Çoruh Barajları Suları Altında Kalan Tariḣ i ̇Üç Camiṅ iṅ Taşıma Ve Rekonstrüksüyon Uygulamaları Hakkında Biṙ Değerlendirme

Bu makalede, Artvin’de yapılan Baraj ve HES projelerinin teknik olarak ne kadar uzun süreçlerde planlandığı ancak bu projelerin gerçekleşeceği alanlardaki kültürel ve tarihi mirasın korunması ve kurtarılmasının bu planlarda yer almayışının olumsuz sonuçları ya da iyi yapılan bazı uygulamaların ise nasıl tesadüflerle gerçekleştiğinin örnekleri anlatılacaktır. Bu makalede, Tanımları yapılmayan, koruma planlaması içeriği olmayan, sadece birkaç cümleden oluşan Koruma Yüksek Kurulu ilke kararı ile hareket eden koruma kurullarının da bu konuda nasıl yetersiz kaldığı, kaybedilen ‘tarih’ in örnekleriyle dile getirilecektir. Her satırda ülke gelişme planlarında eksik kalan koruma uygulama konusunun önemi vurgulanacaktır. Artvin Çoruh Havzasında gerçekleştirilen Baraj ve HES projelerinin on yıllar süren planlamasında, Koruma planlaması fasıllarının olmayışının sonuçları ne yazık ki dramatik olmuştur. Anadolu’daki en eski Türk kültür yaratmaları ve alanları sulara terk edilmiştir. Örneğin, mevcut yerinden başka bir yere taşınarak çok başarılı bir koruma uygulama örneği verilen Hasankeyf Zeynel Mirza türbesi kadar şanslı olmayan üstelik ondan 250-300 yıl önce yapılmış olan Anadolu’nun ilk fatihlerinin iki türbesini kurtarmak mümkün olmamıştır. Ancak, gerçekleşmesi 24-25 yıl süren Deriner baraj projesi planlarının hiçbir yerinde olmayan kültür varlıklarının kurtarılması konusunda, ilgili kurumlardaki bir avuç insanın kişisel gayretleri ile bazı yapıları kurtarmak mümkün olmuştur. Bu makalede, Artvin il merkezine oldukça yakın üç köydeki tarihi üç caminin sulara terkedilmeden, sökülerek belirlenen yeni yerlerinde varlıklarını sürdürme süreçleri anlatılmaktadır. Bu makaleden çıkartılan sonuç şudur; tarihi çevre ve maddi kültür varlıklarını da kapsayan doğal çevrede planlanan baraj, HES vb. projelerin ve bunların kullanımının ekosistem ve biyoçeşitliliğe nasıl bir tesiri olduğu, sosyo-ekonomik ve çevresel etkileri ile bu etkilerdeki değişimin nasıl sonuçlar doğurabileceğinin planlaması yapılırken tüm taşınır taşınmaz kültür varlıkları ve tarihi çevre de hesaba katılmalıdır. Yoksa kaybedilen sadece ‘tarih’ olmayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Artvin, Çoruh Nehri Barajları, Zeytinlik Köyü, Oruçlu Köyü, İnanlı Köyü, Geleneksel Artvin Köy Camileri, Bağdadi Kubbeli Camiler

An Evaluation Of The Relocation And Reconstruction Applications Of Three Historical Mosques Submurged Under The Water Of Çoruh Dams

This article discusses, by giving dramatic examples, how the Dam and HEPP projects constructed in Artvin have been planned through a long process and not taking the negative consequences of the lack of conservation and rescue efforts on the cultural and historical heritage in the areas where these projects are conducted and how some well-applied practices were realized by coincidence. It is emphasized that conservation committees, which do not have any guidelines or any conservation plans and acting with the decision of Supreme Board of Conservation composed of only few sentences, are insufficient or ineffective to protect ‘historical monuments’ being lost. The importance of the conservation practices missing in the development plans of the country is emphasized throughout the text. Unfortunately, the consequences of the lack of conservation plan in the chapters or clauses have been dramatic in the planning of the Dam and HEPP projects realized in Artvin Çoruh Basin for decades. The oldest Turkish cultural formations and structures in Anatolia were submerged under the water. For instance, the two tombs of Anatolia’s first Conquerors built 250-300 years before Hasankeyf Zeynel Mirza’s tomb, were not rescued. They were not as fortunate as Mirza’s tomb which had been saved by removing from its original location by a very successful rescue operation. However, it has been possible to rescue some of the structures by the personal efforts of a handful of people from the relevant institutions in Deriner Dam Project, realised in about 25 years, which included no planning for the rescue of cultural assets. This article discusses the process of dismantling three historical mosques in the nearby villages of Artvin that are not submerged under the water and sustained their existence in their new places as determined. The conclusion of this article is as follows; all movable and immovable cultural assets and the historical and natural environment should be taken into consideration during the planning stage of projects such as Dam, HEPP and etc. While planning, it should also be considered how these projects and their use will affect the ecosystem and biodiversity, their socio-economic and environmental impacts and the consequences of the changes. Otherwise the loss will not only be limited to the ‘history’.

Keywords:

Artvin, Çoruh River Dams, Zeytinlik Village, Oruçlu Village, İnanlı Village, Traditional Artvin Village Mosques, Abbasid Domed Mosques,

PDF

___

Anonim (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler Cilt I– Adana, Adıyaman, Afyon, Ağrı, Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Artvin- (İlaveli II. Baskı) Ankara.
Atalar, Şahma – Ayşegül Topuz (2012). Artvin İli Zeytinlik Köyü Zeytinlik Cami Sanat Tarihi-Rölöve Raporu. Şahma Atalar Ltd Şti. Dsi 26. Bölge Müdürlüğü Artvin.
Atalar, Şahma vd. (2012). Artvin İli Zeytinlik Cami Yeniden Yapım-Konservasyon Raporu. Şahma Atalar Ltd Şti. Dsi 26. Bölge Müdürlüğü Artvin 2012.
Atalar, Şahma vd. (2013). Artvin İli Oruçlu Köyü Oruçlu Camii Yeniden Yapım Projesi. Artvin İli Oruçlu Köyü Oruçlu Cami Sanat Tarihi-Rölöve Raporu. Şahma Atalar Ltd Şti. Dsi 26. Bölge Müdürlüğü Artvin.
Ataman, Mukaddes – Erdal Tomar (2014). Artvin İli Yusufeli İlçesi İnanlı Camii Teknik Rapor ve Fotoğraf Albümü. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Trabzon Bölge Müdürlüğü. Trabzon.
Ataman, Mukaddes (2015). Artvin İli Yusufeli İlçesi İnanlı Köyü Camii Rölöve Söküm Raporu. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Trabzon Bölge Müdürlüğü. Trabzon.
Aytekin, Osman (1999). Ortaçağdan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler. Kültür Bakanlığı Yayınları 2257 Yayımlar Dairesi Başkanlığı, Osmanlı Eserleri Dizisi, Ankara.
Aytekin, Osman (2002). “Artvin İli Çoruh Vadisi’ndeki Tarihi Yollar Ve Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması, 2001” T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar Ve Müzeler Genel Müdürlüğü 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt 27-31 Mayıs 2002 Ankara. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları Anıtlar Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 2951/1 Yayın No: 91 s.,1-16.
Aytekin, Osman., “Artvin-Erzurum İlleri Çoruh Vadisindeki Tarihî Yollar Ve Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması, 2007”. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı. T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 1. Cilt, (s.427-436), s.,429.
Başkan, Seyfi (2005). Artvin / Çoruh Barajları Su toplama ve Etkilenme Alanlarında Kalan Tarihi ve Kültürel Mirasın Tespiti/ Determination Of Historical and Cultural Heritage That Have Remained under Water Catchment Areas of Artvin Çoruh Dams. Gazi Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri, 05/2005-26.
Başkan, Seyfi (2009). Tek açıklıklı Doğu Karadeniz Kemer Köprüleri / Sıngle span Eastern Black Sea Humpback Brıdges. Gazi Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri 05/2009-42.
Başkan, Seyfi (2013). “Artvin Deriner Barajı Suları Altında Kalan Bazı Tescilli Tarihi Yapıların Koruma Ve Sürdürülebilirlik Uygulamaları”. Türk Dünyası Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu 4-8 Kasım 2013 Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Kongre Merkezi (Ed.B. Sayılır) –Bildiriler-. Eskişehir. s. 719-736.
Karabulut, İknur (2007). Çoruh Vadisi Kırsal-Köy Yerlesim Örnekleri Ve Sanat Yapıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
Orhan, Fatih –Yaşar Gök (2016). “Baraj Yapımı Nedeniyle Yeri Değiştirilen Yerleşmelere İki Örnek: Oruçlu Ve Zeytinlik Köyleri (Artvın) / Constructıon Of The Dam Due To The Replaced Settlement Place Example: Fastıng And Olive Vıllages (Artvin)”. Doğu Coğrafya Dergisi /Eastern Geographical Review. Atatürk Üniversitesi, Ocak 2016 Yıl: 21 Sayı 35 s.,131-148.
Sucu, Sezai – Talha Dinç (2008). “Çoruh Havzası Projeleri” TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi ( 20-22 Mart 2008) Bildiriler Kitabı. 1. Cilt. Ankara. s. 35.
Toker, Erdal )(2010). Borçka ve Deriner Barajlarının Çoruh Havzasında Neden Olduğu Arazi Kullanım Değişiminin ve Arazi Tahribatının İrdelenmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Artvin.