Hafsa KESGİN

Belâgat İlmindeki Mecâz-Kinâye Kavramlarının Fıkhî Hükümlere Etkisi

Beyân ilmi çerçevesinde özellikle lafza yüklenen anlamı ortaya koyan dil kuralları belâgat ilminde olduğu kadar lafız-mana çerçevesinde gelişen fıkıh usulünde de önem taşır. Bu sebeple fakih ve usulcüler lafız-mana ilişkisini ortaya koymayı hedefleyen dil tartışmalarına lafzın manaya delâleti kapsamında genişçe yer vermişlerdir. Lafzın manaya delâleti esasen hüküm istinbâtında önemli olduğundan lafzın hükme delaleti, söyleyenin niyetinin veya sözün söylenmiş olmasının tek başına hüküm doğurması gibi lafız tartışmaları fıkıh usûlünün bölümlerinden birini teşkil etmiştir. Diğer taraftan söz konusu bu lafızlardan olan mecâz ve kinâye kavramları belâgat ve fıkıh ilminde lugavî ve fıkhî ihtilafların kaynağı olmuşlardır. Biz bu çalışmada, fukahânın kavramlara olan farklı yaklaşımlarınınfıkhî hükümlere olan etkisi üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Belâgat, Mecâz, Kinâye

PDF

___

Akdemir, Hikmet, Belağat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir, 1999.
Akdemir, Hikmet, “Kur’an-ı Kerîm’de Mecâzın Varlığı Problemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Şanlıurfa, 1998, sy. 4, s. 59-90.
Ali el-Cârim, Mustafa Emin, Belâgatu l-vâzıha, İstanbul, ts..
Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat ve Bilgi Teorileri, İstanbul, 1989.
Bolelli, Nusrettin, Belâgat: Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri, İstanbul, 1993.
Cessâs, Ahmet b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, Kuveyt, 1985.
Coşkun, Mendres, “Kinâyenin Belâgât Kitaplarındaki Seyri ve Onu Yeniden Anlama ve Sunma Denemesi, BİLİG, 2008, sy. 44, s. 63-88.
Cürcânî, Abdulkahir, Delâilü’l-i‘caz, Dımeşk 1987.
Cürcânî, Mu’cemu’t-ta’rifât, (tah. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî), Kâhire, ts.. Dönmez, İbrahim Kafi, “Beyân”, DİA, 1992, VI.
Durmuş, İsmail, “Mecâz”, DİA, 2003, XXVIII.
Gazâlî, Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l Usûl, Mısır, 1322.
Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılmasında Yöntem ve Metedoloji Sorunu,
Ankara, 2000.
Hâşimî, es-Seyyid Ahmed, Cevahiru’l- belağa fi’l- meani ve’l- beyan ve’l -bedi’,(tah. Yûsuf es-Samîlî), Beyrut, ts..
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn, Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi tenvîri’l-
ebsâr, (tah. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz), Riyâd, 2003.
İbn Cellâb, Hüseyn b. Hasan, et-Tefrî’, (tah. Hüseyn b. Sâlim ed-Dehmânî), Beyrût, 1987.
İbnü’l-Hümâm, et-Tahrîr, ( İbn Emîru Hâc, et-Takrîr ve’t-tahbîr içinde), Bulak 1316.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî, (tah. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Abdullfettah Muhammed el-Hulv), Kâhire, 1982.
İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l- Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd,İstanbul, 1985
Kablan, Süleyman, Arap dili ve Belâgatında Mecaz-ı Mürsel ve Alakaları (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2006.
Karâfî, Şihâbüddîn Ebu’l Abbas Ahmed b. İdris, el- Furûk, Beyrut, ts..
Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul, 1991.
Karataş, Fatih, “İslam Hukukunda İddet”, Şırnak İlahiyat Fakültesi Dergisi, Şırnak 2013, c. IV, sy. 8.
Kâsânî, Alauddin Ebibekr b. Mes’ud, Bedaiu’s-Sanâî fî Tertîbi’ş-Şerâî, Mısır, 1910.
Kazvînî, Hatîp, el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâga, (nşr. İbrâhîm Şemsüddîn), Beyrut, 2003.
Koca, Ferhat, “Kinaye”, DİA, 2002, XXVI.
Koca, Ferhat, “Mecaz”, DİA, 2002, XXVI.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Hâvî fî fıkhi’ş-Şâfiî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (tah. Ali Muhammed Muavvız - Âdil Ahmed Abdulmevcûd),Beyrut, 1994.
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Hikmet Yayınları, İstanbul, 1985
.
Molla Cîven, Ebî Sa’id, Nûru’l-envâr ale’l-menâr, İstanbul, 1986.
Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ğureri’l-ahkâm, İstanbul, 1978.
Mut’inî, Abdulazim İbrahim, el-Mecaz fi’l-luğa ve’l-Kur’âni’l-Kerim, Kâhire,ts..
Müftüoğlu, Nasrullah, “Beyân”, DİA, 1992, VI.
Nesefî, Ebulberekât, Keşfu’l-esrâr şerhu’l-musannifi ale’l-menâr, İstanbul, 1986.
Nesefî, Ebulberekât, Keşfu’l-esrâr şerhu’l-musannifi ale’l-menâr, İstanbul, 1986.
Nevevî, Kitâbu’l-Mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, (thk. Muhammed Necîbel-Mutî’î), Cidde, ts..
Özdemir, İbrahim, İslam Düşüncesinde Dil ve Varlık, İstanbul, 2006.
Râzî, Fahreddîn b. Muhammed, el-Mahsûl fi i’lmi’l-Usuli’l-fıkh, Beyrut, 1992.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Usûlu’s-Serahsî, Beyrut, 1973.
……………, Kitabu’l- Mebsut, Lübnan, 1989.
Sekkâkî, Ebû Yâkub, Miftâhu’l-Ulûm, Beyrût, 2000.
Soysal, M. Orhan, Edebi Sanatlar ve Tanınması, Ankara,1992
.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, (thk. Rıf’at Fevzi Abdülmuttalib), yy., 2001.
Şâşî, Nizâmuddîn, Usûlü’ş-şâşî, Beyrût, 2000.
Şensoy, Sedat, “Belâgat Geleneğinde Aklî Mecâz Tartışmaları”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 8, 2002.
Şevkânî, Muhammed b. Ali, İrşâdu’l-Fuhûl, (thk. Ebi’l-Hafs Sami b.El-Arabi), Riyad, 2000.
………..., Neylu’l-Evtâr ġerhu Munteka’l-Ahbâr, Beyrut, 1973.
Şınkîtî, Muhammed Şeybânî b. Ebu Ahmed, Tebyînü’l- Mesâlik Şerhu Tedrîbü’s
-Sâlik ilâ Akrabi’l- Mesâlik, Beyrut, 1995.
Şirazî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Firuzabâdî, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, (tah. Muhammed Zuhaylî), Beyrût, 1996.
Tahâvî, Ebû Cafer, Şerhu Me‘âni’l-Âsâr, (thk. İbrahim Şemsuddîn), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrut, 2001.
Tavîle, Abdulvehhâb Abdusselâm, Eseru’l-luga fî ihtilâfi l-müctehidîn, Mısır, ts..