Sulama Sistemlerinde Performans Değerlendirilmesi

Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi maksadıyla insanlık tarihi boyunca sulama projeleri hazırlanmıştır. Hazırlanan bu projelerde amaç; her dönemde stratejik bir yapıya sahip olan tarımsal üretimi artırmak, ülkenin gıda güvenliğini temin etmek, tarımla geçinen nüfusun gelirlerini artırıp refah seviyelerini yükseltmektir. Bir taraftan giderek artan dünya nüfusu ile diğer taraftan son yıllarda yaşanan iklim değişikliğinin olumsuz sonuçları suya olan talebi artırmakta ve suyu daha da startejik bir araç haline getirmektedir. Tarım, ülkemiz için önemli bir sektördür. Seksen milyonu aşkın ülke nüfusunun gıda güvenliğini sağlamanın yanında tarım, toplam istihdamın %17.7’sini karşılamakta, sanayi sektörüne hammadde temin etmekte ve özellikle kırsal alanın kalkınmasına önemli katkılar sağlamaktadır. Uzun yıllardan beri yapımları gerçekleştirilen sulama projeleri ile önemli gelişmeler gösteren tarım, tarıma bağlı diğer sektörlerin gelişmesinde önemli bir rol oynamakta ve ekonomik kalkınmaya önemli katkılar sağlamaktadır. Tüm bu olumlu yönlerine rağmen başarılı bir sulu tarımın gerçekleştirilmesi, herşeyden önce sulama tesislerinin iyi bir şekilde planlanması, işletilmesi, izlenmesi ve sonuçların değerlendirilmesi ile olabilmektedir. Özellikle gelişmekte ve geri kalmış ülkelerde kıt kaynakların en rantabıl şekilde kullanılması bu konuda çalışan kurum ve kişiler için büyük bir sorumluluktur. Sulama sistemlerinin performanslarının izlenip değerlendirilmesi mevcut projelerde iyileştirmeler yönünde olumlu adımların atılmasına sebep olabileceği gibi, yeni projelerin daha iyi hazırlanmalarına da önemli katkılar sağlayacaktır. Bir sulama sisteminde performans değerlendirilmesi; kaynakların girişinin, işletme programının, hedeflenen çıktıların ve gerekli faaliyetlerin planlandığı gibi gelişmesini sağlamak amacıyla sistemin düzenli olarak izlenmesi, kayıtlanması ve değerlendirmesi diye tanımlanabilir. Bu çalışmada ülkemizde ve dünyada sulama tesislerinin performanslarının değerlendirmesinde kullanılan önemli performans göstergelerini bir araya toplayarak, bu alanda çalışanlara ve akademik çalışma yapanlara toplu bir kaynak oluşturmak amaçlanmıştır. Bu çalışmada; bu alanda dünyanın saygın kuruluşlarından Uluslararası Sulama ve Drenaj Komisyonu (ICID) Sulama ve Drenaj Performans Değerlendirme Grubu’ nun bu konuda hazırladığı “Sulama ve Drenaj Performans Değerlendirme – Pratik Rehber” çalışmasında belirttiği performans göstergelerinin yanı sıra, ülkemizde bu konunun sorumlusu olan Devlet Su İşleri (DSİ) ve mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün (KHGM) bu konuda kullandığı göstergeler ile, ülkemizdeki farklı üniversitelerde bu konuda yapılan akademik çalışmalarda kullanılan performans değerlendirme örnekleri bir araya getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sulama sistemlerinde performans, sulama randımanı, su kullanım etkinliği, sulama oranı, su temin oranı, sulama alanı sürdürebilirlik oranı

Performance Evaluation in Irrigation Systems

In order to improve soil and water resources, irrigation projects have been prepared throughout the history of mankind. The aim of these projects is to increase agricultural production which is a strategic structure in every period, to ensure food security of the country, to increase the income of the population living in agriculture and to increase the level of welfare. The increasing world population in one hand and the negative consequences of climate change in recent years on the other hand increase the demand for water and make water an even more start-up tool. Agriculture is an important sector for our country. In addition to ensuring food safety of the population of more than eighty million, agriculture meets 17.7% of total employment, supplies raw materials to the industrial sector and contributes significantly to the development of rural areas. Agriculture, which has shown significant developments with irrigation projects realized for many years, plays an important role in the development of other sectors related to agriculture and makes a significant contribution to the economic development. In spite of all of these positive aspects, successful watering can be achieved by planning, operating, monitoring and evaluating the results of irrigation systems. Especially in developing and underdeveloped countries, the most profitable use of scarce resources is a great responsibility for the institutions and persons working in this field. Monitoring and evaluating the performance of irrigation systems can lead to positive steps towards improvements in existing projects, and will contribute to better preparation of new projects. Performance evaluation in an irrigation system is a systematic monitoring, recording and evaluation of the system in order to ensure that the introduction of resources, the operating program, targeted outputs and necessary activities are developed as planned. In this study, by gathering the important indicators used in the evaluation of the performance of irrigation plants in our country and in the world; to create a collective resource for employees and academic studies. In this study; in addition to the performance indicators stated in the “Irrigation and Drain Performing Assessment - Practical Guide study prepared by the International Irrigation and Drainage Commission (ICID) Irrigation and Drain Performanse Evaluation Group which is one of the respected organizations of the world in this field, the State Water Works which are responsible for this issue In addition to the indicators used by the General Directorate of Rural Services (State Hydraulic Works) on this issue, the performance evaluation examples used in the academic studies conducted in different universities in our country have been gathered together.

Keywords:

Performance in irrigation systems, irrigation efficiency, water use efficiency, irrigation rate, water supply rate, irrigation area sustainability ratio,

PDF

___

Akkuzu, E. (2001). Aşağı Gediz Havzasındaki bazı sulama sistemlerinin performanslarının değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora tezi. Bornova-İzmir, 122s.
Akkuzu, E., Pamuk Mengü, G. (2012). Aşağı Gediz Havzası sulama birliklerinde karşılaştırmalı performans göstergeleri ile sulama sistem performansının değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2012.49c (2):149-158.
Andıroğlu, A. (1993). Doğrusal hareketli (linear move) yağmurlama sisteminin değerlendirilmesi. Çukurove Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama A.B.D. Yüksek lisans tezi. Adana, 72s.
Anonim, (2017). 2016 yılı DSİ’ce işletilen ve devredilen sulamalarda sulama tesisleri değerlendirme raporu. Ankara, 408s.
ASAE Standarts. (1991) Soil and water resource management. St. Joseph, MI. ASAE, 554-678.
Avcı, M., Aşık, Ş., Ünal, H.B. (1997). Su dağıtım sistemi performansının değerlendirilmesine ilişkin bir yaklaşım. 6. Ulusal Kültürteknik Kongresi, 5-8 Haziran 1997, Bursa, 180-184.
Ayrancı, Y., Adakale, S. (2004). Fethiye Yöresindeki bazı sulama birliklerinin performansının değerlendirilmesi. OMU Zir. Fak. Dergisi, 19(1), s. 1-7.
Balaban, A., Beyribey, M. (1991). Konya Alakova yeraltı suyu işletmesinde su dağıtım ve kullanım etkinliği. Doğa-Tr. Journal of Agriculture and Forestry 15, 24-34.
Benli, B., Beyribey, M. (1998). Eskişehir sulaması sağ sahil sulama alanında sistem performansının değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1 (4), Ankara, 26–32.
Beyribey, M. (1997). Devlet sulama şebekelerinde sistem performansının değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1480-813. Bilimsel Araştırma ve İnceleme. Ankara, 88s.
Beyribey, M., Erdoğan, C., Çakmak, B., Aküzüm, T. (1997). Katılımcı sulama yönetimi ve sulama birliklerinde sistem performansını değerlendirilmesi. 6. Ulusal Kültürteknik Kongresi, 5-7 Haziran, Bursa, 172-179.
Beyribey, M., Tatlıdil, F. F. (1997). Ereğli – İvriz Sağ Sahil Sulama Birliği’nde sulama sistem performansının değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Ankara.
Bos, M.G. (1997). Performance indicators for irrigation and drainage. Irrigation and drainage systems. 11, 119-137.
Çakmak, B. (1994). Konya-Çumra sulamasında su dağıtım ve kullanım etkinliği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama A.B.D. Doktora tezi, 134s.
Çakmak, B. (1997). Devredilen sulama şebekelerinde performansın değerlendirilmesi Konya örneği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt: 3, No: 1, 79-86.
Çakmak, B. (2002). Kızılırmak havzası sulama birliklerinde sulama sistem performansının değerlendirilmesi. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 5 (2), 130-141.
Çakmak, B., Gökalp, Z., Demir, N. (2014). Sınıraşan nehir havzalarda tarımda su kullanımının değerlendirilmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2014 11 (2), Tekirdağ, 11s.
Çakmak, B., Tekiner, M. (2010). Çanakkale Kepez Kooperatifinde sulama performansının değerlendirilmesi.1. Sulama ve Tarımsal Yapılar Sempozyumu. 27-29 Mayıs 2010. Kahramanmaraş Sütçüimam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü.Cilt:1, s.279-290, Kahramanmaraş.
Chambouleyron, J. (1994). Determining the optimal size of water uses’ associations. Irrigation and Drainage Systems 8, 189-199.
Cihan, İ. (2017). Konya-Çumra Ova Sulama Birliği’nin işletmecilik yönünden değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek lisans tezi. Konya, 41s.
Clemmens, A.J., Bos, M.G. (1990). Statistical methods for irrigation system water delivery performance evaluation. Irrigation and Drainage Systems 4, 345-365.
Değirmenci, H. (2004). Kahramanmaraş bölgesinde bazı sulama şebekelerinin karşılaştırma göstergeleri ile değerlendirilmesi. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(1), 104-110.
Değirmenci, H., Yazgan, S., Demir, A.O., İstanbulluoğlu, E. (1997). Bursa Mustafakemalpaşa sulamasında su dağıtım performansının belirlenmesi. 6. Ulusal Kültürteknik Kongresi. Bursa, 185-193.
Demir, O., Demir, N., Tekin, M., Yalçın, Z. (2014). Erzurum Daphan ovası sulama yatırımının tarımsal üretim üzerine etkileri. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi (COMU J. Agricultural Faculty), 2 (2), 97–103.
Garces, C. (1983). A Methodology to evaluate the performance of ırrigation systems. Applications to Philippine National Systems. Unpublished Ph. D. Thesis, Cornell University, New York.
Kanber, R., Öğretir, K., Güngör, H., Kara, C. (1996). Sulanır alanlarda su kullanım etkinliğinin (randıman) değerlendirilmesi. Köy Hizmetleri Araştırma Ana Projesi. Proje No: 423, Eskişehir, 110s.
Kara, M., Şimşek, H., Çiftçi, N. (1991). Orta Anadolu’da sulama ve verimlilik. Orta Anadolu’da tarımın verimlilik sorunları sempozyumu. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, No: 440. Ankara. 54 – 63.
Kıymaz, S. (2006). Gediz havzası örneğinde sulama birliklerinin sorunları ve çözüm yolları. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. Adana, 211s.
Kızıloğlu, F. M. (2002). Aşağı Pasinler Ovası Sulama sisteminin performansı, sorunları ve çözüm önerileri üzerine bir araştırma (yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Kızıloğlu, F.M., Şahin, Ü., Diler, S., Öztaşkın, S. (2018). Erzurum Daphan sulama birliği birinci ve ikinci etap sulama şebekesinin performansinin değerlendirilmesi (2012-2016). Araştırma Makalesi. Türk Tarım–Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6 (10), 1381-1387.
Koç, C. (1997). Büyük Menderes havzası sulama şebekelerinde organizasyon-yönetim sorunları ve yeni yönetim modelleri üzerine araştırmalar. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. Doktora Tezi. İzmir ,183s.
Kocabaş, E. S., Girgin, I. (1998). Evaluation of irrigation system performance in irrigation schemes, Tarım Bilimleri Dergisi, 4(2): 39-48.
Kocabaş, S., Girgin, İ. (1998). Sulama şebekelerinde sistem performansının değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 1998 4 (2), 39-48.
Molden, D., Sakthıvadıel, R., Perry, C. J., Fraıture, C., Kloezen, W. H. (1998). Indicators for comparing the performance ırrigated agriculture. IWMI Research Report 20, Sri Lanka.
Molden, D.J., Gates, T.K. (1990). Performance measures for evaluation of irrigation water delivery systems. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, Vol., 116 (6), 804-823.
Nalbantoğlu, G., Çakmak, B. (2007). Akıncı Sulama Birliğinde sulama performansının karşılaştırmalı değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 13(3): 213-223.
Özçelik, A., Tanrivermiş, H., Gündoğmuş, E., Turan, A. (1999). Türkiye’de sulama işletmeciliğinin geliştirilmesi yönünden şebekelerin birlik ve kooperatiflere devri ile su fiyatlandırma yöntemlerinin iyileştirilmesi olanakları. Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 32, Ankara, 248s.
Rao, P.S. (1993). Review of selected literature on indicators of irrigation performance. IIMI, Colombo, Sri Lanka, 75pp.
Sakthivadivel, R., de Fraiture, C., Molden, D.J., Perry, J., Klosen WW. (1999). Indicators of land and water productivity in irrigated agriculture. Water Resources Development 15, 161-179.
Sayın, B. (2011). Antalya’da sulama işletmeciliği faaliyetleri, üreticilerin sulama suyu talebi ve sulama işletmeciliği faaliyetlerine katılım düzeyinin değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. Antalya, 166s.
Şener, M., Albut, S. (2011). Irrigation performance assessment in Turkey: Thrace region case study. Bulgarian Journal of Agricultural Science, Agricultural Academy, 17 (No 4), 521-530,
Şener, M., Yüksel, A. N., Konukçu, F. (2007). Evaluation of Hayrabolu Irrigation Scheme in Turkey using comparative performance ındicators. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(1), s. 43-54.
Şimşek, M., Aktaş, Y., Büyükhatipoğlu, U., Arslan, S. (2008). Sulama birlikleri ve Harran ovasında potansiyel güçleri. Sulama-Tuzlanma Toplantısı, 12-13 Haziran, Şanlıurfa, 287-296.
Sönmezyıldız, E., Çakmak, B. (2013). Eskişehir Beyazaltın Köyü arazi toplulaştırma alanında sulama performansının değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 26, sayı: 1, Antalya, 33-40.
Tanriverdi, Ç., Degirmenci, H., Sesveren, S. (2011). Assessment of irrigation schemes in Turkey based on management types. African Journal of Biotechnology Vol. 10(11): 1997-2004.