SUUDİ ARABİSTAN-İRAN REKABETİNİN SURİYE İÇ SAVAŞI’NA ETKİSİ
Bu araştırmanın temel amacı, Suudi Arabistan Krallığı ile İran İslam Cumhuriyeti
arasında devam eden rekabetin nedenlerinin mevcut Suriye İç Savaşı’na etkisini, tarihsel ve
bilimsel verilere dayanarak kanıtlamaktır. 1925 yılında Suudi Arabistan ve İran arasında tesis
edilen diplomatik ilişkiler, 1979 yılına kadar daha çok iş birliği düzeyinde sürdürülmesine
rağmen, 1979 yılında mollaların İran’da yönetime gelmesi, taraflar arasındaki rekabeti
tetiklemiştir. Bu rekabette, İran, Şii Hilali ve devrim ihracı politikaları uygulayarak, Suudi
Arabistan üzerinde ciddi bir tehdit unsuru olmuştur. Her ne kadar taraflar arasında güç
dengesini korumak için Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Nixon tarafından “İkiz Sütun”
politikası uygulansa da, bu siyaset, 1979 yılı sonrasında SSCB-İran iş birliğinin tesis edilmesi
ile çökmüştür. İlişkiler bozulmasına rağmen, Saddam’ın 1990’da Kuveyt’i işgal etmesi, her
iki tarafı Irak’a karşı iş birliği yapmaya zorlamıştır. 1997 yılından itibaren, İran
Cumhurbaşkanı Hatemi’nin “Medeniyetler Arasında Diyalog” programı çerçevesinde taraflar
arasındaki ilişkiler normalleşmesine rağmen, 2003 yılında ABD’nin Saddam Hüseyin
hükümetini devirmesiyle, taraflar arasında oluşturulan yapay iş birliği de sona ermiştir. ABD
Başkanı Obama döneminde ise, İran’a karşı uygulanan ılımlı politikalar, İran’ın askeri ve
ekonomik güç kazanmasına neden olurken, İran’ın artan gücü karşısında Suudi Arabistan’ın
güvenlik endişeleri artmış ve taraflar arasındaki rekabet algısı ve silahlanma yarışı
hızlanmıştır. Taraflar arasında devam eden mezhepsel ve askeri rekabet, Ortadoğu ülkelerinin
istikrarı açısından önemli olan Suriye İç Savaşı’nın seyrini de olumsuz etkilemiştir.
Anahtar Kelimeler:
Suudi Arabistan, İran, Mezhepsel çatışma, Suriye İç Savaşı
THE EFFECT OF SAUDI ARABIA-IRAN RIVALRY ON SYRIAN CIVIL WAR
The main purpose of this research is to prove the effects of the ongoing rivalry
between the Kingdom of Saudi Arabia and the Islamic Republic of Iran on the current Syrian
civil war, based on historical and scientific data. Although the diplomatic relations established
between Saudi Arabia and Iran in 1925 were maintained at a more cooperative level until
1979, the coming to power of mullahs in Iran after 1979 triggered the competition between
the parties. In this competition, Iran has become a serious threat to Saudi Arabia by
implementing the policies of the Shiite Crescent and exporting the revolution. Although the
“Twin Column” policy was implemented by the United Atates President Nixon to maintain
the balance of power between the parties, this policy collapsed with the establishment of the
USSR-Iran cooperation after 1979. Although relations deteriorated, Saddam’s invasion of
Kuwait in 1990 forced both sides to cooperate against Iraq. Despite the normalization of
relations between the parties within the framework of the “Dialogue Between Civilizations”
program of Iranian President Khatami since 1997, artificial cooperation between the parties
ended with the overthrow of Saddam Hussein’s government by the U.S. in 2003. During the
U.S. President Obama period, while the moderate policies implemented towards Iran caused
Tehran to gain military and economic power, security concerns in Saudi Arabia increased in
the face of Iran’s increasing power and the perception of competition and arms race
accelerated between the parties. The ongoing sectarian and military rivalry between the
parties also negatively affected the course of the Syrian civil war, which is important for the
stability of the Middle East countries.
Keywords:
Saudi Arabia, Iran, Sectarian conflict, Syrian Civil War,
___
- Amr, Amina (2016), “Nasır Dönemindeki Mısır – Suudi Arabistan İlişkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, Marmara Üniversitesi.
- Ay, Zafer (2019), “Ortadoğu’nun Geleceğinde Rus-İran Etkisi”, The South Security School, 27.05.2019, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://www.gencdiplomatlar.com/masalar/avrasya/ortadogunun-
- Aygün, Semih Selim (2015), “Büyük Ortadoğu Projesi Perspektifinden Arap Baharı ve Bölgeye Yansımaları”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi.
- Bardakçı, Murat (2019), “ARAMCO, Amerikadır!”, Habertürk, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/2523076-aramco-amerikadir.
- Baş, Fatih (2016), “İran ve Suudi Arabistan Rekabetinin Ortadoğu’daki Mezhep Temelli Çatışmalara Etkisi: Hizbullah Örneği”, Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, Marmara Üniversitesi.
- Batı, Güney Ferhat (2018) “Ortadoğu Jeopolitiğinde Kartlar Yeniden Dağıtılıyor: Suudi Arabistan (Sünni) ve İran (Şii) Ekseni”, Uluslararası Politika Akademisi, 24.02.2018, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2018/03/04/ortadogu-jeopolitiginde-kartlar-yeniden-dagitiliyor-suudi-arabistan-sunni-ve-iran-sii-ekseni/.
- BBC Türkçe (2015), “Arap Baharı'nda devrilen liderlere ne oldu?”, 05.12.2017, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi:https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42232967.
- BBC Türkçe (2017), “Trump'tan Suudi Arabistan'la 110 milyar dolarlık silah anlaşması”, 20.05.2017, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi:https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-39987397.
- BBC Türkçe (2018), “ABD Başkanı Trump İran nükleer anlaşmasından çekildiklerini açıkladı”, 07.05.2018, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi:https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44033357.
- BBC Türkçe (2019), “ARAMCO'dan dünyanın en büyük halka arzı: 25,6 milyar dolar”, 06.12.2019, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50682217.
- BBC Türkçe (2019), “Komşu ülkelerdeki 6 milyona yakın Suriyeli mülteci ülkelerine döner mi?”, 22.11.2019, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50502393.
- BM Mülteci Örgütü (2020), “Welcome to UNHCR’s Refugee Population Statistics Database”, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://www.unhcr.org/refugee-statistics/.
- Cingöz, Murat (2018), “Ortadoğu’da İran - Suudi Arabistan Mücadelesi ve Yemen Sorunu: Sosyal İnşacı Bir Analiz”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi. Çakır, Mustafa (2016), “Din-Siyaset İlişkisi Bağlamında Suudi Arabistan ve Vehhabilik”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Akdeniz Üniversitesi.
- Çaylı, Şahin (2016), “Russian And US Impact in Relationship Between Islamic Countries After 2001: Iran, Suudi Arabia And Egipt Examples”, JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 1 (1), ss. 62-72.
- Çırakoğlu, Ahmet (2018). “İran’ın Gözüyle Arap Baharı”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (2), ss. 99-110.
- Çiçek, Nevzat (2019), “Suriye’de hangi gruplar savaşıyor?”, On5yirmi5, 21.06.2019, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: https://on5yirmi5.com/guncel/olaylar/suriyede-hangi-gruplar-savasiyor/.
- Deniz, Yıldırım (2018), “Ortadoğu’da Vehhabi - Şii Mücadelesi”, TESAM Akademi, 5 (1), ss. 63-95.
- Duman, Çağdaş (2017), “1. Körfez Savaşı”, TASAM, 27.04.2017, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://tasam.org/tr-TR/Icerik/40063/1_korfez_savasi.
- Durdu, Yasin (2019), “Körfezde Güç Mücadelesi: İran-Suudi Arabistan Rekabeti”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazi Üniversitesi.
- El Hasan, Ömer (2016), “Körfez ülkeleri ve Suriye krizi”, Al Jazeera, 15.08.2012, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: http://www.aljazeera.com.tr/haber-analiz/korfez-ulkeleri-ve-suriye-krizi.
- Erginer, İsmail (2019), “ABD`nin Arap Baharı Sonrası Suriye Politikası”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi.
- Fikriyat (2018), “İran – Irak Savaşı`nın üzerinden 38 yıl geçti”, 22.09.2018, Erişim Tarihi: 21.07.2021, Erişim Adresi: https://www.fikriyat.com/tarih/2018/09/22/iran-Irak-savasinin-uzerinden-38-yil-gecti.
- Forbes (2012), “The World's 25 Biggest Oil Companies”, 04.06.2012, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi:https://www.forbes.com/pictures/mef45ggld/1-saudi-aramco-12-5-million-barrels-per-day/#6693c7596285.
- Hakimi, Rahmatullah (2019), “2001 Sonrası Suudi Arabistan İle İran’ın Bölgesel Rekabetinin Afganistan Üzerindeki Etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Enstitüsü, Sakarya Üniversitesi.
- Hürriyet (2017), “Trump, Sisi ve Kral Selman dünya küresine ellerini koydu”, 22.05.2017, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/galeri-trump-sisi-ve-krali-selman-bin-abdulaziz-dunya-kuresine-ellerini-koydu-40465340/1
- IFIMES (2019), “Insight 215: Iran–Saudi Ties: Can History Project Their Trajectory?”, 24.11.2019, Erişim Tarihi: 03.05.2021, Erişim Adresi: : https://www.ifimes.org/en/researches/insight-215-iran-saudi-ties-can-history-project-their-trajectory/4492.
- İnat, Kemal (2016), “İran-Suudi Rekabeti Mezhep Temelli Mi?”, Star Gazetesi, 09.01.2016, Erişim Tarihi: 03.05.2021, Erişim Adresi: http://www.star.com.tr/acikgorus/iransuudi-rekabeti-mezhep-temelli-mi-haber-1081313/http://en.ndf.ir/About-NDF/History.
- Kahraman, Emel (2016), “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya Federasyonu-İran İlişkileri”,Güvenlik Stratejileri Dergisi, 12 (24), ss. 29-70.
- Kişman, Zülfükar Aytaç & Boyraz Berfu (2019), “Suriye Bağlamında Rusya ve İran İşbirliği”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), ss. 563-583.
- Kocatepe, Damla (2017). “Suudi Arabistan-İran Rekabeti: Mezhep Görünümlü Çıkar Çatışması”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1 (2), ss. 67-101.
- Koç, Engin (2019), “İran ve Suudi Arabistan ilişkilerinin ve bölgesel politikalarının devlet kimliği bağlamında analizi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa Uludağ Üniversitesi.
- Koç, Mehmet Akif (2019), “Tarihi İhtilafların Gölgesinde İran-Suudi Arabistan Rekabeti: Şii-Vahhabi İlişkilerinin Dünü ve Bugünü”, İran Çalışmaları Dergisi, 3 (1), ss. 91-120.
- Kurt, Veysel (2018), Ortadoğu`da Ulusal Güvenlik Stratejileri, İstanbul: SETA Kitapları.
- MEPA News (2017), “SSCB Dönemi Rusya-İran İlişkileri: 1979 İran Devrimi Sonrası Dönem”, 03.06.2017, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: https://www.mepanews.com/sscb-donemi-rusya-iran-iliskileri-1979-iran-devrimi-sonrasi-donem-6167h.htm.
- Omar, Muwafaq Adil (2018), “Suudi Arabistan-İran İlişkileri Bağlamında Ortadoğu'nun Güncel Sorunları”,Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 2 (1), ss. 203-243.
- Özdemir, Ömer (2019), “Arap Baharı Sürecinde Suriye ve Terör Örgütlerinin Süreç Üzerindeki Etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazi Üniversitesi.
- Özden, Oktav (2019), “Suriye Krizisi Sürecinde Suudi Arabistan`ın Stratejileri ve Arap Dünyasında Değişen Dengeler”, Erişim Tarihi:23.07.2021, Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/335168477_Suriye_Krizi_Surecinde_Suudi_Arabistan'in_Degisen_Stratejileri_ve_Arap_Dunyasinda_Degisen_Dengeler.
- Özev, Muharrem Hilmi (2016), “Iran-Saudi Arabia Relations, 1932-2014”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 66 (1), ss. 83-104.
- Öztop, Mustafa (2019), “Suudi Arabistan Dış Politikasında Muhammed Bin Selman’ın ‘Bumerang’ Etkisi”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 6 (1), ss. 203-230.
- Radeska, Tijana (2019), “Insight 215: Iran–Saudi Ties: Can History Project Their Trajectory?”, Vintage News, 26.08.2016, Erişim Tarihi:23.07.2021, Erişim Adresi:https://www.thevintagenews.com/2016/08/26/please-my-brother-modernize-wrote-the-shah-of-iran-to-the-king-of-saudi-arabia-in-the-late-60s/.
- T.C. Ticaret Bakanlığı (2020), “İran'ın 2019 Yılı Dış Ticaret Hacmi %44 Daraldı”, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/blog/ulkelerden-ticari-haberler/iran/iranin-2019-yili-dis-ticaret-hacmi-44-daraldi.
- T.C. Ticaret Bakanlığı (2021), “İran Ülke Profili”, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5efc83b513b876f898f3c363/İRAN%20ülke%20profili%202021haz.pdf.
- T.C. Ticaret Bakanlığı (2021), “Suudi Arabistan Ülke Profili”, Erişim Tarihi: 23.07.2021, Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5f15a35213b876d3e4564f8d/Suudi%20Arabistan%20Ülke%20Profili.pdf.
- Tombaş, Receb (2015), “Arap Baharı Sonrası Irak’ta Mezhep Politikaları Türkiye, İran ve Suudi Arabistan Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bahçeşehir Üniversitesi.
- TRT Haber (2015), “İran'ın nükleer programının tarihçesi”, 03.04.2015, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi:https://www.trthaber.com/haber/dunya/iranin-nukleer-programinin-tarihcesi-176648.html.
- Usta, Emrah (2015), “Arap Baharı Sonrası Müdahaleden Güvenliğe Doğru Suudi Arabistan ve Katar’ın Değişen Dış Politikaları Mısır ve Libya Örnekleri”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bahçeşehir Üniversitesi.
- Yılmaz, Birkan Anıl (2019), “Arap Baharı Sonrası Körfez Ülkelerinin Ekonomi Politiği: Suudi Arabistan ve Katar Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Polis Akademisi.
- Yılmaz, Tuba (2017), “2010 Yılında Başlayan Siyasi Gelişmeler: Arap Baharı’nın Sonu, Suriye İç Savaşı”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ufuk Üniversitesi.
- Younes, Sahar Ben (2017), “İran Devrimi Sonrası Suudi Arabistan-İran Arasında Yükselen Rekabeti Etkileyen Temel Faktörlerin Bir İncelemesi”, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi.
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Uluslararası Politika Akademisi