İstanbul’da Yerleşme - Ulaşım İlişkisine Coğrafi Bakış

İlk yerleşim alanlarının geçmişi eski çağlara dayansa da yerleşim alanlarının kuruldukları yerde büyüyerek etrafa doğru yayılmaları özellikle Sanayi Devrimi’nden sonraki süreçte gerçekleşmiştir. 19. yüzyılda yaşanan sanayileşme süreci şehirlerin makro formunu değiştirmiştir. Sanayi tesislerinin kurulması insanların çalışmak için şehirlere göç etmesine yol açmış, şehirlerde yaşanan bu yoğunluk da şehrin kurulduğu yerden etrafa doğru yayılmasında etkili olmuştur. Yaşanan bu süreçte ham madde ve işçilerin sanayi tesisine, mamul maddenin de pazara taşınmasında ulaşım faaliyetleri önemli rol oynamıştır. Bu nedenle şehirlerde farklı ulaşım faaliyetleri hızla gelişmeye başlamış, yaşanan bu gelişmelerde insanların daha uzak olan yerlere ulaşmalarını kolaylaştırmıştır. Zamanla teknolojik alanda yaşanan gelişmelerle birlikte bu süreç hızlanarak şehirlerin tarihte hiç görülmediği kadar geniş alanlara yayılmasında etkili olmuştur. Dünya’nın en eski şehirlerinden biri olan İstanbul’da yerleşim alanları 19. yüzyılda sanayi ve ulaşım alanında yaşanan gelişmelerle etrafa doğru yayılmaya başlamıştır. Bu dönemde özellikle deniz yolları ve raylı sistemlerde yaşanan gelişmeler yerleşim alanlarının etrafa doğru yayılmasında etkili olurken 20. yüzyılda yaşanan gelişmelerle birlikte karayolları yerleşim alanlarının yayılmasında önemli rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kent, Ulaşım, Yerleşme, İstanbul

Geographical View of The Settlement & Transportatıon Relationship in Istanbul

Although the history of the first settlements dates back to ancient times, the expansion of the settlements in the places where they were established and spreading around was realized especially after the Industrial Revolution. The industrialization process in the 19th century changed the cities' macroform. The establishment of industrial facilities had caused people to migrate to cities to work, and this intensity in the cities had been effective in spreading the city from its location to the surrounding area. In this process, transportation activities played an important role in the transport of raw materials and workers to the industrial facility and the transport of products to the market. For this reason, different transportation activities in cities started to develop rapidly, making it easier for people to reach more distant places. With the developments in the technological field, this process accelerated and spread the cities to a wider area than ever before. The residential areas started to spread around in the 19th century with the developments in industry and transportation in İstanbul, which is one of the oldest cities in the world. In this period, especially the developments experienced in maritime roads and rail systems have been effective in spreading the settlements around. With the developments in the 20th century, highways played an important role in the expansion of the settlement areas in Istanbul.

Keywords:

Urban, transportation, settlement, Istanbul,

PDF

___

AKBULUT, Fatih (2016), “Kentsel Ulaşım Hizmetlerinin Planlanması ve Yönetiminde Sürdürülebilir Politika Önerileri”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.11, ss.336-355.
AKBULUT, Gülpınar (2010), Siyasi Coğrafya Açısından Türkiye Demiryolu Ulaşımı, Anı Yayıncılık, Ankara.
AKTUĞLU AKTAN, Esin Özlem (2006), “Kent Biçimi Ulaşım Etkileşimine İlişkin (Tarihsel ve Güncel) Yaklaşımlar ve İstanbul Örneği”, Yayınlanmış Doktora Tezi, Yldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
ALPASLAN, Halil İbrahim ve LAÇİNYURT, Jale (2015), “Üçüncü Boğaz Köprüsü’nün Finansal Analizi”, İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, S.10, ss.43-64.
ARSLAN, Rıfkı (1974), “İstanbul’un Kentleşme Sürecinde Yapısal Değişme”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, S.12, ss.101-124.
AYATAÇ, Hatice (2017), “Kentsel Ulaşım Planlaması ve İstanbul”, İTÜ Vakfı Dergisi, S.1, ss.31-35.
AYHAN, Fatih (2018), “Ulaşım - Beşeri Faaliyetler İlişkisi Üzerine Mekânsal Analiz: İstanbul Avrupa Yakası”, Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
BOZLAĞAN, Recep (2012), İstanbul; Derinlik, Değişim ve Güç, Hayat Yayınları, İstanbul, 2. Baskı.
ÇOBANYILMAZ ÖZTÜRK, Pınar (2017), “İstanbul’da Mega Projeler ve Kentsel Değişim”, Mimarist Dört Aylık Mimarlık Kültürü Dergisi, S.17(58), ss.47-55.
DOĞAN, Kadir (2018), “Bölge Planlama Kapsamında İstanbul’un Kuzeyindeki Projelerin Olası Çevresel Etkileri”, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
DOĞAN, Mesut (2013), “Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sanayileşme Süreci ve Son 10 Yıllık Gelişimi”, Marmara Coğrafya Dergisi, S.27, ss.511-550.
DOĞAN, Mesut (2012), “Türkiye’de Şehirleşme: Büyükşehirler ve Şehirleşme Sürecinde Değişen Sosyo- Ekonomik Yapı”, Prof. Dr. Süha Göney’e Armağan Kitabı (Ed. Mehmet Bayartan), İstanbul Şehircilik İl Müdürlüğü Yayını, İstanbul, ss.239-278.
DOĞAN, Mesut (2019), “Sanayi Coğrafyası”, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, Pegem Akademi Yayını, Ankara, 2.Baskı, s.263-284.
DÖKER, Mehmet Fatih (2012), “İstanbul’un Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi”, Yayınlamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
EYİCE, Semavi (2009), “İstanbul’un Şehircilik Tarihine Bilimsel Bir Bakış”, İstanbul Kent ve Medeniyet, T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını, İstanbul, ss.21-62.
GERÇEK, Haluk (2010), “İstanbul’ da Ulaşım”, İstanbul Ansiklopedisi, NTV Yayınları, İstanbul, ss.947-954.
GÖKBURUN, İbrahim ve SERTKAYA DOĞAN, Özlem (2019), “İstanbul’da Köyden Mahalleye Evrilen Yerleşmeler”, Coğrafya Dergisi – Journal of Geography, S.39, ss.73-87.
GÖNEY, Süha (1995), Şehir Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
IŞIN, Ekrem (2010), “Osmanlı İstanbul’u”, İstanbul Ansiklopedisi, NTV Yayınları, İstanbul, ss.63-73.
İBB - İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2009), 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul.
İBB - İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2011), İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı, İBB Ulaşım Daire Başkanlığı Ulaşım Planlama Müdürlüğü Yayını, İstanbul.
KARUL, Necmi (2010), “Tarih Öncesi İstanbul”, İstanbul Ansiklopedisi, NTV Yayınları, İstanbul, ss.33-43.
KUBAN, Doğan (2004), İstanbul: Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 3. Baskı.
KUBAN, Doğan (2010), “Cumhuriyet İstanbul’u”, İstanbul Ansiklopedisi, NTV Yayınları, İstanbul, ss.75-91.
MURAT, Sedat ve ŞAHİN, Levent (2010), Dünden Bugüne İstanbul’da Ulaşım, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
ORTAYLI, İlber (1977), “İstanbul’un Mekânsal Yapısının Tarihi Evrimine Bir Bakış”, Amme İdaresi Dergisi, S.10(2), ss.77-97.
ÖZBAY, Kübra (2018), “Ulaşım Yatırımları ve Kentsel Mekân İlişkisi”, Kent Akademisi Dergisi, S.11(3), ss.367-373.
PEKAK, Mustafa Sacit (2010), “Bizans İstanbul’u”, İstanbul Ansiklopedisi, NTV Yayınları, İstanbul, ss.45-61.
SERTKAYA DOĞAN, Özlem (2013), “İstanbul’un Ulaşımında Deniz Yollarının Yeri ve Önemi”, Prof. Dr. Süha Göney’e Armağan Kitabı (Ed. Mehmet Bayartan), İstanbul Şehircilik İl Müdürlüğü Yayını, İstanbul, ss.137-163.
SERKAYA DOĞAN, Özlem (2019), “Nüfus Coğrafyası”, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, Pegem Akademi Yayını, Ankara, 2.Baskı, ss.27-54.
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (1995), VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı: 1996-2000, DPT Yayını, Ankara.
TEKELİ, İlhan (2009), İstanbul ve Ankara İçin Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
TEKELİ, İlhan (2013), İstanbul’un Planlanmasının ve Gelişiminin Öyküsü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
TEKKANAT, Semiha Sultan ve TÜRKMEN, Seda Nur (2018), “Tarih Boyunca Kent Formlarının Biçimlenişi Üzerine Bir İnceleme”, Aksaray Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.10(4), ss.107-124.
TEPEALTI, Fahrettin (2019), “Lozan Nüfus Mübadelesi Göçleri ve Türk Mübadillerin İskânı”, Coğrafya Dergisi – Journal of Geography, S.39, ss.89-98.
TÜMERTEKİN, Erol (1997), İstanbul İnsan ve Mekân, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
TÜMERTEKİN, Erol ve ÖZGÜÇ, Nazmiye (1995), Ekonomik Coğrafya, Çantay Kitabevi, İstanbul.
www.ibb.gov.tr (Erişim Tarihi: 21.01.2020). www.iett.istanbul/tr/main/pages/kronolojik-tarihce/32 (Erişim Tarihi: 21.01.2020). www.sehirharitasi.ibb.gov.tr (Erişim Tarihi: 21.01.2020). www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 21.01.2020).