Orda Bir AIDS Var Uzakta!

Küresel sağlık krizi olan salgınların yaşandığı dönemler, kırılgan grupların daha savunmasız hâle gelmesine yol açmaktadır. Mevcut eşitsizliklerin belirginleşmesine yol açan HIV ve COVID-19 salgınlarının koşulları ve salgınların ele alınış biçimleri arasında süreklilikler ve süreksizlikler bulunmaktadır. Pandemi süreçlerinde çeşitli grupların damgalanması ve ayrımcılığa maruz bırakılması nedeniyle insan hakları ihlalleri gerçekleşmektedir. Türkiye’de 1985 yılından itibaren HIV/AIDS ile ilgili haberlerde ön plana çıkan ilk üç kişi olan Ayhan Özyurt, Murtaza Elgin ve Nurettin Yurttaş ile ilgili basında yer alan haberler; ayrımcılık ve damgalanmanın kristalleştiği üç örnek olması bakımından önemlidir. 1985 yılında, ilk üç vaka etrafında yoğunlaşan, HIV/AIDS’e ilişkin haberler artışa geçmiştir. Bu nedenle, tirajı yüksek yedi ulusal gazeteden Cumhuriyet, Günaydın, Hürriyet, Milliyet, Sabah, Tan ve Yeni Asır gazetelerinde yayınlanan haberlerde HIV/AIDS’e ve HIV’le yaşayan kişilere yönelik söylemler, 1 Ocak 1985 ile 31 Aralık 1985 tarihleri arasındaki bir yıllık döneme odaklanılarak ele alınacaktır. Bu araştırmada, HIV enfeksiyonunun yalnızca biyomedikal bir olgu değil, aynı zamanda bir insan hakları meselesi olduğunu ortaya koymak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

HIV/AIDS, basın, ayrımcılık, insan hakları

There is AIDS Far Away!

Periods of pandemics, regarded as a global health crisis, lead to increased vulnerability of already vulnerable groups. There are continuities and discontinuities between the conditions of the HIV and COVID-19 pandemics and the ways in which they have been addressed, which have exacerbated existing inequalities. Human rights violations occur due to stigmatization and discrimination of various groups during pandemic processes. The news in the press about Ayhan Özyurt, Murtaza Elgin, and Nurettin Yurttaş, the first three people to come to the forefront regarding HIV/AIDS in Turkey since 1985, are significant as they are three examples where discrimination and stigmatization crystallize. In 1985, news on HIV/AIDS centered around the first three cases started to increase. For this reason, the discourses on HIV/AIDS and people living with HIV in the news published in seven high-circulation national newspapers - Cumhuriyet, Günaydın, Hürriyet, Milliyet, Sabah, Tan, and Yeni Asır - will be examined by focusing on the one-year period between January 1, 1985 and December 31, 1985. This study aims to demonstrate that HIV infection is not only a biomedical phenomenon but also a human rights issue.

Keywords:

HIV/AIDS, press, discrimination, human rights,

PDF

___

Agamben, G. (2013). Kutsal insan. Ayrıntı Yayınları. (Özgün eser basım 1995)
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. (1950). https://www.yargitay.gov.tr/documents/AIHM.pdf.
Bourdieu, P. (2014). Simgesel sermaye ve toplumsal sınıflar. Cogito, Pierre Bourdieu -76, 192-203.
CBPP. (2021). Tracking the COVID-19 economy’s effects on food, housing, and employment hardships. https://www.cbpp.org/sites/default/files/8-13-20pov.pdf
CDC. (1985). Current trends update: Acquired immunodeficiency syndrome (AIDS) -- United States. https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00000137.htm adresinden 27.01.2023 tarihinde alınmıştır.
Crimp, D. (1989). Mourning and militancy. October 51, 3–18.
Cumhuriyet. (1985a). Dalan: AIDS Tanrı’nın gazabı, 19 Ağustos.
———. (1985b). Elgin’e, 05 Kasım.
———. (1985c). Murteza hastaneden kahraman gibi çıktı, 08 Kasım.
———. (1985d). Şanlıurfa Valisi: AIDS peygamber diyarının kapısından giremez, 05 Aralık.
DİSK-AR. (2021). 2020’de Kod-29 kıyımı: 143 bini erkek, 34 bini kadın toplam 177 bin işçi!. https://disk.org.tr/2021/04/2020de-kod-29-kiyimi-143-bini-erkek-34-bini-kadin-toplam-177-bin-isci/ adresinden 20.03.2023 tarihinde alınmıştır.
DİSK-AR. (2022). Salgının ikinci yılında COVID-19 ile işçi sağlığı ve iş güvenliği politikaları değerlendirme raporu. https://disk.org.tr/2022/06/salginin-ikinci-yilinda-covid-19-ile-isci-sagligi-ve-is-guvenligi-politikalari-degerlendirme-raporu/ adresinden 20.03.2023 tarihinde alınmıştır.
Gould, D. B. (2009). Moving politics: Emotion and ACT UP’s fight against AIDS. University of Chicago Press.
Günaydın. (1985a). ‘AIDS korkusu turistlerden kan almamızı engelliyor’, 14 Ağustos.
———. (1985b). Sosyetenin muhabbet tellalı AIDS’li çıktı, 03 Kasım.
———. (1985c). AIDS’li Murteza sosyeteyi yaktı, 04 Kasım.
———. (1985d). ‘AIDS Türkiye’ye Fransa’dan geldi’, 05 Kasım.
———. (1985e). AIDS’i Türkiye’ye getirdiği söylenen Christine’in albümünden, 06 Kasım.
———. (1985f). AİDS'li Murteza karantinaya alındı, 07 Kasım.
———. (1985g). Murti’nin patronu da AİDS kontrolünde, 08 Kasım.
———. (1985h). ‘Murteza ölmez ama öldürür’, 09 Kasım.
———. (1994). İstanbul Müftüsü’nden AIDS Fetvası!, 06 Aralık.
Gürbilek, N. (2001). İktidarın sağlığı. Vitrinde Yaşamak 1980’lerin Kültürel İklimi (s. 70–81) içinde. Metis Yayınları.
HIVTravel. (2022). HIV-specific entry and residence regulations for United States of America. https://www.hivtravel.org/Default.aspx?CountryId=12&PageId=143 adresinden 25.02.2023 tarihinde alınmıştır.
Hu, B., Hua G., Peng Z. & Zheng-Li S. (2021). Characteristics of SARS-CoV-2 and COVID-19. Nature Reviews Microbiology 19 (3), 141–54.
Hürriyet. (1985a). İşte AIDS’li Türk, 02 Kasım.
———. (1985b). ‘M’ Paniği, 03 Kasım.
———. (1985c). ‘Beyoğlu’na AIDS darbesi, 04 Kasım.
———. (1985d). Bir musibet, bin nasihatten iyidir, 04 Kasım.
———. (1985e). Gençlere AIDS’i Anlattı, 04 Kasım.
———. (1985f). Prof. Sipahioğlu’ndan Bakan’a Cevap, 04 Kasım.
———. (1985g). 70 milyonluk mirası mahkemelik, 06 Kasım.
———. (1985h). AIDS’ten acı ibret, 06 Kasım.
———. (1985i). ‘M’yi saklayanlar AIDS tehlikesinde, 06 Kasım.
———. (1985j). Tecrit odası M’yi bekliyor, 06 Kasım.
———. (1985k). AIDS’ten ölen Türk Alanya’da hastalanmıştı, 07 Kasım.
———. (1985l). Murtaza tecritte, 07 Kasım.
———. (1985m). Sinemada öpüşme yasağı, 07 Kasım.
———. (1985n). 200 milyonluk miras kavgası, 08 Kasım.
———. (1985o). İddia: ‘Dayer öldürüldü’, 08 Kasım.
———. (1985p). Kan verirken kan kusturdu, 08 Kasım.
———. (1985q). ‘M’ Raporu, 08 Kasım.
———. (1985r). Sipahioğlu Hakkında Soruşturma Açılıyor, 08 Kasım.
———. (1985s). İsviçre’den AIDS raporu, 15 Kasım.
———. (1988). AIDS’li Banu’ya Gözaltı, 12 Aralık.
———. (1992a). Murti’nin cenazesine kardeşleri bile gelmedi, 18 Haziran.
———. (1992b). Murti ile ilişkisi olanlar, dikkat!, 18 Haziran.
İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. (2003). https://www5.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5013.html.
Jasper, J. M. (2016). Ahlâki protesto sanatı. Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcılık. (S. Öner, Çev). Ayrıntı Yayınları.
Kaos GL. (2020). Diyanet’in Cuma hutbesinde nefret: ‘İslam eşcinselliği lanetliyor’. https://kaosgl.org/haber/diyanet-in-cuma-hutbesinde-nefret-islam-escinselligi-lanetliyor adresinden 15.07.2022 tarihinde alınmıştır.
Kişisel Verilerin Korunması Kanunu. (2016). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6698.pdf.
Kramer, L. (1983). 1,112 and counting. New York Native, 59, 18–23.
Lee, S. & Waters, S. F. (2021). Asians and Asian Americans’ experiences of racial discrimination during the COVID-19 pandemic: Impacts on health outcomes and the buffering role of social support. Stigma and Health 6 (1), 70–78.
Los Angeles Times. (1985). The Times Poll : Tough New Government Action on AIDS Backed. https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1985-12-19-mn-30337-story.html adresinden 25.02.2023 tarihinde alınmıştır.
Mbembe, A. (2014, 12 Mayıs). Nekro-Siyaset. Ayrıntı Dergi. https://ayrintidergi.com.tr/nekro-siyaset/.
Milliyet. (1985a). AIDS’e Karşı Kocakarı İlacı, 13 Ağustos.
———. (1985b). AIDS’li Genç Kaçtı, 16 Ağustos.
———. (1985c). AIDS’li Türk, Özyurt’la Konuştuk, 17 Ağustos.
———. (1985d). Dalan, Şehir Dışında ‘Aşk Evleri’ Kuracak, 19 Ağustos.
———. (1985e). AIDS’e Karşı, Sevgi Silahı, 20 Ağustos.
———. (1985f). AIDS Korkusu İstanbul’un Yüzme Havuzlarını Boşalttı, 02 Eylül.
———. (1985g). AIDS’li Yok, Bu Doktor Reklam Peşinde, 03 Kasım.
———. (1985h). AIDS’li Denen Murtaza’yı Bulduk, 05 Kasım.
———. (1985i). AIDS’li denen Elgin: ‘Kendimden Kaçıyorum’, 06 Kasım.
———. (1985j). Devlet, Murtaza’ya El Koydu, 07 Kasım.
———. (1985k). Eşini Öldürüp İntihar Eden Polis, AIDS Değil, 12 Kasım.
———. (1985l). AIDS İçin Yaralama, 03 Aralık.
———. (1985m). Almanya’dan, ‘AIDS Değil’ Raporu Aldı, 11 Aralık.
———. (1986a). Profesörler Sipahioğlu’nu Eleştirdi, 07 Ocak.
———. (1986b). AIDS Bize Sökmedi, 28 Aralık.
———. (1992a). Sanatçılarda AIDS paniği, 22 Mayıs.
———. (1992b). Murti İçin Özel Cenaze Talimatı, 17 Haziran.
———. (1996). AIDS’e Karşı Çare Tek Eşlilik, 04 Eylül.
PAHO. (2010). Statement by Dr. Margaret Chan, Director-General of the World Health Organization, on World AIDS Day - PAHO/WHO | Pan American Health Organization. https://www.paho.org/en/news/1-12-2010-statement-dr-margaret-chan-director-general-world-health-organization-world-aids-day adresinden 21.06.2022 tarihinde alınmıştır.
Pozitif-iz. (2021). Hak İhlallerinin Raporlaması ve Hukuki Çözümler.
PYD. (2020). HIV ile Yaşayan Bireylerin Hak İhlalleri Raporu. Şubat-Mart-Nisan.
Rodger, A. J., Cambiano, V., Phillips, A. N., Bruun, T., Raben, D., Lundgren, J., Vernazza, P. vd. (2019). Risk of HIV transmission through condomless sex in serodifferent gay couples with the HIV-positive partner taking suppressive antiretroviral therapy (PARTNER): final results of a multicentre, prospective, observational study. The Lancet 393 (10189), 2428–38.
Sabah. (1985a). Dalan ‘Bizim erkekler AİDS’ten korkmaz!’ dedi, 11 Ekim.
———. (1985b). AİDS’li Türk’ün kimliği belli oldu, 03 Kasım.
———. (1985c). Daha bir çok AİDS’li var!, 04 Kasım.
———. (1985d). ‘AİDS’li Murtaza’yı kahramanca öptüm’, 05 Kasım.
———. (1985e). AİDS’li Murtaza dedi ki: ‘Ameliyatla yüzümü değiştireceğim!’, 06 Kasım.
———. (1985f). ‘Rakı içene AIDS dokunmaz’, 07 Kasım.
———. (1985g). AİDS’li Murtaza serbest bırakıldı, 08 Kasım.
———. (1985h). ‘AİDS’ten korkmuyorum’, 09 Kasım.
———. (1985i). ‘Biz öldük, herkes ölsün’, 25 Kasım.
Sontag, S. (2005). Metafor olarak hastalık : AIDS ve metaforları. (O. Akınhat, Çev.). Agora Kitaplığı. (Özgün eser basım 1978).
Tan. (1985a). AİDS zincirinin halkaları kimlere kadar uzanıyor?, 04 Kasım.
———. (1985b). Dansçı Cengiz Özer Nilgün Saraylı’ya AİDS bulaştıracak, 07 Kasım.
———. (1985c). ‘Türk aile yapısı çok sağlamdır’, 11 Kasım.
T.C. Anayasası. (1982). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf.
T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020). 65 Yaş ve Üstü ile Kronik Rahatsızlığı Olanlara Sokağa Çıkma Yasağı Genelgesi. https://www.icisleri.gov.tr/65-yas-ve-ustu-ile-kronik-rahatsizligi-olanlara-sokaga-cikma-yasagi-genelgesi.
T. C. Sağlık Bakanlığı. (1998). Hasta Hakları Yönetmeliği.https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=4847&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 adresinden alınmıştır.
T. C. Sağlık Bakanlığı. (1993). Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3960.pdf.
T. C. Sağlık Bakanlığı. (2002). Kalıtsal Kan Hastalıklarından Hemoglobinopati Kontrol Programı Tanı ve Tedavi Merkezleri Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf mevzuatNo=4936&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5.
Temur, M. (1985). Türkiye’de AIDS’e rastlanılmadı. Yankı 722, 46–48.
The Guardian. (2020). Covid-19 intensifies elder abuse globally as hospitals prioritise young. https://www.theguardian.com/global-development/2020/jun/30/covid-19-intensifies-elder-abuse-globally-as-hospitals-prioritise-young adresinden 20.03.2023 tarihinde alınmıştır.
The New York Times. (1985). AIDS Blood Test To Be Available In 2 To 6 Weeks. https://www.nytimes.com/1985/03/03/us/aids-blood-test-to-be-available-in-2-to-6-weeks.html adresinden 15.01.2023 tarihinde alınmıştır.
———. (1986a). Opinion | Crucial Steps in Combating the AIDS Epidemic; Identify All the Carriers.
https://www.nytimes.com/1986/03/18/opinion/crucial-steps-in-combating-the-aids-epidemic-identify-all-the.html?searchResultPosition=13 adresinden 27.01.2023 tarihinde alınmıştır.
———. (1986b). New Name Is Proposed for the Cause of AIDS. https://www.nytimes.com/1986/05/01/us/new-name-is-proposed-for-the-cause-of-aids.html adresinden 02.01.2023 tarihinde alınmıştır.
———. (2020). Trump Defends Using ‘Chinese Virus’ Label, Ignoring Growing Criticism.
https://www.nytimes.com/2020/03/18/us/politics/china-virus.html?searchResultPosition=1 adresinden 16.02.2023 tarihinde alınmıştır.
Turan, A. (2020). Positive space: A curatorial project on HIV/AIDS [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Sabancı Üniversitesi.
Türk Ceza Kanunu. (2004). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf.
Türk Kızılayı. (2005). Kan Hizmetleri. Kan Hizmetleri Yönetim Bölümü.
Türk Medeni Kanunu. (2001, 22 Aralık). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf.
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. (1930, 24 Nisan). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf.
van Dijk, T. A. (1993). Elite discourse and racism. SAGE Publications.
van Dijk, T. (2008/2010). Söylem ve iktidar. Nefret Suçları ve Nefret Söylemi (s. 9-41). (P. Uygun, Çev.). Hrant Dink Vakfı. (Özgün eser basım 2008).
Watney, S. (1987). The Spectacle of AIDS. October 43, 71–86.
Yegen, C. (2013). Yazılı basında HIV/AIDS ile yaşayan bireylere yönelik nefret söylemi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
Yeni Asır. (1985a). Gazino dünyasında AIDS paniği!, 03 Kasım.
———. (1985b). Ünlüler kaçıyor!, 04 Kasım.
———. (1985c). Bu kadın tehlikede, 06 Kasım.
———. (1985d). Ve, ‘Murti’ serbest, 08 Kasım.
———. (1985e). Politikaya AIDS girdi, 17 Kasım.
———. (2020). Hepimiz aynı gemideyiz. https://www.yeniasir.com.tr/gundem/2020/05/10/hepimiz-ayni-gemideyiz adresinden 20.03.2023 tarihinde alınmıştır.