkey in international exhibitions, the problems of interpretation of Turkish art from an orientalist, western-centric perspective, and nationality-locality-universality debates using primary sources such as correspondences, exhibition reviews, and catalogs about international biennials and exhibitions.

Keywords:

Modern art, international exhibitions, biennial, The Academy of Fine Arts.,

PDF

___

Acar, K. (2004). İsimsiz (63x75x80 cm.), Ural, M. (Ed.); Türkiye İş Bankası (1961).
Ahıska, M. (2005). Radyonun sihirli kapısı: Garbiyatçılık ve politik öznellik. Metis Yayınları.
Alok, E. (2014, 31 Mayıs). Fotoğrafçılığa yumruk yiyerek başladım (Röportaj: Arzu Akyol), Akşam.
Altar, C. M. (1981). Onbeşinci yüzyıldan bu yana Türk ve Batı kültürlerinin karşılıklı etkileme güçleri üstünde bir inceleme, Kültür Bakanlığı.
Aral, M. (1997). Kuzgun Acar, Millî Reasürans Sanat Galerisi.
Art Turc d'aujourd'hui’ (Günümüz Türk Sanatı) sergisi Brüksel Güzel Sanatlar Sergisi salonlarında, 1963. Berk, N. (1964, Temmuz). Çağdaş Türk Sanatı Avrupada, Akademi, 2, 12-17.
Artun, A. (1998). Çağdaş sanat tarihleri ve Türkiye’de sanatın çağdaşlaşması, Toplum ve Bilim, 79, 24-65.
Berger, J. (2016). The biennale, Landscapes: John Berger on art içinde, Verso.
Berk, N. (1937). ‘Bir resim sergisi münasebetiyle I’, Varlık, 5 (97).
Berk, N. (1961). ‘Turquie’, 1961 Paris Bienali katalog yazısı, Erişim adresi: http://archives.biennaledeparis.org/fr/1961/pays/turquie.htm.
Berk, N. (1964). Art Turc d'aujourd'hui, Catalogue, Musée d'art moderne de la ville de Paris.
Berk, N. (1964, Temmuz). Çağdaş Türk Sanatı Avrupa’da, Akademi, 2, 12-17.
Berk, N. (1966, Kasım). Çağımızda plâstik sanatlar, Cep, 1, 101-108.
Berk, N. (1967, Mart). Çağdaş Türk grafik sanatları sergisi, Akademi, 6, 35-37.
Berk, N. (1967, Mart). Avrupada plastik sanatlar, Cep, Sayı: 5, 97.
Berk, N. (1967). 1967’de plastik sanatlar, 1968 Varlık Yıllığı içinde, Varlık Yayınları.
Berkel. S. (1962), “Turchia”, La Biennale di Venezia, Stamperia di Venezia S.P.A.
Berkel, S. (1967). Turquia, IX. Bienal de São Paulo içinde, Ediam, Ediçoes Americana de arte e arquitetura, 27.
Berkel, S. (1969), Turquia, X. Bienal de São Paulo içinde, Ediam, Ediçoes Americana de arte e arquitetura, 167.
Cem, İ. (2002). Türkiye'de geri kalmışlığın tarihçesi, Can Yayınları.
Chakrabarty, D. (2012). Avrupa'yı taşralaştırmak: Postkolonyal düşünce ve tarihsel farklılık (İlker Cörüt, Çev.) Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Çağdaş Türk Grafik Sanatlar Sergisi Leningrad Ermitaj Müzesinde (1965). Berk, N. (1967, Mart). Çağdaş Türk Grafik Sanatları Sergisi, Akademi, 6, 35-37.
Çelik, Z. (2005). Şarkın sergilenişi: 19. yüzyıl Dünya fuarlarında İslam mimarisi (Nurettin Elhüseyni, Çev.). Tarih Vakfı.
Duben, İ. (2007). Türk resmi ve eleştirisi, 1880-1950, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Edgü, F. (2003). Görsel Yolculuklar, Yapı Kredi Yayınları.
Edgü, F. (2004). ‘Nejad’ (59-63), Resme bakan yazılar içinde (Ali Artun, Der.), Galeri Nev Yayınları.
Elderoğlu, A. (2008). Başka Dünya, 114 x195, 5. cm, V. Tahran Bienali, tuval üstüne yağlıboya. Modern ve ötesi 1950-2000, İstanbul Bilgi Üniversitesi, (1963).
“Expo 2000 Fuarı’nda Türkiye’ye yoğun ilgi”, 22 Ağustos, 2000, http://www.hurriyet.com.tr/expo-2000-fuari-nda-turkiye-ye-yogun-ilgi-39176634
Eyuboğlu, B.R. (1958) Brüksel Fuarı Türk Pavyonu, mozaik pano. https://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html
‘Foreword’ (1966). Vth Tehran Regional Biennale, exhibition of painting, graphic & sculpture, Pakistan, Turkey, Iran (organised by Ministry of Culture & Arts with the co-operation of Cultural Committee of R.C.D. Ethnographical Museum, June-July 1966), Tehran Regional Biennale.
Germaner, S. (2016). “1930-1950 ve 1950-1970'lerde Türkiye'nin modernleşmesi” konferansı, SALT Galata, İstanbul, https://www.youtube.com/watch?v=q335Xd9HcVU, Erişim adresi: Ağustos 2016.
Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi, Kültür Bakanlığı, 1976.
Guilbat, S. (1983). How New York stole the idea of modern art: Abstract expressionism, freedom, and the cold war, (Arthur Goldhammer, Çev.), University of Chicago Press.
Gürdaş, B. (2014). 1960’larda Türkiye’de sanatta ulusallık-evrensellik tartışmaları, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31 (1), 179-180.
Güvemli, Z. (1956). Yeni Türk Resmi, Varlık, 437, 15.
Kalmık, E. (Kasım 1963). Avrupa’da Türk resim heykel sergisi. Yeni İnsan, 11, 18-21.
Keshmirshekan, H. (2005). Neo-traditionalism and modern Iranian painting: The Saqqa-Khaneh school in the 1960s, Journal of Iranian Studies, 38 (4), 607-630.
Koçak, O. (2001). 1920’lerden 1970’lere kültür politikaları, Modern Türkiye’de siyasi düşünce içinde, Kemalizm cildi (s. 370-418), İletişim Yayınları.
Koçak, O. (2008). Modern ve ötesi: Elli yılın sanatına kenar notları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Luca Pietromarchi’nin Givanni Ponti’ye yazdığı mektup (1953, 3 Aralık). ASAC- Archivio Storico delle Arti Contemporanee (Venedik Bienali Çağdaş Sanatlar Tarihi Arşivi).
Müritoğlu, Z. (1966). Ağaç Heykel, V. Tahran Bienali, 1.15 cm Vth Tehran Regional Biennale, exhibition of painting, graphic & sculpture, Pakistan, Turkey, Iran (1963).
Nabi, Y. (1958, 1 Temmuz). Brüksel sergisinde, Varlık, 481, 3.
Nurullah Berk’in Raymond Cogniat’ya yazdığı mektup, (1961, 20 Temmuz), Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d'art, Rennes.
Safa, P. (1999). ‘Batı örneği (1955)’ (s.237-240). 20. Asır Avrupa ve Biz içinde, Ötüken Yayınları.
Oran, B. (Ed.), (2002). Türk dış politikası: Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (2. Basım), Cilt 1, İletişim Yayınları.
Smith, S. N. (2016). Introduction to art criticism by Bülent Ecevit, ARTMargins, 5 (1), 108-120.
Sözen, G. (Konuşma) (1968). Sanatçılarla Konuşmalar: Ali Teoman Germaner’le, Varlık, 724 (14), 13.
Plastik sanatlarımızın bugünkü sorunları, Açık Oturum (1967). 1968 Varlık Yıllığı içinde, (s.253-254). Varlık Yayınları.
Pozzi, J. (1953). Splendeur de l’art Turc, Hommes et mondes, 81, 87-94.
Sirel, N. (1958). “Turchia”, La Biennale di Venezia, Stamperia di Venezia S.P.A.
Sönmez, N. (2014, 3 Mayıs). ‘Nejad Devrim’, http://www.e-skop.com/skopbulten/turk-modernistler-nejad-devrim/1928.
Tekeli, İ. (1984). ‘The Social Context of the development of architecture in Turkey’, Renata Holod, Ahmet Evin (Ed.) içinde, Modern Turkish Architecture, University of Pennsylvania Press.
Tollu, Cemal. (1957) “Turchia”, IV Bienal de São Paulo, Ediam, Ediçoes Americana de arte e arquitetura.
Turkish Artists Exhibit at Pennsylvania Academy of the Fine Arts, (1962, 18 Ekim). News from Turkey, Vol. 15, No: 42, 1-2.
Yıldız, E. (2020). An Overview of cultural literacy in Turkey through private contemporary art ınstitutions and ındependent arts and cultural spaces under the AKP rule, Critical Arts, 34 (5), 121-138, 10.1080/02560046.2020.1829669
Yıldız, E. (2021). Türkiye’nin Uluslararası bienallere 1950’li yıllardaki katılımı, Art-Sanat, (16), 575-616. 10.26650/artsanat.2021.16.0020.
Zaptçıoğlu, D. (2012). Yeterince otantik değilsiniz Padişahım: Modernlik, dindarlık ve özgürlük, İletişim Yayınları.
Zubeida, H. (1964). Iran, Pakistan and Turkey regional co-operation for development, Pakistan Horizon, 17 (3), 276-285.