Başkurt Türkçesinde “Azak” Sözünün Anlamı Üzerine

Dildeki zaman kavramının temelinde genel olarak mekân bilgisinin var olduğu söylenebilir. Pek çok dilde de zaman bilgisi ile mekân bilgisinin aynı gramerlik biçimlerle ifade edildiği görülmektedir. Bu nedenle Türk dilinin pek çok lehçesinde Eski Türkçe adak biçiminden gelişen ayak ve azak sözlerinin ses olarak dallanmasının yanı sıra anlam olarak da dallandığı görülmektedir. Çağdaş Türk lehçelerinin pek çoğunda ayak biçimiyle görülen söz, “1. Ayak 2. Bacak 3. Bir şeyin durmasını sağlayan unsur 4. Son” anlamlarıyla kullanılmaktadır. Fakat, Başkurt, Tatar lehçeleri ile Türkiye Türkçesinin ağızlarında azak biçimiyle ve bu biçimden gelişen zarf görevinde bir söz olarak kullanıldığı görülmektedir. Dolayısıyla söz konusu lehçelerin söz varlığında ses değişikliğine bağlı olarak mekânla ilintili zaman anlamının azak biçimine yüklendiği görülmektedir. Türk dilinin Kazak, Karaçay-Malkar, Kırgız, Yeni Uygur, Kumuk Türkçeleri gibi başka lehçelerinde de işaret edilen bu ‘son’ bilgisinin Türkiye Türkçesi yazı dili dışında diğer lehçelerde kullanım sıklığının olduğu kolaylıkla tespit edilebilir. Bu çalışmada da Başkurt Türkçesinin söz varlığında yer alan azak biçiminden hareketle ‘son’ bilgisinin ortaya çıkışının izahına çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Başkurt Türkçesi, Başkurtça, Azak, Zaman-Mekan İlişkisi, Son

On Meanıng Of The Word “aza?” ın Bashkir Turkıc

It can be stated that the location information lies on the base of the time concept in language. It is also observed that in many languages, time information and location information are expressed with same grammar forms. Because of this reason, in many of the Turkish dialects, the words of “ayak” and “adak”, developing from “adak” in Ancient Turkish, divaricate not only as sound, but also as meaning. The word, observed as “ayak” in many of the Contemporary Turkish dialects, is used as “1. Foot 2.Leg 3.Element that helps something stand 4.End”. However, it can be seen that it is used in the form of azak and as a word with adverbial task in the sub dialects of Bashkir, Tatarian dialects and Turkey Turkish. Thus, it is observed that in the vocabulary of dialects in question, depending on the change of sound, location related time meaning is loaded on the form of azak. It can be easily ascertained that this “end” information of Turkish language, also pointed out in other dialects such as Kazaqi, Karachai-Malkar, Kirghiz, New Uigur, Kumyk Turkish, is used frequently in other dialects apart from the literary language of Turkey Turkish. In this study, it is attempted to explain the occurrence of “end” information with reference to the form of azak which takes place in Bashkir Turkish.

Keywords:

Bashkir Turkish, Bashkir language, Azak, Time-location relationship, Last,

PDF

___

Abduldayev E, İsayev D., Kırgız Tilinin Töşöndörmö Sözdügü, Mektep, Frunze(Bişkek) 1969.
Agişev İ. M., Biyişev E. G., Zeynullina G. D., İşmöhemmetov Z. K., Kusimova T. H., Uraksin Z. G., Yarullina U. M., Başkort Télénéñ Hüźlégé I-II, Russkiy Yazık, Moskva 1993. Clauson G., An Etymological Dicitonary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press London 1972 Kazak Tiliniñ Sözdigi, Dayk-Press, Almatı 1999. Korkmaz Z., Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003, Lessing F. D., Moğolca-Türkçe Sözlük I-II (Çev.: Günay Karaağaç), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003, s. 37. Naskali E.G., DURANLI M., Altayca-Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1999. Necip Necipoviç E., Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (Çev.: İklil Kurban), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995. Özşahin M., Başkurt Türkçesi Söz Varlığı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2011. Öztürk M., Farsça Dilbilgisi, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 1995, Tavkul U., Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000. Timurtaş F. K., Osmanlı Türkçesine Giriş, Alfa Yayınları, İstanbul 1994 Pekaçar Ç., Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 20 Radlov V.V., Opıt Slovarya Tyurskih Nareçiy I/I, Senpeterburg 1893. Räsänen M., Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Suomalaıs-Ugrilainen Seura, Helsinki 1969, Sevortyan, E. V., Etimologiçeskiy Slovar Tyurskiy Yazıkov, Nauka, Moskva 19 Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü C.I., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1963. TDK Güncel Türkçe Sözlük: www.tdk.org.tr Yudahin K. K., Kırgız Sözlüğü I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994. KISALTMALAR
Bşk.: Başkurt Türkçesi ETü.: Eski Türkçe Kar.-Mal.: Karaçay-Malkar Türkçesi Kırg.: Kırgız Türkçesi Kmk.: Kumuk Türkçesi Kzk.: Kazak Türkçesi Moğ.: Moğolca Tat.: Tatar Türkçesi TTü.Ağz.: Türkiye Türkçesi Ağızları Y.Uyg.: Yeni Uygur Türkçesi