Aziz Mahmud Hüdâyî’nin Dîvân-ı İlâhîyat’ı ve Johann Wolfgang von Goethe’nin Doğu-Batı Dîvân’ında Allah Sevgisi

XVI. ve XVII. yüzyıl arasında yaşamış olan Aziz Mahmud Hüdâyî (1541-1628) Şereflikoçhisar'lıdır. Hüdâyî mahlası hocası Üftâde tarafından verilmiştir. Hz. Ali neslinden olan Hüdâyî’nin soyu Hz. Muhammed’in soyuna dayanmaktadır ve Seyyid’tir. Şeyh, şair, sofi, ıslahatçı, teorisyen, müellif, âlim, eğitmen, pir, mürşit olarak bilinmektedir. Osmanlı Devletinde sekiz padişaha rehberlik etmiştir. 30 kadar eseri vardır. Dîvân-ı İlâhiyât tasavvufi hikmet ve nasihatlerle doludur. Ahmet Yesevi tarzında yazılan eserinde Yunusça bir üslûp kullanılmıştır. XVIII yüzyılın ortası ve XIX. yüzyılın başları arasında yaşayan Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) ise AlmanyaFrankfurt doğumludur. Soy bakımından, baba tarafından Türk kökenli olduğuna dair pek çok tartışmaların gündeminde olan Goethe, şairler prensi, söz ve şiirin kanun koyucu dehası ve pek çok ilim dalıyla uğraşmış bir hezarfen olarak anılmaktadır. Saygınlığı evrensel çapta olan Goethe, Deha Çağının ve Alman edebiyatının en büyük şairidir. Çalışmada, hukuk eğitimleri alan Hüdâyî ve Goethe’nin şahsiyetleri kısaca özetlenerek, her iki divan hakkında bilgiler sunulmuştur. Ayrıca, zamanlarının siyasi, sosyal, kültürel ve edebî açıdan genel görünümünden de söz edilmiştir. Her iki şahsiyetin dîvânlarındaki şiirlerinde Allah sevgisi konusu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Aziz Mahmud Hüdayi, Johann Wolfgang von Goethe, Divan-ı İlahiyat, Doğu-Batı Divanı, Allah Sevgisi

Aziz Mahmud Hüdâyî (1541-1628), who lived between the 15th and 16th centuries, is from Şereflikoçhisar. Hüdâyî pseudonym was given by his teacher Üftâde. The line of Hüdâyî, who is a descendant of Hazrat Ali, is descended from the line of Prophet Muhammad and is Sayyid. He is known as sheikh, poet, sofi, reformist, theorist, author, scholar, wise, educator, pir, master. He guided eightsultansin the Ottoman Empire. He has about 30 works. Dîvân Theology is full of mystical wisdom and advice. A Yunus style is used in his work written in the style of Ahmet Yesevi. Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), who lived between the middle of the 18th century and the beginning of the 19th century, was born in Frankfurt, Germany. Goethe, who is on the agenda of many debates about his Turkish origin from his father's side, is known as the prince of poets, the law-making genius of word and poetry, and a polymat who has dealth with many branches of science. Goethe, whose reputation is universally respected, is the greatest poet of the Age of Genius and German literature. In the study, the personalities of Hüdâyî and Goethe, who received law education, were briefly summarized and information about both divans was presented. In addition, the general view of the political, social, cultural and literary aspects of their time was also mentioned. The love of God has been discussed in the poems in the divans of both personalities.

Keywords:

Aziz Mahmud Hudayi, Johann Wolfgang von Goethe, Divan Theology,

PDF

___

Ateş, S. Goethe’de İslam ve Kur’an Sevgisi, http://www.suleyman-ates.com/index.php?option= com_content&view=article&id=899:2013-12-15-13-30-40&catid=59:aralik-2013&Itemid=46 (erişim tarihi: 18.7.2020).
Aytaç, G. (1982). Goethe Der ki, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Aytaç, G. (1992). Yeni Alman Edebiyatı Tarihi. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Aytaç, G. (2010). Goethe. İstanbul: Say Yayınları.
Banarlı, N. S. (1997). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi: Cilt I, II.
Beşirli, M. (2001). Aydınlanma Dönemi Felsefesinin Alman Birliğinin Kurulması Sürecine Etkisi. Liberal Düşünce, 48-55.
Çelik, Z. (2006). Mevlana’da Akıl-Aşk İlişkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Dağlar, A. (2015). Yunus ve Hafız ile Goethe ve Nüzhet Erman Dörtgeninde Ebussuud Efendi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41), 144-153.
Gençdoğan, İ. (2010). Aziz Mahmud Hüdayi Divanında Dini Muhteva. Ankara Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Goethe, J.W. (1988). West-östlicher Divan. Frankfurt am Main: İnsel Taschenbuch Verlag.
Güngör, Z. (2005). Aziz Mahmud Hüdayi Divanında Hz. Muhammed İmajı. Aziz Mahmud Hüdayi Uluslararası Sempozyumu Tam Metini içinde, Cilt 1 (s. 437-448).
Hüdayivakfı, 2020. Aziz Mahmud Hüdayi Hazretlerinin Hayatı, https://www.hudayivakfi.org/aziz-mahmud- hudayi-hazretlerinin-hayati.html (erişim tarihi:13.08.2020).
Işıktaş, B. (2015). Avrupa’da Devrimler Çağında Toplumsal Değişim, Kültür ve Müzik Yaşamına Dair Notlar. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 158-172.
İbn Arabi. (2005). İlahi Aşk. Kanık, M. (Çev.), İstanbul: İnsan Yayınları.
Kayaokay, İ. (2017). Kafzade Faizi’nin Aziz Mahmud Hüdayi Hakkında Yazdığı Bir Medhiyye, International Journal of Language Academy, 5(1): 40-61.
Kemal, N. (2020). Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri ve Dönemin Siyasal Ortamına Etkisi, https://hudayivakfi.org/images/download/Teblig39.pdf (08.08.2020).
Kılıç, M. (2017). Aziz Mahmud Hüdayi’nin Osmanlı Sultanlarıyla Edebi Münasebetleri. I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Sempozyumu Tam Metini içinde, Cilt 2: Edebiyat (s. 227-236).
Kuşpınar, B. (2007). Mevlana’da Akıl ve Aşk. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (23), 16-31.
Küçükbatur, Y. T. (2013). 19. Yüzyılda Türk ve Alman Toplumlarında Sosyal Yapı ve Değişim Olgusu. Atatürk Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Dergisi, 49, 415-422.
Lukacs, G. (2011). Goethe ve Çağı. Aydar, F.B. (Çev.), İstanbul: Sel Yayıncılık.
Özervarlı, M. S. (2005). Aziz Mahmud Hüdayi’ye Göre İlim ve Marifet. Aziz Mahmud Hüdayi Uluslararası Sempozyumu Tam Metini içinde, Cilt 1 (s. 115-119).
Özgü, M. (2020). Goethe ve Hafız, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/742/9470.pdf (erişim tarihi: (10.07.2020).
Özkan, S. (2006). Aşk ve Akıl. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Goethe, J.W. von (2009). Doğu-Batı Divanı. Özkan, S. (Çev.), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Saklı, A. R. (2012). Fransa ve Almanya’da Ulusallaşma Süreci ve Ulus Bilincinin Oluşumu. Akademik Bakış Dergisi, 32, 1-19.
Salihoğlu, H. (1988). Alman Edebiyatında Fırtına ve Tepke. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 199-208.
Salihoğlu, H. (1993). Alman Kültür Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
Schimmel, A. (1954). Garbın Mevlana Görüşü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(3): 27-29. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/586321 (erişim tarihi: 8.8.2020).
Şahin, N. (2020). Aziz Mahmud Hüdayi Döneminde Üsküdarda Aile Hayatı ve Sosyal Yapılanmada Celvetiye Tarikatinin Yolu, https://hudayivakfi.org/images/download/Teblig45.pdf. (erişim tarihi: 08.08.2020).
Tatcı, M. ve Yıldız, M. (2005). Aziz Mahmud Hüdâyî Divan-ı İlahiyat. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. Ankara: T.T.K. Basımevi. Cilt II.
Wikipedia, (2020). Johann Wolfgang von Goethe. https://tr.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_ von_Goethe (erişim tarihi: 19.8.2010).
Yılmaz, B. (2006). Goethe ve Tasavvuf. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi (Birinci Baskı).
Yılmaz, H. K. (1990). Azîz Mahmûd Hüdâyî, Hayatı-Eserleri-Tarikatı. İstanbul: Erkam Yayınları.
Yüceer, İ. (2005). Aziz Mahmud Hüdayi’nin Metafizik Dünyası. Aziz Mahmud Hüdayi Uluslararası Sempozyumu Tam Metini içinde, Cilt 1 (s. 121-170).