İsmail Özçelik

Karabağ’daki Hocalı Soykırımının Tarihi Arka Planı

Karabağ Hanlığının kurucusu Penah Ali Handır. Penah Ali Bey göçebe hayat süren Cevanşir Türkmenlerinden olup Sarıcalı oymağına mensuptur. Önceleri İran hükümdarı Nadir Şah’ın hizmetinde bulunmuş ve onun emrinde önemli görevler yapmıştır. Fakat İran sarayında kendisi gibi görev alan kardeşinin Nadir Şah tarafından idam edilmesi nedeniyle Karabağ’a gitmiş ve İran hükümdarına karşı bağımsızlık mücadelesine girişmiştir. Karabağ hanlığının kurulması da bu mücadelenin neticesine dayanmaktadır. 1749 yılında hanlığını ilan eden Penah Ali Han, vefatından sonra yerine oğlu İbrahim Halil Han geçmiştir 1806 yılında yerine halefi Mehdi kulu Han Karabağ hanlığına hükümdar olmuş ve bu durum 1822 yılında Rus istilasının gerçekleşmesine kadar sürmüştür. Penah Ali Han, Karabağ’da Şuşa şehrini kendine başkent edinmiş ve bu şehre Penahabad ismi verilmiştir. Kendi adına sikke de bastıran Penah Ali Han’ın bu sikkelerine “Penahabadi” adı verilmiştir. Nadir Şah’ın ölümünden sonra onun komutanlarından olan Urmiyeli Fetih Ali Han Avşar, devlet kurma iddiasıyla Urmiye vilayetinde harekete geçerek Azerbaycan’ı fethetmek istemiş ve Pehah Ali Han’a elçiler ve değerli hediyeler göndererek, onunla ittifak yapmak istemiştir. İbrahim Halil Han’ın Karabağ’daki saltanat dönemine bakıldığında Rusya’nın yayılmacılığa başladığı ve İran da taht kavgalarının şiddetlendiği bir dönem yaşanmıştır. Bu dönemde Şuşha ve Karabağ İbrahim Han’ın yardım alamaması nedeniyle ve bazı hanların Ruslara tabi olması sonucunda İbrahim Halil Han Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde bulunmuş, Rusya ile ittifak kuran Tiflis Hanı Iraklı Han da Osmanlı Devleti ile dost olmak istemiştir. Osmanlı devletinin zayıflaması ve duraklamaya girmesi sırasında Kafkasya da başlayan Rus yayılmacılığı ve İran politikaları bu coğrafyada Türk Hanlıklarının bağımsızlıklarının sona ermesiyle sonuçlanan süreçte, Revan Hanlığının Erivan şekline dönüşmesi ve Ermenistan devletinin teşekkülüne zemin hazırlanmıştır. Bununla birlikte Karabağ Meselesi ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ayrılıkların da tohumları ekilmiştir. İşte Hocalı Katliamı bu tarihi gelişmelerin eseridir.

Anahtar Kelimeler:

Karabağ Hanlığı, İbrahim Halil Han, Penah Halil Han, Şuşa, Penahabad, Hocalı

The Historical Background of the Hocalı Genocide in Karabagh

Penah Ali Khan was the founder of Karabagh Khanate. Penah Ali was a member of Cevanşir Turcoman’s Saricali Tribe which lives a nomadic life. Previously he had been under the service of Nadir Şah and occupied important positions. After execution of his brother by Nadir Şah he went to Karabagh and gave struggle against Nadir Şah. Establishment of Karabagh Khanate lies on this struggle. He declared himself as Khan in 1749, after his dead son of him İbrahim Halim became the khan. Predecessor of him was Mehdi Kulu and his khanate went on till Russian occupation in 1822. Susha city of Karabagh was capital of Penah Ali Khan, the city called also as Penahabad. He coined named Penahabadi. After dead of Nadir Şah, one of his commander Fetih Ali Khan from Urmiye occured by the idea of new state in the region. He sent some valuable gifts and wished be in alliance with Penah Ali Khan. His reign was duration of struggles of throne in İran and Russian occupations. By the reason of İbrahim Kkan could not have help some khans became subject to Russia. In this period İbrahim Khan asked assistance of the Ottoman Empire, Iraklı Khan who took the control in Tiblisi tried to have good relations with Ottoman Sultan. Discontuniation of the Ottoman Empire in this period gave an impetus to Russian occupations and Revan Khanate turned to Erivan and gave a base to Armenian state. Furthermore Karabagh Issue of today between Azarbaycan and Armenia first seen in the region. Hocalı massacre is result of this historical background.

Keywords:

Karabagh Khanate, İbrahim Halil Khan, Penah Ali Khan, Susha, Penahabad, Hocalı,

PDF

___

Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebetlere Dâir Arşiv Belgeleri, (Karabağ-Şuşa, Nahçivan, Bakü, Gence, Sirvan, Seki, Revan, Kuba, Hoy), I, (1578-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1992. Bala, Mirza, “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, c.6, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1966. Budak, Mustafa, “Kafkasya ve Osmanlı Devleti, (XVI.-XX. Yüzyıllar)”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 1, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999. Caferoğlu Ahmet, Azerbaycan, Bürhaneddin Yay., İstanbul, 1940. Cevanşir, Ahmet Bey, Karabağ Hanlığının Tarihi, (hazırlayan Yusuf Gedikli), Selenga Yay., İstanbul, 1993. Geybullayev, Gıyaseddin, Karabağ/ Etnik ve Siyasi Tarihine Dair, Bakü, 1990. Gökçe, Cemal, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, Şamil Eğitim ve Kültür Yay., İstanbul, 1979. Kafalı, Mustafa, “Timur”, İslam Ansiklopedisi, c.12, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1973. Karabağlı, Mirza Cevanşir, Karabağ Tarihi, (çeviren Tahir Sümbül), Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 4, Ankara, 1990. Özçelik, İsmail, “Karabağ Kimindir?”, Kamu Çalışanları Aylık Mesleki Yorum Dergisi, Mayıs, Ankara, 1992. Özçelik, İsmail, “Tarihin Işığında Karabağ”, Ankara Aydınlar Ocağı Bülteni, Ankara, 1996. Özçelik, İsmail, Devlet-i Aliyye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014. Özçelik, İsmail, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, Bilge Yayınları, Ankara, 2003. Özçelik, İsmail, Tarih ve Metodolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014. Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016, Taşkıran, Cemalettin, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1995. Togan, Zeki Velidi, “Azarbaycan”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara,1972. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt. 3, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1972. Yıldırım, Dursun, Karabağ Dosyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1990.