II. Abdülhamit'in jön Türk siyaseti: İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne karşı önlemler

Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin amacı, Abdülhamit’in ‘istibdat’ idaresini yıkmak, meşrutiyeti ilan etmek ve herkese eşitlik vermekti. Kanun-ı Esasi’nin yürürlüğe girmesi ve Meclis-i Mebusan’ın yeniden açılıp, tüm Osmanlı tebaasının temsil hakkı elde etmesiyle devletin kurtuluşu ve devamı sağlanabilecekti. Bu maksatla, Mekteb-i Tıbbiye’de birkaç tıp talebesinin bir araya gelmesiyle gizli bir Cemiyet kuruldu. Abdülhamit idaresine karşı ağır ithamlarda bulunan Cemiyet’in varlığından 1892’de Abdülhamit yönetimi haberdar oldu. Bu tarihten itibaren Saray, bu gizli Cemiyet’in varlığını ortadan kaldırma siyaseti takip etti. Abdülhamit, Jön Türklerin yıkıcı faaliyetlerinin önüne geçebilmek için bir dizi önlemler aldı. Bunlar; yakalananların tutuklanmaları ve sürgüne gönderilmeleri, Cemiyet merkezlerinin kapatılması, basın yayın faaliyetlerinin durdurulması ve yasaklanması, Cemiyet üyeleri için aff-ı şahanenin çıkartılması. Abdülhamit’in aldığı bu önlemler, Cemiyet’in varlığını ortadan kaldırmaya yetmemiştir. Balkanlarda genç subayların da içinde bulunduğu bir grup hürriyet taraftarı Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ni kurdular. Paris merkezli Terakki ve İttihat Cemiyeti ile Selanik merkezli Osmanlı Hürriyet Cemiyeti aynı maksada hizmet etmelerinden dolayı birleşerek, Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır. Sivil ve askerî kesimin birlikte hareket etmesi neticesinde baskı altına alınan Saray, meşrutiyeti ilan etmek durumunda kalmıştır. Meşrutiyetin ilanı sonrasında Abdülhamit, dengeli bir siyaset takip etmiştir. Ancak 31 Mart İhtilali’ni bahane eden Cemiyet, Abdülhamit’i tahttan indirerek yerine Sultan Mehmet Reşat’ı padişah yaptı. Abdülhamit’i de Selanik’e yolladı. Böylece, Abdülhamit - Jön Türk siyasî mücadelesi Abdülhamit’in tahtan indirilmesiyle son bulmuştur.

The aim of the Ottoman Ittihat Terakki Association was to knock down the ruling despotism, announce the constitutional monarchy (meşrutiyet) and granting equality for everyone. The salvation and the existence of the state would have been ensured after Basic Law of the Ottoman Empire (Kanun-ı Esasi) had been put into force and through the reopening of the parliament and finally the representation of all Ottoman citizens would have been reached. In order to realize this purpose, a secret association was established by a group of students attending Medical School. The administration of Abdülhamit II became aware of this association, which had been accusing Abdülhamit’s regime severely, in 1892. From this date on the Palace followed the policy of eliminating this secret association. Abdülhamit implemented some precautions so as to obstruct the destructive organization of Young Turks (Jon Turk). These were arresting the members and sending them into exile, closing the headquarters of the association, shutting off and banning publications and granting royal amnesty (aff-ı şahane) for the members of the association. However the measures taken by Abdülhamit II were not sufficient to eradicate the association. A group of freedom supporters, among them there were some young military officers as well, founded the Ottoman Liberty Association in Balkans. Since the Ittihat Terakki Cemiyeti located in Paris and the Ottoman Liberty Association located in Salonika had been functioning for the common purposes, they were united and formed a unique organization named the Ottoman Ittihat and Terakki Association. The palace, which was under the pressures brought by military and civilian groups acting together in harmony, had been forced to announce constitutional monarchy. After the announcement of the constitutional monarchy, Abdülhamit II adapted a balanced policy. Nevertheless, using the insurrection of March 31st as an excuse, İttihat ve Terakki Cemiyeti dethroned Abdülhamit II and enthroned Sultan Mehmet Reşat as the new sultan. Finally they sent Abdülhamit to Salonika to live in exile. Thus, the struggle between Abdülhamit and the Jon Turks was concluded by the deposition of Abdülhamit II.

___

Arşiv Kaynakları

1.Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Bab-ı Ali Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM.)

Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.)

Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.)

Maarif Vekaleti Mevkufât Kalemi (MF.MKF.)

Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.)

Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV.)

Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.)

Yıldız Perakende Elçilik ve Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.ESA.)

Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.)

Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR.)

Yıldız Perakende Evrakı Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.PRK.MK.)

Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzatı (Y.PRK.ŞH.)

Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TTCM.)

Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan- Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.)

Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti (Y.PRK.BŞK.) Yıldız Tasnifi Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı (Y.EE..KP.) (Belgelerin dosya numaralan metin içinde verilmiştir.)

2.İTCMD, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin 1906-1907 Senelerine Ait Muhaberatın Kopya Defteri, İstanbul Belediye Kütüphanesi, yazma no 45, 6 Ağustos 1906, tahrirat no 55; İTCMKD, 20 Temmuz 1906, tahrirat no 45, s. 69.

3.Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Dosya No: 239/31, Defter no 8.

Düstur ve Süreli Yayınlar

Düstûr, Tertip II, cilt I, numara 4.

Düstûr, Tertip II, cilt I, numara 7.

İkdam, S. 5087,24 Temmuz 1908.

İkdam, S. 5100, 7 Ağustos 1908.

Meşveret, S. 3, 8 Kanun-ı Sanî 1908.

Sabah, S. 6783,24 Temmuz 1908.

Telif Tedkik Eserler

AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914), (çev. Nuran Yavuz), Kaynak yayınlan, İstanbul 1984.

Ahmet Saib, Tarih-i Meşrutiyet İstanbul 1328.

AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, İstanbul 1980.

Ali Cevat Bey, II. Abdülhamit 'in Son Mabeyn Başkatibi Ali Cevad Bey 'in Fezlekesi-II. Meşrutiyet'in İlanı ve 31 Mart Hadisesi, (haz. Faik Reşid Unat), T.T.T. Yay., Ankara 1966.

Bahir Fahri, Jönler Mısırda, Matbaa-i ve Kitabhane-i Cihan, İstanbul 1326.

BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, Millî Mücadeleye Giriş, Cilt 3, Baha Matbaası, İstanbul 1966.

BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Cilt 3, Kısım 1, T.T.K., Ankara 1983.

BEYATLI, Yahya Kemal, Siyasî ve Edebî Portreler, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınlan, İstanbul 1968.

BLED A, Mithat Şükrü, İmparatorluğun Çöküşü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1986.

Cemalettin Efendi, Siyasî Hatıralarım, (sad. Ziyaeddin Engin), Tercüman Yayınlan, İstanbul 1978.

Cemiyet-i Cedîde-i Osmaniyye, y.y, 1889.

Çevri (Çerkeş Mehmet Reşid), İnkılap Niçin ve Nasıl Oldu, Matbaa-i İçtihat, Mısır 1909.

ÇANKAYA, Ali Mücellitoğlu, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt 3, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.

DANİŞMEND, İsmail Hami, 31 Mart Vak'ası, Istanbul Kitabevi, Istanbul 1986.

DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972.

Doktor Kamil, Bükülmez Kol Yahud Yıldızda Meşrutiyet Telaşları, Arşak Asadoryan Matbaası, İstanbul 1325.

Enver Paşa, Enver Paşa'nın Anıları (1881-1908), (haz. Halil Erdoğan Cengiz), İletişim Yayınları, İstanbul 1991.

EYİCİL, Ahmet, Dr. Nazım Bey, Türk inkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1989.

GÖVSA, İbrahim Alaaddin, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat, İstanbul 1946.

HANİOGLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), Cilt I, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1966.

Hasan Amca, Doğmayan Hürriyet, yayl. y., Sıralar Matbaası, İstanbul 1958.

İbrahim Temo, İttihat ve Terakki Cemiyeti 'nin Teşekkülü ve Hidemat-ı Vataniye ve İnhlab-ı Milliye Dair Hatıratım, Mecidiye 1939.

İmamet ve Hilafet Risalesi, Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Matbaası, Mısır 1316.

KANDEMİR, Feridun, Jön Türklerin Zindan Hatıraları, Bir Devrin Siyasî ve Fikrî Tarihi, Muhit Yayınlan, İstanbul 1975.

KANSU, Aykut, 1908 Devrimi, İstanbul 2001.

KARABEKİR, Kazım, İttihat ve Terakki Cemiyeti Neden Kuruldu Nasıl Kuruldu Nasıl İdare Olundu, (haz. Faruk Özerengin-Emel Özerengin), Türdav Ofset Tesisleri, İstanbul 1982.

KARAL, Enver Z., Osmanlı Tarihi, Cilt 8, T.T.K., Ankara 1995.

Kazım Nami (Duru), İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul 1957.

Kazım Nami, Nasıl Oldu, Selanik 1326.

KOCABAŞ, Süleyman, Jön Türkler Nerede Yanıldı (1890-1918), Vatan Yayınlan, İstanbul 1991.

KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve İttihat ve Terakki, Tan Matbaası, İstanbul 1948.

KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul 1945.

KURAN, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğu 'nda İnkılap Hareketleri ve Millî Mücadele, Baha Matbaası, İstanbul 1956.

KUTAY, Cemal, Prens Sabahattin Bey, Sultan II. Abdülhamit, İttihat ve Terakki, Tarih Yay, İstanbul 1964.

Leskovikli Mehmet Rauf, İttihat ve Terakki Cemiyeti Muhteremesine-İttihat ve Terakki Cemiyeti Ne İdi?, Ahmet Saki Bey Matbaası, Dersaadet 1327.

LEWİS, Bernard, Modern Türkiye 'nin Doğuşu, T.T.K., Ankara 2000.

MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri (1895-1908% İletişim Yayınlan, İstanbul 1995.

MARDİN, Şerif, Türkiye 'de Din ve Siyaset, (Makaleler 3), İletişim Yayınlan, İstanbul 1998.

Mehmet Kadri Nasıh, Serayih, Paris 1911. Mehmet Kadri Nasıh, Zulm ve Adi, Paris 1326.

MENTEŞE, Halil, Halil Menteşe'nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınlan, İstanbul 1964.

Mevlanzade Rıfat, Türkiye İnkılâbı 'nin İçyüzü, Pınar Yayınlan, İstanbul 1993.

Mizancı Murat, Mücahede-i Millîye -Gurbet ve Avdet DevirleriMahmut Bey Matbaası, İstanbul 1326.

Müfıd Şemsi, Şemsi Paşa. Arnavutluk ve İttihat ve Terakki, (haz. Ahmet Nezih Galitekin), Nehir Yayınları, İstanbul 1995.

ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Asrı, Hil Yayınları, İstanbul 1994.

Osman Nuri, Abdulhamid-i Sanî ve Devr-i Saltanatı, Hayat-ı Hususîyye ve Siyasîyyesi, Vilayet Matbaası, Cilt 3, İstanbul 1327.

ÖZBİLGEN, Erol, Pozivitizmin Kıskacında Türkiye, Ağaç Yayınlan, İstanbul 1994.

RAMBER, Lm, Gizli Notlar, (yay. haz. Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman Gazetesi 1001 Temel Eser, İstanbul tz.

RAMSAUR, Ernest Edmondson, Jön Türkler ve 1908 ihtilali, (çev. Nuran Ülken), Sander Yayınları, İstanbul 1972.

Resneli Ahmet Niyazi, Hatırat-ı Niyazi Yahut Taıihçe-i înkılab~ı Kebir~i Osmanîden Bir Sahife, Sabah Matbaası, İstanbul 1326.

Rıza Tahsin, Mirat-ı Mekteb-i Tıbbiye, Cilt II, Kader Matbaası, İstanbul 1328.

Selim Kohen, Malumat-ı Etfal, Artin Asaduryan Matbaası, İstanbul 1328.

Süleyman Külçe, II. Meşrutiyetin İlanı ve Firzovik Toplantısı, İzmir 1944.

Süleyman Nazif, Yıkılan Müessese, İstanbul 1927.

ŞAPOLYO, Enver Behnan, Ziya Gökalp ve II. Meşrutiyet Tarihi, İnkılâp ve Aka Ki-taplan, İstanbul 1974.

TANSU, Semih Nafiz, İki Devrin Perde Arkası, (ani. Hüsameddin Ertürk, haz. Ramazan Yaşar), Ararat Yay., İstanbul 1969.

TANSU, Semih Nafiz, İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, Yeni Zamanlar Yayınları, İstanbul 2003.

TUNA YA, Tarık Zafer, Türkiye 'de Siyasal Partiler, 1908-1918, Cilt 1, Hüniyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1952.

UÇAROL, Rıfat, Siyasî Tarih, Filiz Kitabevi, Haşmet Matbaası, İstanbul 1985.

YALÇIN, Hüseyin Cahit, Yakın Tarihimiz, Cilt 1, Yedigün Matbaası, İstanbul 1943.

YILMAZ, Faruk, Osmanlı 'dan Cumhuriyet'e Dış Borçlar, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1996.

ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, İletişim Yayınlan, İstanbul 1993.

Makaleler

"Abdülhamit'e Hitab", Osmanlı, S. 62,15 Haziran 1900.

"İfade-i Mahsûsa", Osmanlı, S. 3,1 Kanun-ı Evvel 1897.

"Makam-ı Akdes-i Cenab-ı Hilafetpenahiye", Osmanlı, S. 1,1 Kanun-ı Evvel 1897.

"Paris'te Münteşir Cevaid-i Muteberden La Diplomaci Gazetesine İstanbul Muharriri Tarafından Yazılan Bir Mektubun Sûreti", Osmanlı, S. 9,1 Nisan 1898.

Ahmet Rıza, "Mukaddime", Meşveret, S. 1,1 Aralık 1895.

Ahmet Rıza, "Sultan Murat'ın Cinneti", Meşveret, S. 13,23 Haziran 1896.

AKŞİN, Sİna, "31 Mart Olayına Değin Prens Sabahattin Bey ve Ahrar Fırkası", Cem Sar Armağanı. S.B.F. Dergisi, Cilt 27, Sayı 3, Ankara 1973.

BALKAN, Ethem Ruhi, "İttihatçılığın Temelini Atanlar", Yakın Tarihimiz, Cilt 2.

BİRİNCİ, Ali, "Osmanlı Mirası", Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınlan, cilt 12, İstanbul 1999.

BİRİNCİ, Ali, "Vatan Tehlikede", Tarih ve Toplum, Sayı 54, Haziran 1988.

BOURGIN, Georges, "Carbonari", Encyclopaedia of the Social Sciences, volume 3, Mac Millan Company, New York 1935.

Halil Ganem, "Kanun-ı Esasi", Meşveret, S. 1,1 Aralık 1895.

HANİOĞLU, M. Şükrü, "Genesis of the Young Turk Revulation of 1908", Osmanlı Araştırmaları, 3,1982.

KARPAT, Kemal H., "The Memoirs of Batzaria. The Young Türk and Nationalism", I. Ü.M.E.S., July 1975.

KOLOGLU, Orhan, "Reval'de Osmanlı Gerçekten Paylaşıldı mı?", Tarih ve Toplum, S. 24,1985.

Mehmet Murat, "Beyanname", Mizan, S. 1,14 Kanun-ı Evvel 1896.

Mehmet Murat, "Iyd-ı Millî", Mizan, S. 3,4 Kanun-ı Sam 1897.

Mehmet Murat, "İkiden Hangisi", Meşveret, S. 17,23 Ağustos 1896.

ŞEHSUVAROĞLU, Bedi Nuri, "II. Meşrutiyet ve Atıf Bey", Belleten, Cilt 23, Sayı 90, Nisan 1959.

UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, "1908 yılında Meşrutiyetin Ne Suretle İlân Edildiğine Dair Vesikalar", Belleten, Cilt 20, Sayı 77, Ocak 1956.

ÜN VER, A. Süheyl, "Tıbbiye'de Hürriyet Mücadelesi", Hayat Tarih Dergisi, Sayı 12, Aralık, 1965.

YALÇIN, Hüseyin Cahit, "İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne Nasıl Girdim", Yakın Tarihimiz, Cilt 1, Sayı 1, İstanbul 1962.

YÖNTEM, Ali Canip, "Selanik'te 10 Temmuz Sabahı", Yakın Tarihimiz, Cilt 2, 1962.

Ziya Şakir, "İttihat ve Terakki Nasıl Doğdu, Nasıl Yaşadı, Nasıl Öldü", Son Posta Gazetesi, 27 Kanun-ı Evvel 1932; 23 Ocak 1933.