UYGUR TÜRKLERİNİN ANLATMA VE RİTÜELLERİNDE HAYVAN SEMBOLİZMİ

Toplumların tarih boyunca çeşitli “şey”lere yükledikleri simge ve anlamlar, birtakım kültürel kodlar şeklinde belleklerine yerleşip sürdürülerek bir arada yaşama arzusu ve aidiyet duygusunu güçlendirmektedir. Bu simge ve anlamların kalıplaşmasıyla meydana gelen semboller, kültürel unsurların nesilden nesile aktarılıp yaşatılmasında işlevsel bir misyon üstlenmektedir. Bahsi geçen semboller içerisinde öne çıkanlardan bir tanesi de hayvan sembolizmi olup Uygur Türklerinin çeşitli anlatma ve ritüellerinde kurt, aslan, kaplan, ayı, boğa, at ve deve gibi birçok hayvanın yer aldığını söylemek mümkündür. “Soy atası” imajıyla ortaya çıkıp adeta koruyucu bir ruha dönüşen bu hayvanların vahşi ve güçlü bir fizyolojik yapıya sahip olması, yaşanılan toplumun coğrafi şartları ve insanların doğayı kontrol etme arzusu gibi sebepler, bu hayvanların birer sembol haline gelmesinde etkili olmuştur. Çalışmamızda Uygur Türklerinin söz konusu anlatma ve ritüellerinde “olumlu” imajlarıyla tespit edilen hayvan sembolleri totemizm ve “ata” tasavvuru bağlamında incelenmiş ve bu sembollerin Uygur Türklerinin sosyo-kültürel hayatındaki işlevine açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Sembol, Hayvan Sembolizmi, Totemizm

PDF

___

Abdurehim, Rahman (2006). Uyğurlarda Şamanizm. Pekin: Milletler Neşriyati. Bang, W.; Rahmeti G.R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Bilge, Ablimit Ömer (2008). “Kedimki Uyğurlarniñ Totem Éni Toğrisida”. Bulak, 4: s. 42-56. Caferoğlu, Ahmet (1961). “Türk Onomastiğinde Köpek Kültü”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2. Baskı, Ankara, s. 1-11. Challaye, Felicien (1998). Dinler Tarihi. çev. Samih Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları. Çoruhlu, Yaşar (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011a). Uygur Meşrep Medeniyiti II. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011b). Uygur Meşrep Medeniyiti III. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011c). Uygur Meşrep Medeniyiti IV. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Ergin, Muharrem (2005). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Ergin, Muharrem (2011). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları. Eröz, Mehmet (1973). “Türk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri”. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V, s. 1-4. Freud, Sigmund (1998). Totem ve Tabu II. çev. Niyazi Berkes. Ankara: Cumhuriyet Yayınları. Gönel Sönmez, Tugba (2017). Uygur Meşrepleri Üzerine Bir İnceleme. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Nevşehir: Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hoca, Abdukeyyum (1995). Gerbiy Yurt ve Kedimki Medeniyet. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati. Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kaşgarlı, Mahmut (1998). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi I. çev. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları. Kaşgarlı, Mahmut (1998). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi III. çev. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları. Muhemmed, Adil (2009). Kaşkar Uygur Dolan Medeniyeti. Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyati. Ögel, Bahaeddin (2010a). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yayınları. Ögel, Bahaeddin (2010b). Türk Mitoljisi II. Ankara: TTK Yayınları. Öger, Adem (2008). Uygur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. İzmir: Yayımlanmamış Doktora Tezi. Öger, Adem (2012). “Uygur Türklerinin Doğum Adetleri”. Turkish Studies, 7/1: s. 1679-1694. Öger, Adem; Gönel, Tugba (2011). “Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri”. Turkish Studies, 6/4: s. 233-247. Öger, Adem; Köse, Serkan (2014). “Uygur Kültüründe Tufan’ın Kuşları: Kırlangıç ve Güvercin”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3: s. 163-175. Örnek, Sedat Veyis (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Rahman, Abdukérim (1986). Yipek Yurtidiki Epsane Rivayetler. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati. Rahman, Abdukerim vd. (1996). Uygur Örp Adetliri. Ürümçi: Şincan Yaşlar Ösmürler Neşriyati. Rahman, Abdulkerim (1996). Uygur Folkloru. çev. Soner Yalçın, Erkin Emet. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Roux, Jean Poul (2011). Eski Türk Mitolojisi. çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayıncılık. Strauss, Claude Lévi (1993). Din ve Büyü. çev. Ahmet Güngören. İstanbul: Yol Yayınları. Tanyu, Hikmet (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: A.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları. Togan, Zeki Velidî (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları. Yörükan, Yusuf Ziya (2009). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm Şamanizmin Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkileri. haz. Turhan Yörükan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.