Bazı Belge ve Tanımlarla ‘Çini’ Kelimesinin Değerlendirilmesi

‘Çini’ kelimesine ilişkin, Türkiye Türkçesi’nde bugüne kadar yapılmış ulaşılabilen bazı tanımlarda, ‘çini’ alanında bir üreticive araştırmacı olarak, bazı çelişkiler ve yanlış yönlendirmeler saptanmıştır. Bu çelişkili bilgiler, özellikle ‘çini’ alanındaçalışanların, ‘çini’ kelimesi ile ilgili tek bir anlam altında toplanmasını engellemektedir. Ayrıca, ‘çini’ kelimesi, başkabir dile veya yabancı dildeki bir yayın, Türkçe’ye çevrildiğinde bazı problemlere yol açmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada,‘çini’ kelimesinin kullanımına ilişkin, ulaşılabilen bazı belgeler ve bazı güncel sözlük tanımları değerlendirilerek, ‘çini’kelimesinin günümüzdeki kapsamını belirlemek hedeflenmiştir. Anahtar Sözcükler: Çini, Seramik, Geleneksel Türk Seramiği, Fritli Çamur, Sırça, Kaşi, İznik.

Anahtar Kelimeler:

-

As a researcher and a producer of traditional Turkish ceramic, some contradictions and false introductions about the word ‘çini’ have been determined which are found in some of the definitions in present-day Turkish language. These contradictive information prevent the gathering of specialists under one meaningful title who work on ‘çini’. Besides, it is porblematic when the word ‘çini’ intended to be translated from one language into another. For this reason, in this paper, it is aimed to underline the contemporary scope of the word ‘çini’ by evaluating some of its definitons in certain documents and dictionaries

Keywords:

Cini, Sini, China, Chinoiserie, Traditional Turkish Ceramic, Tile, Fritware Stoneware,

PDF

___

Altındağ, Ülkü ve Bayraktar, Nedret (1987). “Topkapı Sarayı Müzesi Tahrir Komisyonu Çalışmaları 1”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 2, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, s: 7- 61.
________ (1988). “Topkapı Sarayı Müzesi Tahrir Komisyonu Çalışmaları 2”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 3, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, s: 23- 61.
Altun, A., Carswell, J., Öney, G. (1991). Türk Çini ve Seramikleri, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, (1992). Ana Yayıncılık, (6):476.
Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (2007). editörler: Gönül Öney ve Zehra Çobanlı, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Arcasoy, Ateş (1982). “Seramiğin Tanımı ve Porselene Geçiş”, Antika (29): 16- 26.
________ (2000). “Sevres ve Paris Porselenleri”, Antik Dekor (59): 72- 91.
Aslanapa, Oktay (1997). Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Atasoy Nurhan (1989). “Osmanlı Belgelerindeki İznik Seramikleri”. İznik, London: Alexandria Press, Türk Ekonomi Bankası Yayını, s: 25- 32.
________ (1989). “İznik Çinilerinin Türleri ve Biçimleri”. İznik, London: Alexandria Press, Türk Ekonomi Bankası Yayını, s: 37- 48.
Bailey, Gauvin A. (1996). “The Stimulus: Chinese Porcelain Production and Trade with Iran”. Tamerlane’s Tableware- A New Approach to The Chinoiserie Ceramics of Fifteenth and Sixteenth Century Iran, USA: Mazda Publishers in association with Royal Ontario Museum. s: 7- 15
Barbaro, Josaphat (2009). Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, çev: Tufan Gündüz, İstanbul: Yeditepe Yayını (2. Baskı.)
Bayram, Sadi (1984). “Yıldız Çini Fabrikasına Ait Birkaç Vesika”. Suut Kemal Yetkin Anısına Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Armağan Dizisi: 1, s: 101- 105.
Carroll, Lynda (1999). “Could’ve Been A Contender: The Making And Breaking Of “China” In The Ottoman Empire”, International Journal Of Historical Archaeology (3/3): 177- 190.
Carswell, John (2000). Blue And White Chinese Porcelain Around The World, Chicago: Art Media Resources.
Chaffers, W. (1867). “Lectures on Pottery and Porcelain”, Society Of Arts (15): 433-435.
Devellioğlu, Ferit (1978). Osmanlıca Türkçe Lügat, Ankara.
Duman, Mustafa (2008). Çay Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayını.
Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tanci İbn Battuta Seyahatnamesi (2010). çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut, İstanbul: YKY, 484.
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (1997). YEM yayınları.
Emerson, J., Chen J., Gates M. G., (2000). Porcelain Stories From China to Europe, WA: Seattle Art Museum.
Erdoğdu, Ayşe (2001). “The Place of Chinese Porcelains in Ottoman Daily Life” Chinese Treasures in İstanbul, ed. Ayşe Üçok, İstanbul: The Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Turkey, s: 102- 129.
________ (2003). “Mavi Beyaz Hazine”, Antik Dekor (77): 88- 96.
Eren, Ayça (2006). “İznik Beylikler Dönemi Seramik Kaselerinin Genel Özellikleri ve Bu Döneme Ait Yeni Bir İznik Kazı Buluntusu Çanak Örneği”, 6. Uluslararası Katılımlı Seramik Kongresi Bildiriler Kitabı, İstanbul: Türk Seramik Derneği Yayınları (23), s: 554- 559.
Golombek, L., Mason, R. B., Bailey, G. A. (1996). Tamerlane’s Tableware A New Approach To The Chinoiserie Ceramics Of Fifteenth And Sixteenth Century Iran, USA: Mazda Publishers in association with Royal Ontario Museum.
Golombek, Lisa (1996). “The Ceramic Industry in Fifteenth- Century Iran: An Interpretation”, Tamerlane’s Tableware- a new Approach to The Chinoiserie Ceramics of Fifteenth and Sixteenth Century Iran, USA: Mazda Publishers in association with Royal Ontario Museum, s:124- 139.
Hattstein Markus ve Delius, Peter (2000). Islam Art and Architecture, Könemann.
Henderson, Julian ve Raby, Julian (1989). “The Technology of Fifteenth Century Turkish Tiles: An Interim Statement On The Origins of The Iznik Industry”, World Archeology, (21/1): 115- 132.
Şeker, Mehmet (2001). İbn Batuta’ya Göre Anadolu’nun Sosyal- Kültürel ve İktisadi Hayatı ile Ahilik, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
İslimyeli, Nüzhet (1973). Sanat Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: Sanat Yayınları: 5.
Keribar, İzzet (1998). “Eski Viyana (Alt Wien) Porselenlerinde Dönemler”, Antik Dekor (46): 82- 90.
Krahl, Regina (1986). Chinese Ceramics in The Topkapı Saray Museum Istanbul- A Complete Catalogue, London: Sotheby’s Publications, Topkapı Saray Museum.
________ (2001). “The Chinese Porcelain in Topkapı Sarayı”, Chinese Treasures in Istanbul, ed. Ayşe Üçok, İstanbul: The Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Turkey, s: 40- 101.
Kut, Günay (2010). “Osmanlı Saray Düğünlerinin Ziyafet Sofraları”, Yemek ve Kültür (19): 75- 94.
Küçükerman, Önder (1987). Dünya Saraylarının Prestij Teknolojisi ve Yıldız Çini Fabrikası, İstanbul: Sümerbank Yayınları.
________ (2002). “Saray Bahçesindeki ‘Yıldız Fabrika-i Hümayunu’
ve 110 Yıllık Porselen Koleksiyonu”, Antik Dekor (70): 78- 90
________ (2007). Bir İmparatorluk İki Saray, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Lane, Arthur (1948). Early Islamic Pottery, New York: D. Van Nostrand Company, INC.
________ (1971). Later Islamic Pottery (second edition). London: Faber and Faber.
Langenscheidt Standard Sözlüğü İngilizce- Türkçe - İngilizce (1983) yazan: Resuhi Akdikmen, yardımcı yazar: Ekrem Uzbay, İnkılap Kitabevi.
Mason, Robert B. ve Tite, M. S. (1994). “Islamic Pottery: A Tale of Men and Migrations”, Museum International (46/ 3): 33- 38. Volume 46 – issue 3
Meydan Larousse, (1970). İstanbul: Meydan Yayınevi.
Milwright, Marcus (1999). “Pottery in the Written Sources of the yyubid- Mamluk Period (c.567- 923/ 1171- 1517)”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies (62/3): 504-518.
Mimar Şehabeddin (1930). Selçuki ve Osmanlı Çinileri İşçiliği, Türk Çinilerinin menşeine ve muhtelif devirlerdeki tatbikatına dair tarihi tetkikler, İstanbul: Kainat Kitaphanesi.
Necipoğlu, Gülru (2007). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimari, Tören ve İktidar, çev: Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayını: 2428.
Öney, Gönül (1987), “Erken Donem Anadolu Türk-İslam Seramiği (12 -13. yy.)”, Antika (27): 16- 22.
________ (1987). İslam Mimarisinde Çini, İzmir: Ada Yayınları.
Özlük, Nuran (2008).“Selçuki ve Osmanlı Çinileri İşçiliği”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (23): 301- 328.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı yayınları: 2505, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 646, Sözlük dizisi: 2.
Pala Çalışıcı, İrem (2006). “Osmanlı Dönemi İznik Fritli Çamuru İle Tebrizli Ustaların Fritli Çamuru Arasındaki İlişkiye Dair Belgeler”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 1, İzmir, s: 313-317.
________ (2009). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Saray Mutfağında Kullanılan Bazı Pişmiş Toprak Kap Adları”, 10. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İzmir, s: 323- 335.
Peterson, Susan ve Peterson, Jan, (2009). Seramik Yapıyoruz, çev: Sevim Çizer, İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.
Raby, Julian (1986). “Fağfur, Merteban And Other Terms For Porcelain And Celedon”, Chinese Ceramics In The Topkapı Saray Museum Istanbul, A Complete Catalogue, London: Published in association with The Directorate Of The Topkapı Saray Museum By Sotheby’s Publications, s: 82-85.
Raby, Julian ve Yücel, Ünsal (1986). “Chinese Porcelain At The Ottoman Court”, Chinese Ceramics In The Topkapı Saray Museum Istanbul- A Complete Catalogue, London: Topkapı Saray Museum, Sotheby’s Publications, s: 27- 54.
Refik, Ahmet (1932). “İznik Çinileri (Hazinei Evrak Vesikalarına Nazaran)”. Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, 8 (4): 36- 55.
Roux, Jean-Paul (2001), Orta Asya, çev: Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sadberk Hanım Müzesi (Arkeoloji ve İslam- Türk Bölümleri) Kataloğu, (1995). İstanbul, Vehbi Koç Vakfı Yayını.
Sami Efendi, Kamus-ı Türki (Osmanlıca- Osmanlıca Sözlük), İstanbul: Dersaadet, 1317 Tarihli Akdem Matbaası, çev: Öğr. Gör. Özkan Birim, s: 533.
Sonat, Göksen (2005). “Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki Osmanlı Zevkiyle Yapılmış Avrupa Porselenleri”, Osmanlı Sarayında Avrupa Porselenleri, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, s: 13- 19.
Soustiel, Laure (2000). Osmanlı Seramiklerinin Görkemi, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayını, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü: 7.
Sözen, Metin ve Tanyeli, Uğur (1994). Sanat kavram ve Terimleri Sözlüğü, 3. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Şahin, Faruk (1983). Seramik Sözlüğü, İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
Tufan, Ömür (2005). “Osmanlı Sarayının Porselenleri Ve Avrupa’da İmalathaneler”, Osmanlı Sarayında Avrupa Porselenleri, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, s: 21- 29.
Ünal, İsmail (1963). “Çin Porselenleri Üzerindeki Türk Tarsiatı”, Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: G.S. Akademisi, Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü Yayınları: 1, s: 677- 714.
Yıldırım, Leyla ve Erdem İşmal, Özlenen (2010). “Avrupa Dekoratif Sanatlarındaki Chinoiserie etkisinin tekstil Baskıcılığındaki yansımaları”, Yedi: (3): 31- 36
Yücel, Ünsal ve Raby, Julian (1986). “The Archival Documentation”. Chinese Ceramics in The Topkapı Saray Museum Istanbul- A Complete Catalogue, ed. Regina Krahl, London: Sotheby’s Publications, Topkapı Saray Museum, s: 65- 81. İnternet Kaynakları
(Almanca Türkçe Sözlük, almancasozluk.web.tr, 2012) http:// www.almancasozluk.web.tr/index.php?q=Keramik&pg=0 (10. 06. 2012).
(Fransızca Türkçe Sözlük, fransizcasozluk.gen.tr, 2012a) http:/ www.fransizcasozluk.gen.tr/sozluk.php?word=chinoise (10. 06. 2012).
(Fransızca Türkçe Sözlük, fransizcasozluk.gen.tr, 2012b) http:// www.fransizcasozluk.gen.tr/sozluk.php?word=fa%EFence (10. 06. 2012).
(İngilizce- İngilizce Sözlük, dictionary.cambridge.org, 2012) http:// dictionary.cambridge.org/dictionary/british/china?q=china (10. 06. 2012).
(İngilizce- Türkçe sözlük, seslisozluk.com, 2009a) http://www. seslisozluk.com/?word=china&ssQBy=0 (26. 09. 2009)
(İngilizce- Türkçe sözlük, seslisozluk.com, 2012) http://www. seslisozluk.com/?word=chinoiserie&ssQBy=0 (10. 06. 2012).
(İngilizce- Türkçe sözlük, seslisozluk.com, 2008) http://www. seslisozluk.com/?word=chinoiserie&ssQBy=0 (30. 11. 2008).
(İngilizce- Türkçe sözlük, seslisozluk.com, 2009b) http://www. seslisozluk.com/?word=glost&ssQBy=0 (26. 09. 2009).
(İngilizce- Türkçe sözlük, seslisozluk.com, 2009c) http://www. seslisozluk.com/?word=tile&ssQBy=0 (26. 09. 2009).
(Sabancı Müzesi, muze.sabanciuniv.edu, 2012) http://muze. sabanciuniv.edu/rembrandt/sayfa/baharat-kabi (9. 06. 2012).
(Sevres ceramique, sevresciteceramique.fr, 2012) http://www. sevresciteceramique.fr/site.php?type=P&id=263 (10. 06. 2012).
(Türk Dil Kurumu Sözlüğü, tdk.gov.tr, 2008) http://tdkterim.gov.tr/ bts/?kategori=veritbn&kaelimesec=76902 (30. 10. 2008).
(Wikipedia, tr.wikipedia.org, 2008) http://tr.wikipedia.org/ wiki/%C3%87ini (30. 10. 2008).