16. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı Yönetiminde Nahçıvan Sancağı

Osmanlı-Safevî mücadeleleri sırasında birçok kez el değiştiren ve kanlı savaşlara sahne olan Nahçıvan, ilki 1588-1603, ikincisi 1724-1735 yılları arasında olmak üzere 2 defa sancak olarak Osmanlı yönetiminde kaldı. Nahçıvan, Revân eyâletinin bir sancağıydı.1588-1603 yılları arasında Revân Eyaleti, “Revan ve Nahcıvan Eyaleti” olarak da adlandırıldı. Nahcıvan Sancağı, 12 mahallesi bulunan Nahcıvan ile Gökçe, Mevâzi-i Hatun, Dereşahbûz, Arslanlu, Karabağ, Dereçam, Bazarçay nahiyelerinden oluşmaktaydı. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olan Nahçıvan sancağında bazı köylerin gelirleri ile ihtisab, boyahâne, şemhâne, bâc-ı bazar, tamgâ-i siyah, Nahçıvan tuz ocakları gelirleri ve cizye vergisi pâdişâh hâslarına dâhildi. Bazı köyler ise ulûfeleri hazîneye kalmak şartı ile Revân ve Nahçıvan kalelerindeki askerlere timar ve zeâmet olarak verilmişti. Osmanlı yönetimi sırasında şehirde çeşitli eserler (cami, hamam, medrese, darphane) yapıldı. Çalışmamızda Osmanlı arşiv belgeleri ışığında Nahçıvan Sancağının toplumsal ve ekonomik durumu ticaret ve zanaatlar ile şehirde yapılan eserler ve kurulan vakıflarla sancakta bulunan askeri birlikler gibi konulara yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Nahçıvan, Osmanlı İmparatorluğu, sancak, Safevî Devleti, ekonomi, tarım, anıtlar

The Ottoman Rule in the Sanjak of Nahcivan in the 16th and the 18th Centuries

Nahcivan, a border region that witnessed bloody battles during the centuries of the Ottoman-Safavid rivalry, became a part of the Ottoman administrative structure twice in the period covered 1588-1603 and 1724-1735. In the Ottoman provincial administration, it was a sanjak (district) of the Revan eyalet (province). After the annexation of Nahcivan to the Ottoman realm, the province was called the “Revan and Nahcivan province” between 1588 and 1603. The sanjak of Nahcivan consisted of seven subdistricts (nahiye) and the city of Nahcivan that had twelve quarters (mahalle). The subdistricts were Gökçe, Mevâzi-i Hatun, Dereşahbûz, Arslanlu, Karabağ, Dereçam, and Bazarçayı. The economic life in the Nahcivan sanjak was based on agriculture and animal husbandry. The revenues from the sanjak – direct incomes of some of the villages and the salt mines and the taxes that were collected from council tax (ihtisab), dyeing place (boyahâne), candle mill (şemhâne), market dues (bâc-ı bazar), custom dues (tamgâ-i siyah), and poll-tax (cizye) - were all transferred to the imperial treasury as the revenues (hass) of the sultan. Besides, some of the villages were granted to the janissaries that were stationed in the garrisons of the Revan and Nahcivan fortresses in the form of timar and zeamet in an exchange of their regular salaries (ulufe). The Ottoman administration built a number of social, cultural, religious, and economic institutions in Nahcivan. These institutions included mosques, baths, madrasa, and mint. Based on the Ottoman archival records, this paper will demonstrate the social and economic life in the Nahcivan sanjak by putting an emphasis on the Ottoman institutions that were established in the region.

Keywords:

Nahcivan, The Ottoman Empire, sanjak, The Safavid Empire, economy, agriculture, monuments,

PDF

___

Arşiv Belgeleri: BOA. Tapu Tahrir Defterleri (TTD) No. 633, 898, 905. BOA. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) No. 3307, 3308. 15271, 17670. BOA. Mühimme Defterleri (MD) No. 132. BOA. Bâb-ı Defteri Defterleri (D.BŞM) No. 1561. BOA. Evkâf Haremeyn Muhasebesi Defterleri No 2928. BOA. İbnülemin Dâhiliye, No. 2128. BOA. İbnülemin Saray Mesâlihi, No. 1234.
Yayınlanmış Belgeler: Bünyadov, Ziya -Hüsamettin Memmedov, Naxçıvan Sancağının Müfessel Defteri. 9 məhərrəm 1140 (27 avqust 1727), Bakı 1997. Koca Sinan Paşa’nın Telhisleri, (Yay. Haz. Halil Sahillioğlu), İstanbul 2004. Memmedov, Hüsamettin, İrevan Eyaletinin İcmal Defteri, Bakı 1996. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nahçıvan, İstanbul 2011.
Kaynaklar: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, C. II (Yay. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff), İstanbul 2002. Küçükçelebizâde Asım, Târih, İstanbul 1865. Mustafa Naîmâ, Târih-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyin fi hulâsat-i Ahbâri’l-Hâfikayn), (Haz. Mehmet İpşirli), C. I, Ankara 2007. Tavernier, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, (Ed. Stefanos Yerasimos), (Çev. Teoman Tunçdoğan), İstanbul 2006. Araştırmalar (Kitap, Tez ve Makaleler): Bournoutian, George, Ermeni Tarihi Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış, (Çev. Ender Abadoğlu-Ohannes Kılıçdağı), İstanbul 2011. Karagöz, Hakan. 1590 Tahririne Göre Nahçıvan Kazası, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2001. Karamanlı, Hüsamettin M. “Nahcıvan”, TDVİA, C. 32. Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul 1993. Matossian, Marry Kilbourne-Susie Hoogasian Villa, Anlatılar ve Fotoğraflarla 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayatı, (Çev. Altuğ Yılmaz), İstanbul 2006. Minorsky, Vladimir, “Nahçıvan”, İA, C. IX. Ölçer, Cüneyt, Sovyet Rusya Müzelerindeki (Moskova ve Leningrad) Nadir Osmanlı Madeni Paraları, İstanbul 1972.