FIKIHTA MEZHEP ÇALIŞMALARINI MÜSTAKİL BİR ALT DİSİPLİNE DÖNÜŞTÜRMENİN İMKÂNI: YENİ BİR PERSPEKTİF

İslâmî ilke ve esaslar uyarınca bilme ve “anlama” tavrının bir çıktısı olarak fıkıh, mezheplerin hemen hemen tüm tezâhürleriyle arz-ı endâm ettiği bir sahaya tekabül eder. Fıkıh mezheplerinin yapısı ve işlevi hakkındaki çalışmalarda çeşitli bakış açıları sunulmuş ve farklı tasavvurlar teklif edilmiştir. Bu yaklaşımları kuşatacak, kendi bünyesinde anlamlı kılacak ve söz konusu tasavvurların gerçek bağlamlarını bulmalarına imkân verecek bir bakış akışı sunmak üzere bu çalışmada mezhep bir “araç” olarak tasvir edilmiş ve fıkıh mezhepleri amel ölçme amacıyla geliştirilmiş araçlar olarak tasavvur edilmiştir. Fıkıh mezheplerine ilişkin çalışmaların müstakil bir alt disiplin olarak kurulmasının imkânını soruşturan bu çalışmada mezkur bakış açısının sunacağı imkânlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Mezhep, Amel, Amel ölçme, Amel ölçme aracı, İlim, Fıkıh, Mezhep, Amel, Amel ölçme, Amel ölçme aracı, İlim

THE POSSIBILITY OF TURNING FIQH MADHHABS STUDIES INTO A SEPARATE SUB-DISCIPLINE: A NEW PERSPECTIVE

Fiqh, as an outcome of the attitude of knowing and "understanding" in accordance with Islamic principles, corresponds to a field where madhhabs are visible and functional in almost all aspects. Various perspectives have been presented and different approaches have been proposed in studies on the structure and function of fiqh madhhabs. In this study, it is aimed to present a perspective that will encompass previous approaches, make them meaningful in their own context and allow them to find their real contexts. Madhhab was depicted as a "tool" with a new perspective and fiqh madhhabs were presented as tools developed to measure human behavior. The possibilities that this perspective will offer in the establishment of studies on fiqh sects as an independent sub-discipline have been discussed.

Keywords:

Fiqh, Madhhab, ʻAmal, Behavior Measurement Tool, ʻIlm, Fiqh, Madhhab, ʻAmal, Behavior Measurement Tool, ʻIlm,

PDF

___

Basrî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ali et-Tayyib (ö. 436/1044), el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh, I-II, thk. Muhammed Hamidullah, el-Ma’hedü’l-İslâmiyyi’l-Feransî li’d-dirâsâti’l-arabiyye, Dımaşk, 1964.
Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer (ö. 1221), Tuhfetü’l-habîb alâ şerhi’l-Hatîb: Hâşiyetü’l-Büceyrimî, I-IV, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1428/2007.
Coaley, Keith, An Introduction to Psychological Assessment and Psychometrics, SAGE Publications Inc., London, 2010.
Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf (816/1413), et-Ta’rîfât, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Dâru’l-fazîle, Kahire, t.y.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî (v. 275/889 ), Sünenü Ebu Dâvûd, I-III, y.y., Beyrut, 1988.
Ebû Zeyd, Bekir b. Abdulllah, el-Medhalü’l-mufassal ilâ mezhebi’l-imâm Ahmed b. Hanbel ve tahrîcâti’l-ashâb, I-II., Dâru’l-âsıme, y.y., t.y.
Ebü'l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf el-Mizzî (v. 742/1341) , Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Beşşar Avvad Ma'ruf, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1992.
Finkelstein, Ludwik, “Measurement and Instrumentation Science – An Analytical Review”, Measurement, 14(1), 1994, 3–14.
Fîruzâbâdî, Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed (v. 817/1415), el-Kamûsü’l-muhît, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2005.
Hamevî, Ahmed b. Muhammed el-Mısrî (ö. 1098/1687), Gamzü ʻuyûni’l-basâir şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir, I-IV., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye - Dâru’l-Bâz, Beyrut, 1985.
Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed, (ö. 954/1547), Mevahibü’l-celil li-şerhi Muhtasarı Halîl, I-VIII., Dâru’l-kütübil ilmiyye, Beyrut, 1995.
Heytemî, Ebu'l-Abbâs Şehâbeddin Ahmed İbn Hacer (ö. 973), Tuhfetü’l-muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc, I-IV., thk. Seyyid b. Muhammed es-Sennârî, Dâru’l-hadîs, Kahire, 2016.
Hillî, Cemâleddin Hasan b. Yusuf, el-Cevheru’n-nadîd fî şerhi Mantiki’t-tecrîd, thk. Muhsin Bîdarfer, İntişârât-ı Bîdar, Kum- Bîdar, 1435.
Isfehânî, Ebü's-Senâ Şemseddin Mahmûd b. Abdurrahman b. Ahmed (749/1349), Beyânü'l-muhtasar şerhu muhtasarı İbni'l-Hâcib, thk. Muhammed Mazhar Bekkā, Câmiatu Ümmi'l-Kurâ, Mekke, 1986.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi (v. 463/1071), el-İntikā' fî fezâili'l-eimmeti's-selâseti'l-fukahâ: Malik b. Enes el-Asbahî el-Medenî, Muhammed b. İdris eş-Şâfiî el-Muttalibî, Ebû Hanîfe Nu’mân b. Sâbit el-Kûfî, Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, Beyrut, 1997.
İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ (v. 395/1004), Muʿcemu mekāyīsi’l-luga, thk. ʿAbdusselām Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 1979.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim Dîneverî (v. 276/889), ʻUyûnü’l-ahbâr, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1986.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (v. 273/887), Sünenü İbn Mâce, y.y., Kahire, t.y.
İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (v. 711/1311), Lisânü’l-ʿArab, thk. ʿAbdullah ʿAliyyü’l-Kebîr vd., Dâru’l-Meʿârif, Kahire, t.y.
İbn Sîde, el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-Aʿzam, thk. Abdülhamid Hindâvî, Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, Beyrut, 2000.
İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm Takiyyüddin (ö. 728), el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhâmîd, Kahire, t.y.
İbnü’n-Nedîm, Ebü'l-Ferec Muhammed b. İshak (v. 385/995), el-Fihrist, nşr. İbrahim Ramazan, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1997.
İzmîrî, Süleyman b. Veli b. Resul el-Kırşehrî (v. 1102/1690), Hâşiye ‘alâ Mir‘âti’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vüsûl, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1309.
Kâfiyeci, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Süleyman (ö. 879/1474), Neşâtu’s-sudûr fi şerhi kitâbi’l- Ferah ve’s-sürûr, haz. Hasan Özer, Daru’l-İrşâd, İstanbul, 2011.
Kâfiyeci, Kitâbu’l-Ferah ve’s-sürûr fî beyâni’l-mezâhibi’l-erba‘ati ve’l-usûr, haz. Hasan Özer, Daru’l-İrşâd, İstanbul, 2011.
Kâfiyeci, Seyfü'l-mülûk Seyfü'l-kudât: Kâfiyeci'nin Siyâsetnâmeleri, haz. Nail Okuyucu, Türkiye Yazma Eseler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2018.
Kannevcî, Sıddîk Hasan Han, Ebcedü’l-ulûm, thk. Abdülcebbâr Zekâr, I-III., Menşûratu vizerâti’s-sekâfeti ve’l-irşâdi’l-kavmî, Dımeşk, 1978.
Karâfî, Kitâbü’l-furûk envâru’l-burûk fî envâʻi’l-furûk I-IV., thk. Muhammed Ahmed Serrâc-Ali Cum’a Muhammed, Dâru’s-selâm, Kahire, 2001.
Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs (ö. 684/1285), el-İhkâm fî temyîzi’l-fetvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’l-imâm, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebetü’l-matbûâti’l-islâmiyye, Beyrut, 1995.
Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (v. 1067/1657, Keşfü'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, Beyrut, t.y.
Kaya, Eyyüp Said, "Mezhep İlmi: Kafiyeci’nin Fıkıh İçin Yeni Bir Alt-Disiplin Teklifi", Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 26 (2021 ), s. 9. 1-43.
Kefevî, Eyyub b. Musa el-Hüseyni Ebü'l-Bekā, (ö. 1095/1684) el-Külliyyât: Mu’cem fi’l-mustalahât ve’l-furûkı’l-luğaviyye, thk. Adnan Derviş, Muhammed el-Mısri, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1998.
Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi, İsam Yay., İstanbul, 2008.
Kutluer, İlhan, “Mebde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul, 2000, XXI, 410.
Mâlikî, Muhammed el-Emîr (ö. 1154/1742), Dav’u’ş-şümû’ şerhu’l-Mecmû’ fi’l-fıkhi’l-mâlikî, I-IV., Dâru Yûsuf b. Tafşîn-Mektebetü’l-İmâm Mâlik, Moritanya, 2005.
Merdâvî, Ebü'l-Hasan Alaeddin Ali b. Süleyman b. Ahmed (v. 885/1480), et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkhi’l-Hanbelî, I-VIII, dirase ve thk. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrin, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2000.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf (ö. 1031/1622), et-Tevkîf alâ muhimmâti’t-teârîf, thk. Abdülhamid Salih Hamdân, Âlemü’l-kütüb, Kahire, 1990.
Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali (v. 303/915), Sünenü’n-Nesâî, I-VII, y.y., Beyrut, 1988.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn (v. 606/1210), el-Mahsūl fî ilmi usûli'l-fıkh, thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvâni, 2. bs., Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1992.
Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mes'ûd b. Mahmûd el-Buhârî el-Mahbûbî (v. 747/1346), et-Tavzîh fî halli gavâmizı’t-Tenkîh, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, t.y.
Saymerî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali b. Muhammed (v. 436/1045), Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, Âlemü’l-kütüb, Beyrut, 1985.
Serkiz Orpilyan-Abdülzâde Muhammed Tahir, Mahzenü'l-ulûm, (A. Asaduryan) Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, İstanbul, 1308.
Şemseddin Sâmi (v. 1322/1904), Kāmûs-i Türkî, nşr. Ahmed Cevdet, Dersaâdet: İkdam Matbaası, İstanbul, 1317.
Şimşek, Murat, “Mevzû-Mebâdî-Mesâil-Gâye BağlamındaFıkıh ve Usûlü”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 33, 2012, s. 61-80.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb (ö. 977/1570), el-İknâ’ fî halli elfâzi Ebî Şücâ’, I-II., (thk. Ali Muhammed Muavvaz; Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1425/2004.
Taftazânî, Sa'deddin Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah (v. 792/1390), Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh li Metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-fıkh, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, t.y.
Tehânevî, Muhammed b. A'la b. Ali el- Fârûkî (v. 1158/1745), Mevsû‘âtü Keşşâfi Istılâhâti'l-Funûn ve'l-‘Ulûm, I-II, ed. Refik el-Acem, thk. Ali Dahrûc, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, Beyrut, 1996.
Zebîdî, Ebü'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (v. 1205/1791), Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri'l-kāmûs, thk. Ali Hilâlî, Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1987.