MARDİN’DE UMAY KÜLTÜ

Umay, Türk kültürünün en eski devirlerinden günümüze değin dişil ve güçlü bir sembol olarak varlığını korumaktadır. Çalışma sahasını teşkil eden Mardin, bu açıdan zengin bir anlatı geleneğine sahip özel kentlerden biridir. Çalışmada geçen Sıtti Radviye, Sıtti Nefise, Mort Şmuni, Şeyh Lıbben Türbesi ve etraflarında gelişen efsane ve memoratlar değerlendirildiğinde Umay kültünün bariz bir şekilde izlerine ulaşmak mümkün olmuştur. Bu durum şehir halkının ritüel ve pratiklerinde de yaşamaya devam eder. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı Umay ruhunun günümüzdeki izlerini sözlü kültürün önemli ölçüde zenginliğini koruduğu Mardin sahasında tespit etmek ve varılan sonuçlar değerlendirilerek Umay kültünü bünyesinde barındıran dişi/ muhafazakâr kültür ve geleneksel halkbilimi unsurlarının varlığına dikkat çekmektir. Çalışma on dört kaynak kişiyle mülakat yöntemi uygulanarak gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Umay, Mardin, Sıtti Radviye, Türbe, Efsane, Memorat

PDF

___

Akyüz, G. (2005). İnancın simgesi Mort Şmuni ve oğulları. Mardin: Mega Basım.
Altun, A. (1971). Mardin’de Türk devri mimarisi. İstanbul: 461.
Alyılmaz, C. (2000). Özbekistan Cumhuriyeti'nin devlet armasındaki hüma kuşu tasviri. Orkun Dergisi, 23, 12-15.
Alyılmaz, S. ve Alyılmaz, C. (2014). Eski Türk kadın heykellerinin düşündürdükleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(4), 1-33.
Atalay, B. (1998). Divanü Lûgat-it Türk tercümesi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bayat, F. (2007 ve 2018). Türk mitolojik sistemi 2. (kutsal dişi, mitolojik ana, Umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler, iyeler ve demonoloji. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Boratav, P. N. (2016). Türk mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Çoruhlu, Y. (1998). Türk mitolojisinin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Çoruhlu, Y. (2011 ve 2017). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Erdal, Z. (2020). Mardin’deki Artuklu türbeleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 455-486.
Ergin, M. (2005). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Eröz, M. (1980). Türk boylarında kansız kurban geleneği. Türk Kültürü, (211-214), 17-22.
Gönüler, H. (2008). Doğu Anadolu Türk devletleri’nde eğitim ve eğitim müesseseleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Günay, Ü ve Güngör, H. (1997). Başlangıçtan günümüze Türklerin dini tarihi. Ankara: Rağbet Yayınları.
Harva, U. (1954). Altaylı kavimlerde doğum ve çocuk ruhları. Çev. Erdem Kayıran, Türk Yurdu, 2, 143-149.
İlter, F. (1969). Erken devir Anadolu Türk mimarisinde 12 ve 13. yüzyıl Artukoğulları medreselerinin yeri. Vakıflar Dergisi, 8, 197-208.
İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Kadirzade, K. (1994), Doğumla bağlı hami ruhlar, Şar Quvvalar ve genetik alakalar. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, 2(5), 69-73.
Kaya, K. (1997). Hint mitolojisi sözlüğü. Ankara: İmge Kitabevi.
Orkun, H. N. (1987). Eski Türk yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). II. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sinor, D. (1995). Türkler tarafından şereflendirilen bir Moğol ruhu. (A. Taşagıl Çev.). MSÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 204-211.
Şimdi, B. (2019). Mardin kültüründe ev-ocak kültüne bağlı inançlar ve pratikler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tekin, T. (1998). Orhun yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi.
Yıldız, H. (2019). Anadolu Alevî-Bektaşî inanç dünyasında kurban anlayışı ve kurbanla ilgili ritüeller. Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 20, 135-152.