MU’TEZİLE’NİN ASLAH TEORİSİ VE BASRA MU’TEZİLE’SİNİN ASLAH ANLAYIŞININ TAHLİLİ

Aslah teorisi, Mu’tezile düşüncesinin anlaşılmasında merkezi biröneme sahiptir. Mu’tezile, bu teoriyle Allah, tabiat ve insan arasındakiilişkiye rasyonel bir açıklama getirmeye çalışmıştır. Aslah teorisi,İslam düşüncesinde etkisi şimdiye kadar devam eden pek çoktartışmaya zemin hazırlamıştır. Aslah teorisini tartışanlar sadeceEhl-i sünnet gibi Mu’tezile’ye muhalif akımlar olmamıştır. BizatihiMu’tezile içinde de tartışmaya katılan ve teoriyi sorgulayanlar olmuştur.Bu çalışmada, aslah teorisi ana hatlarıyla izah edildiktensonra tartışmanın Mu’tezile içindeki seyrine bakılacaktır. Çalışmadason olarak Basra Mu’tezilesinin aslahı temellendirmek içingiriştiği çabadan hareketle, “koşullar”a dayalı bir lütuf düşüncesigeliştirebilmenin imkânı sorgulanacaktır. Bu bağlamda çalışmanıntemel savı, Allah’a zorunluluk yükleyen bir aslah düşüncesi yerine,temeli Kur’an’da bulunan ve bizim “koşullar” olarak somutlaştırdığımızlütuf düşüncesinin daha uygun bir çerçeve oluşturabileceğiyönündedir.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Mu’tezile, Aslah, Lütuf, Basra, Vücûbiyet

MU’TEZILA’S ASLAH THEORY AND THE ANALYSIS OF BASRA MU’TAZILA’S OPINION ABOUT ASLAH

Aslah theory has a central importance in understanding theMu’tazila thought. The Mu’tazila tried to give a rational explanationfor the relationship among Allah and nature and man. The Aslahtheory has laid the groundwork for many debates affecting Islamicthought so far. Those who argue and criticize the Aslah theoryare not only the ones opposed to the Mu’tazila like Ahl al-Sunnah.The very ones with Matazila thought have also participated inthe discussion and questioned the theory. In this study, after theaslah theory is explained in detail, the course of the discussion inMu’tazila will be analyzed. Finally, in the study, based on the effortsof Basra Mu’tazila to ground the aslah, the possibility of developingan idea of grace based on the circumstances will be questioned.In this context, the main argument of the study is that instead of the idea of an aslah that obliges Allah, the idea of grace which isbased on the Qur’an and concretized as conditions can form a moreappropriate framework.

Keywords:

Kelam, Mu’tazila, Aslah, Grace, Basra, Obligation,

PDF

___

ABDÜLCEBBAR, Kadı. el-Muğnî fî ebvâbi-t-tevhîd ve’l- adl. thk. Hadr Muhammed Nebha, Beyrut: Dârü’l Kütübü’l-İlmiye, 2012.
ABDÜLCEBBAR, Kadı. Şerhu usûli’l-hamse, thk. Abdulkerim Osman. 3. Baskı. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
ABDÜLCEBBAR, Kadı. “el-Muhtasar fî usûli’d-dîn”, Resâil fi’t-Tevhid ve’l-Adl, thk. Muhammed Ammare. Dârü’ş-Şürûk. 2. Baskı. Kahire: 1988.
ALPER, Hülya, “Mâtürîdî’nin Mu’tezile Eleştirisi: Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda mıdır?”. Kelâm Araştırmaları. 11/1 (2013): 17-36.
ARSLAN, Hulusi. “Yaratma ve Gâyelilik Bağlamında Mu’tezile’nin Fayda Teorisi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 14/2 (2016): 343-360, 356.
CÂRULLAH, Zü hdî. el-Mu’tezile. Beyrut: el-Ehliyetu li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1974.
CÜVEYNÎ, Kitâbu’l-İrşâd. Thk. Muhammed Yusuf- Abdu’l-Mun’îm Abdulhamîd. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1950.
ÇELEBİ, İlyas. İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
DUĞAYM, Semih. Felsefetü’l-kuder fi fikri’l-Mu’tezile, 3.Baskı. Beyrut: Daru’l- Fikri’l-Lübnânî, 1992.
EBÛ RÎDE, Abdu’l-Hadî. Min şuyûhi’l-Mu’tezile İbrâhim bin Seyyâr en-Nazzâm. 2.baskı. Kahire: Dârü’n-Nedîm, 1989.
EMİN, Ahmed. Düha’l-İslâm, 7.baskı. 3.Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nahda, 2001.
EŞ’ARÎ, Ebi’l-Hasen Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-islâmiyyîn. Thk. Helmut Ritter. Beyrut: 2005.
EŞ’ARÎ, Ebi’l-Hasen Ali b. İsmail. el-İbâne an usuli’d-diyâne, Beyrut: Daru İbni Zeydûn, ts.
FÎRÛZÂBÂDİ, Muhammed Ya’kûb. Kâmûsü’l-Muhît. 8.baskı. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2005.
GAZZ ÂLÎ, Ebû Hâmid. el-İktisâd fî’l-i’tikâd. Thk. İ. Agâh Çubukçu-Hüseyin Atay. Ankara: Nur Matbaası,1962.
GİRİTLİ, Sırrı Paşa. Şerhü’l-akâid tercümesi, Rusçuk: 1292.
HAYYÂT, Abdurrahîm bin. Muhammed. Kitâbü’l-İntisâr. thk. Dr.Nîberg. 2.Baskı. Beyrut: Dârü’l-Arabiyyeli’l-Küttâb, 1993.
HEEMSKERK, Margaretha T. Suffering ın The Mu’tazılıte Theology. Brill-Leiden- Boston: 2000.
İBN HALDUN, Abdurrahman, Lübâbü’l-muhassal fî usûli’d-dîn, thk. Abbas Muhammed Hasan Süleyman, İskenderiye: Dârü’l-Ma’rifeti’l-Câmiiyye, 1996.
İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemal. Kitabü’l-Müsâmere. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
İBN METTEVEYH. el-Mecmû fî’l-Muhît bi’t-Teklîf. nşr. J.J. Houben. Beyrut: Matbaatü’l- Katolikiyye, 1963.
İBN MANZUR, Ebü’l-Fadl. Lisanü’l-arab. 36.Cilt. Kahire: Darü’l Mearif.
İLHAN, Avni. “Aslah”. 3. Cilt İstanbul: TDV yayınları.
KAYA, Cüneyt. “Gazzalî ve Âlemin Mükemmelliği: Leyse fi’l-İmkân’ın İbn Sînâcı Kökleri Üzerine”, 900. Vefat Yılında İmam Gazali. (7-9 Ekim 2011 İstanbul, İstanbul, 2012).
KOLOĞLU, Orhan Şener. “Mu’tezile’nin Temel Öğretileri”, İslami İlimler Dergisi, 12/2 (Güz-2017): 43-80, 66. “Mu’tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevi Aslah Konusuna Yaklaşımı”, İslam Araştırmaları Dergisi, 39 (2018): 7-27.
MURTAZÂ, Yahya bin. Kitabü’l-Kalâid fî Tashihi’l-Akâid, thk. A. Nasrî Nadir. Beyrut: Dârü’l-Meşrık, 1985.
NESEFÎ, Ebü’l-Muîn. Kitabü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd. thk. Hasan Ahmed, Bederşin. 1986.
NESEFÎ, Ebü’l-Muîn. Tabsıratü’l-edille, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün Ankara: DİB Yayınları, 2003.
ORMSBY, Eric Lee. İslâm Düşüncesinde İlahi Adalet Sorunu (Teodise). Çev. Metin Özdemir. Ankara: Kitabiyat, 2001.
SÂBÛNÎ, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akâidi, Çev. Bekir Topaloğlu. 8.Baskı. Ankara: DİB Yay, 2005.
YUSUF, Hanim İbrahim. Aslü’l-adl inde’l-Mu’tezile. Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabî, 1993.
ZEBİDÎ, Muhammed Murtaza Hüseyin. Tâcü’l-Ârûs. thk. Mustafa Hicâzî. Cilt.6. Kuveyt: Türâsü’l-Arabî, 1987.