Ekmelüddîn Bâbertî’nin Hadis Şerhçiliği

Klasik hadis şerh edebiyatının örneklerinin verildiği dönemde yaşamış hadis şârihlerinden biri olan Bâbertî, İslâmî ilimlerin birçok dalında eser vermiş ünlü bir Hanefî fakihidir. Bu makalede onun hadis şerhi alanındaki yegâne çalışması Ebü’l-Fezâil es-Sâgânî’nin Meşâriku’l-envâr isimli meşhur hadis kitabı üzerine kaleme aldığı ve henüz yayınlanmamış olan Tuhftetü’l-ebrâr isimli eserinden hareketle onun hadis şerhçiliği incelenmektedir. Önce esas kitap ile şerh hakkında bilgi verilmiş ardından Bâbertî’nin takip ettiği şerh metodu tespit edilmeye çalışılmış son olarak da Bâbertî ve Tuhfetü’l-ebrâr’ın hadis ilmindeki yeri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Bâbertî

PDF

___

I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu 28-30 Mayıs 2010, Erzurum 2014.
Abdullah Karaman, “Ekmelüddîn el-Bâbertî’nin Fıkıh Usulündeki Yeri ve Usûle Dair İki Eseri: et-Takrîr ve er-Rüdûd ve’n-nukûd”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 239-254.
Ahmed Cevdet Paşa, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul 1300.
Ahmet Suphi Fırat, “Bâbertî’nin Arap Dili ve Edebiyatına Dair Eser ve Görüşleri”,
I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 109-115
Alî el-Kârî, Nûrüddîn b. Sultân Muhammed el-Mollâ el-Herevî, Mirkâtü’lmefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Beyrut 1422/2002.
Asri Çubukçu, “Ekmelüddîn Bâbertî, Hayatı ve Eserleri”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 15-21.
Asse, Münâ Abdülhakîm, Dirâsetü ve tahkîku cuz’in min mahtûtati Tuhfeti’l-ebrâr min varaka (1-65) li’l-Bâbertî (doktora tezi, 2002), Câmiatu Dımaşk.
Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Muhammed, İnâye ale’l-Hidâye, Beyrut 1397-1977 (Kemâlüdîn İbnü’l-Hümâm’ın Şerhu Fethi’l-kadîr’inin içinde).
……….., Şerhu Akîdeti Ehli’s-sünne ve’l-cemâa (nşr. Arif Aytekin), Kuveyt 1989/1409.
……….., et-Takrîr li usûli’l-Pezdevî (nşr. Abdüsselam Subhî Hâmid), Kuveyt 2005.
……….., Tuhfetü’l-ebrâr fî şerhi Meşâriki’l-envâr, Süleymaniye Kütüphanesi,Fatih bölümü 987.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, Sünenü’l-Beyhakiyyi’l-kübrâ (nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ), Mekke 1414/1994.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-sahîh (nşr. Muhibbiddîn el-Hatîb, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kusayy Muhibbiddîn el-Hatîb), Kahire 1400.
Cafer Karadaş, “Ekmelüddîn Bâbertî’nin Ebû Hanîfe’nin “El-Vasiyye ve El-Fıkhu’l- Ekber” Risalelerine Yazdığı Şerhler”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu,s. 215-224.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed, Taʿrîfât, y.y., ts.
Daudî, Halid Zaferullah, Pakistan ve Hindistan’da Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’denGünümüze Kadar Hadis Çalışmaları, İstanbul 1995.
DİA, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1988-2006.
Ebû Avâne, Yaʿkûb b. İshâk el-İsfirâînî, Müsnedü Ebî Avâne (nşr. Eymen b. Ârif ed-Dimeşkî), Beyrut 1410/1988.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, y.y., ts., (Beytü’l- Efkâri’d-devliyye).
Ebû Yaʿlâ, Ahmed b. Ali et-Temîmî, Müsnedü Ebî Yaʿlâ (nşr. Huseyn Selîm Esed), Dımaşk 1404/1984.
el-Fihrisü’ş-şâmil li’t-türasi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-mahtût: el-hadisü’n-nebeviyyi’ş- şerif ve ulumuhu ve ricaluhu, Amman 1991/1411.
H. Tevfik Marulcu – Hülya Altunya, “Bâbertî’nin Ruh, Kalp, Nefs, Akıl ve Sırr Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bir Risale: Tanıtım, Tahkik ve Çeviri”,Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SDÜİFD),2009/2, sayı: 23, s. 139-154.
Habeşî, Abdullah Muhammed, Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî, Abudabi 1425/2004.
İbn Hacer, Şihûbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî, ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l- mieti’s-sâmine (nşr. Muhammed Abdülmuîd Hân), Haydarâbâd1392/1972.
……….., Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî (nşr. Abdülaziz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Baz, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Muhibbüddin el-Hatîb) ,Beyrut 1379.
……….., İnbâu’l-gumr bi ebdâni’l-umr (nşr. Muhammed Abdülmuîd Hân), Beyrut 1406/1986.
İbn Melek, Abdüllatif b. Abdülaziz, Mebâriku’l-ezhâr şerhu Meşâriki’l-envâr (nşr. Eşref b. Abdülmaksûd), Beyrut 1415/1995.
İbnü’l-Mülakkin, Ebu Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali el-Ensârî, et-Tavzîh li şerhi’l- Câmii’s-sahîh (nşr. Hâlid er-ribât, Cumʿa Fethî), Katar 1429/2008.
İbrahim Coşkun, “Bir Mütekellim olarak Ekmelüddîn El-Bâbertî ve Tahâvî Akidesi Şerhinin Diğer Şerhlerle Mukayesesi”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu,s. 193-203.
İbrahim Hatiboğlu, “Meşâriku’l-envâri’n-nebeviyye”, DİA., Ankara 2004, IXXX, 361-362.
Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Mısrî, İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Mısır 1323.
Kadir Recep Muhammet, Bayburtlu Bir Âlim Ekmelüddîn Bâbertî ve Kelâm İlmindeki Yeri, Bayburt 2015, s. 15-17.
Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn, Beyrut 1410/1990.
Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî, Külliyât (nşr. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî), Beyrut 1413-1993.
Kehhâle, Ömer Rızâ, Muʿcemu’l-müellifîn, Beyrut ts. (Dâru İhyâit-turâsi’l-Arabî), XI, 298-299.
Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh b. Muazzem Şâh el-Hindî, el-Arfa’ş-şezî şeru Süneni’t-Tirmîzi (nşr. Mahmûd Şâkir), Beyurt 1425/2004.
Mehmet Dağ, “Bâbertî’nin “Hâşiyetü Keşşâf” Adlı Eseri-Uslubu, Muhtevası ve Şerh-Hâşiye Geleneğindeki Yeri”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s.501-522.
Murat H. Kumbasar, “Ekmelüddin Bâbertî ve Ebû Hanife İle İlgili Bir Risalesi”,EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2009, cilt: XIII, sayı: 41, s.241-250.
Mustafa Baktır, “İbn Melek’in Mebârik’de Ekmelüddîn Bâbertî’ye İtirazları”, I.
Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu 28-30 Mayıs 2010, s. 185-192.
Mübârekfûrî, Ebü’l-Hasen Ubeydullâh b. Muhammed Abdüsselâm er-Rahmânî, Mirʿâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Hindistan 1404/1984.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn el-Haddâdî, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmiʿi’s-sagîr, Mısır 1356.
Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim (nşr. M. Fuad Abdülbâkî), Beyrut ts.
Nasrullah Hacımüftüoğlu, “Berâat-ı istihlâl”, DİA, İstanbul 1992, IV, 470.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb el-Horasânî, es-Sünenü’l-Kübrâ (nşr.Hasen Abdülmünʿim Şelebî), Beyrut 1421/2001.
Nevevî, et-Takrîb ve’t-teysîr li maʿrifeti süneni beşîri’n-nezîr (nşr. Mâzen b. Muhammed es-Sersâvî), Demmâm 1435, (Süyûtî’nin Tedrîbu’r-râvî’sininiçinde),
Pehlul Düzenli, “Osmanlı Fetvâ Kaynaklarının Oluşumunda Bâbertî’nin Yeri ve Önemi”, Ekmelüddîn Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu 28-30 Mayıs 2010, s. 451-462.
Sâgânî, Radıyyüddîn (Radî) Hasen b. Muhammed, Meşâriku’l-envâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih-987 (Bâbertî’nin Tuhfetü’l-ebrâr’ının içinde).
Selami Bakırcı, “Ekmelüddîn Bâbertî’nin Şerhu’t-Telhîs Adlı Eseri ve Belağat İlmindeki Yeri”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 131-145.
Selçuk Coşkun, “Bâbertî’nin Tuhfetu’l-Ebrâr İsimli Eserinin Hadis Tarihindeki Yeri”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 167-176.
Seyfullah Kara, XIV. Yüzyılda Yurtdışında Tahsil Gören Türkiyeli Bir Âlim: Ekmelüddîn Bâbertî”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 101-108.
Suat Koca, “İbn Melek’in Mebâriku’l-Ezhâr Şerhu Meşâriki’l-Envâr’ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD), 2012, cilt: LIII, sayı: 1, s. 1-33.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Şerhu’s-Süyûtî li-Süneni’n-Nesâî (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), Halep 1406/1986, (Hasen es-Sindî’nin HâşiyetüSüneni’n-Nesâî’si ile birlikte)
……….., Tenvîru’l-havâlik şerhu Muvattai Mâlik, Mısır 1389/1969.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Muʿcemu’l-kebîr (nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Kahire ts., (Mektebetü İbn Teymiyye).
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’l-kebîr-Sününe’t-Tirmizî (nşr. Beşşâr Avvâd Maʿrûf), Beyrut 1998.
Yunus Vehbi Yavuz, “Ekmelüddîn Bâbertî’nin “El-İnaye Ale’l-Hidâye” Adlı eseri“, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 463-494.
Yusuf Alemdar, “Yaşadığı ve Yetiştiği Çevreyi Yansıtan Bir Âlim Portresi: Ekmelüddîn Bâbertî (710/1310’den Sonra-7861384)”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 61-62.
Zeki Koçak, “Ekmelüddîn Bâbertî’nin Hidaye Şerhi İnaye’deki Usulü Fıkıh Tatbiki”, I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu, s. 415-428.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr, el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl, Beyrut 1407.
Zişan Türkcan, Hadis Şerh Geleneği, Ankara 2011.
Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdülbâkî, Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai’l-imâm Mâlik (nşr. Tâhâ Abdurraûf Saʿd), Kahire 1424/2003
http://beta.aruc.org/web/auc/manuscripts1;jsessionid=531C0A3161F-554B425A3013336CB3660?p_p_id=RSSearch_WAR_RSSearchportlet_INSTANCE_xIcSlc2cOxIs&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_RSSearch_ WAR_RSSearchportlet_INSTANCE_xIcSlc2cOxIs_action=renderOne&id=897504 (erişim tarihi: 02.10.2015).
http://www.almajidcenter.org/material_details.php? Id=554519&encQry=U0VMRUNUIGJvb2tzLmlkLCBib29rcy50aXRsZSwgYm9va3Muc3Rhd-GVtZW50X29mX3Jlc3BvbnNlLGJvb2tzLm1hdGVyaWFsX3R5cGUsIGJvb2tzLmJyb2FkX25hbWUsIGJvb2tzLmVuX25hbWUsIGJvb2tz-
LmxhdGluX25hbWUgRlJPTSBib29rcyBXSEVSRSBib29rX2NvZGUgPSAnMjM3LjInIEdST1VQIEJZIGJvb2tzLmlk¤t=306&total=363&in=&by=1&how= (erişim tarihi: 02.10.2015).
http://www.darulhadis.com/index.php/kutuphane/osmanl-muhaddisleri/133-ibnmelek.
html’den (erişim tarihi: 13 Ekim 2015).
h t t p : / / w w w . s u n n a h . o r g . s a / a r / l i b r a r i e s / g u i d e - d i s s e r t a t i -ons/77-2010-06-29-08-30-00/2404---------166--185----266-311 (erişim tarihi: 02.01.2016)
http://ktp.isam.org.tr/, İlahiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu VT (erişim tarihi: 03.01.2016).
http://ktp.isam.org.tr/, Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabanı (erişim tarihi: 23 Mayıs 2010).