KAZAKİSTAN’DA BULUNAN GÖKTÜRK YAZITLARI HAKKINDA

Kazakistan Cumhuriyeti 1991 yılı Aralık ayında bağımsız oldu. Bağımsız olduktan sonra kendisiyle ilgili bazı kültürel konuları devlet politikası hâline dönüştürdü. Bunların başında dil, tarih ve coğrafya sahalarındaki girişimler yer almaktadır. Kazakistan, Orta Asya’daki en geniş topraklara sahip ülkelerden biridir. Kazakların bu geniş coğrafyaya yerleşmiş olması, tarih boyunca bu toprakların korunmasını daha da zorlaştırmıştır. Bundan dolayı Kazakların özellikle 17. ve 18. yüzyıllardaki hayatları bu geniş coğrafyayı koruma mücadeleleriyle geçmiştir. Avrasya bozkırında geniş bir alanı kaplayan Kazak coğrafyası, tarihî olarak da birçok devletin kurulma ve yıkılma sürecine şahit olmuştur.Dil çalışmaları açısından Türk dilinin en eski dönemini temsil eden Eski Türkçe dönemi yazılı eserleri bu coğrafyada sıkça görülmektedir. Daha çok Göktürkler Döneminde yazıldığı tahmin edilen bu yazılar genellikle kayalar üzerinde damga şeklinde görülmektedir. Özellikle son yıllarda bu kapsamda yapılan inceleme gezilerinde 9 adet yeni yazılı metin bulunmuştur. Bunlar Tañbalı, Koytubek, Akterek, Kuljabası I, Kuljabası II, Kemer, Kotır II, Bayanjürek ve Karatöbe yazıtlarıdır. Çalışmamızda Kazakistan’da yeni bulunan Göktürk yazılı metinleri tanıtılırken bir yandan da daha önceki okumalardan farklı yeni okuma teklifleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Göktürkler, Göktürk Alfabesi, Kazakistan, Eski Türkçe.

-

The Republic of Kazakhstan gained independence in 1991. After freedom, they took into account some cultural topics as a government policy. Language, history and geography take place as the pineoring subjects. The Kazakh geography is the one of largest geographies in the Central Asia. Having a very large geography and Kazakhs being settled down in this large region made it hard to guarding the country. Therefore, Kazakhs spent efforts on guarding especially in the 17th and 18th centuries. Kazakh geography, which is located in a large part of the Eurasia steps, has also been a pace for foundation of and collapse of many countries historically. In view of the language researches, the Ancient Turkish represents the earliest Turkish language periods. The written works belonging to this periods is frequently came a cross in this areas. These works belonging to Gokturk’s period is generally marked on rocks. Particularly, in expeditions, 9 new written texts are discovered recently. The names of the written texts are the following: Tañbalı, Koytubek, Akterek, Kuljabası I, Kuljabası II, Kemer, Kotır II, Bayanjürek and Karatöbe. The aim of this article is to introduce these new works and suggest new reading techniques.

Keywords:

Gokturks, Gokturk Alphabet, Kazakstan, Ancient Turkish.,

PDF

___

Аманжолов А.С. (2003) - Две наскальные рунические надписи в долине Иртыша //
История и теория древнетюркского письма. –Алматы: ЗАО «Издательство
«Мектеп», 2003. -С. 203-204.
Базылхан Н. (2003) - Древнетюркская битик, фоно-морфемная структура письменности и
проблемы интерпретации текстов // Тувинский институт гуманитарных
исследований «Письменное наследия тюрков». Международный симпозиум,
посвященный 110-летию дешифровки орхоно-енисейской письменности и 100
летию выхода в свет труда Н.Ф. Катанова «Опыт исследование урянхайского
языка» 14-17 октября 2003 г. Тезисы. – Кызыл. 2003. – С.31-35
Базылхан Н. (2005) - Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Енисей, Талас) //
Серия:«Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері» -II том. –Алматы: Дайк-
Пресс, 2005. -252 +144-б жапсырма. -245-245.
Базылхан Н. (2008) - Древнетюркские письменные памятники Казахстана
//«Түркология».- №5-6 (37-38), қыркүйек-желтоқсан.- Түркістан, 2008. -117-122-
бб.
Базылхан Н., Железняков Б.А., Хермани Л., Жамбулатов К. (2013) - Находка памятника
древнетюркской письменнотси в горах Кульжабасы (предварительное чтение) //
V. халықаралық түркология конгресі.»мәдени ықпалдастық және өркениеттер
бірлігі» баяндамалар жинағы. -Түркістан,: Қ.А. ясауи атындағы халықаралық
қазақ-түрік университеті, 2013.- 664-669.
Васильев Д.Д. (2006) - Евразийский ареальный аспект руноподобной письменной
культуры древних тюрков // Теория и методы исследования восточной
эпиграфикии /отв.ред. Д.Д. Васильев; Инс-т востоковедения.-М.:Вост.лит.; 2006,-
с.-30-43.
Кызласов И.Л. (1994) - Рунические письменности Евразийских степей. –Москва;
Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1994. -327 с.:ил.
Кызласов И.Л. (2010) - Прочтение рунической надписи урочища Актерек // Роль номадов
в формировании культурного наслдеия Казахстана. Научные чтения Н.Э.
Масанова: Сб.мат-лов Межд. Науч. Конф.-Алматы:Print-S, 2010.- С.345-346 (-
с.+42 с илл.)
Рогожинский А.Е. (2010) - Новые находки памятников древнетюркской эпиграфики и
монументального искусства на юге и востоке Казахстана // Роль номадов в
формировании культурного наслдеия Казахстана. Научные чтения Н.Э. Масанова:
Сб.мат-лов Межд. Науч. Конф.-Алматы:Print-S, 2010.- С.329-344
Рогожинский А.Е. (2010) - Новые находки памятников древнетюркской эпиграфики и
монументального искусства на юге и востоке Казахстана // Роль номадов в
формировании культурного наслдеия Казахстана. Научные чтения Н.Э. Масанова:
Сб.мат-лов Межд. Науч. Конф.-Алматы:Print-S, 2010.- 333 с. (-544с.+42 с илл.)
Рогожинский А.Е., Кызласов И.Л. (2004) - Древнетюркская руническая надпись из
урочища Тамгалы (Семиречье) // Краткие сообщение института археологии РАН.
Публикации и полевые исследования. – М., Вып. 216. 2004г.-С.41-46.
Самашев З. Жетісу жартас суреттері. Баян-жүрек. Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология
институтының Астана қаласындағы баспа тобы. –Астана, 2012. -240б.
Смагулов Е.А. Продолжение исследования стратиграфии древнего Саурана //
Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша 2008 жылғы Археологиялық
зерттеулер жайлы есеп. –Алматы, 2009. Қазақ және орыс тілдерінде. -204-209 бб.
Табалдиев К., Белек К. Памятники письменности на камнях Кыргызстана. - Бишкек, 2008.
- 336с.