GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE

Türkiye Türkçesinde, sevilmeyen insanlar ile değer verilmeyen hayvanların ölümünü anlatan gebermek fiilinin oluşumu hakkında değişik görüşler öne sürülmüştür. Bu görüşler iki noktada yoğunlaşmaktadır. İlki, geber-‟in “Şişkin, kabarık; hamile” manasındaki kėbe / kebe ~ gebe sözünden geldiğidir. İkinci görüş ise sözcüğün kabar- fiilinin ikili biçimi olduğudur. Çalışmamızda sözcüğün türeyişi üzerinde duran araştırmacıların yaklaşımları zikredildikten sonra bunların eleştirileri yapılacaktır. Eski Türkçede kėber- ~ kėper- fiilini ölüm hâliyle ilgili olarak değiĢik metinlerde tanıklamak mümkünken kebe sözcüğüne hiç rastlanılmamasına dikkat çekilecektir. Türev (kėper-), defalarca tespit edilebilirken tabana (kėbe-) ancak XIV. yüzyıldan sonra rastlanılmasının çelişki olduğu ifade edilecektir. kėper- > geber- fiilini Eski Türkçede saymaca olarak nitelendirebileceğimiz kėpe ~ kėbe sözü yerine kėp “biçim, tarz” köküne götürebileceğimiz dile getirilecektir. kėp “biçim, tarz” kökü ile kėbermek türevi arasındaki ilişkide kėp+er- şeklinde bir genişlemenin söz konusu olduğu vurgulanacaktır. Anlam boyutunda ise “(bilinenin dışında) bir biçim almak” ile bedenin şişmesinin kastedildiği ifade edilecektir. kėp'in Eski Türkçede kapalı e (ė) ile uzun ünlülü oluşunun geber- fiiline taban teşkil etmesini imkân sağladığı eldeki bulgularla desteklenecektir. Anlam geçişlerini göstermek üzere örnek bağlamlardan olabildiğince yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Gebermek, gebe, köken bilgisi, Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi

PDF

___

AĞCA, F. (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. AKSAN, D. (1999). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi. ARGUNġAH, M. (2012). Harezm Dönemi Metinlerinde e/i Sorunu. Dil ve Edebiyat Yazıları, Ġstanbul: Kesit Yayınları, 41-55. ATALAY, B. (1992a). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I. Ankara: TDK Yayınları. ATALAY, B. (1992b). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi III. Ankara: TDK Yayınları. CAFEROĞLU, A. (1931). Abû-Hayyân Kitâb al-İdrâk li lisân al-Atrâk. Ġstanbul: Evkaf Matbaası. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. ÇETĠN, E. (2008). Türkçede Gebelere Ad Verme Yolları. Turkish Studies, 3/3, 195-196. DANKOFF, R. ve - KELLY, J. (1984). Mahmûd al –Kaşgarî: Compendium of the Turkic Dialects (Dîvân lugât at-Turk) II. Washington: Harvard Üniversitesi Basımevi. DANKOFF, R. ve KELLY, J. (1985). Mahmûd al –Kaşgarî: Compendium of the Turkic Dialects (Dîvân lugât at-Turk) III. Washington: Harvard Üniversitesi Basımevi. ERCĠLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti`t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları. ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon Vol.III. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. GABAĠN, A. V. (1959). Türkische Turfantexte X. Das Avadāna des Dämons Ātavaka. Bearbeitet von Tadeusz Kowalski + Aus dem Nachlass herausgegeben. Berlin: Akademie Verlag. GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: TDK Yayınları. KERESTEDJĠAN, B. (1971). Matériaux pour un dictionnaire étymologique de la langue turque. Constantinopole 1891 / Londres 1912 / (Tıpkıbasım). Amsterdam: Philo Press. MÜLLER, F. W. (1922). Uigurica III. Uigurische Avadāna-Bruchstücke (I-VIII). Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften. RÖHRBORN, K. (1991). Die Alttürkische Xuazang- Biographie VII.. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Pekin sowie nach dem Transkript von Annemarie V. Gabain, herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. SEVORTYAN, E. V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I. Moskova: Akademiya Nauk. ġEN, S. (2015). Divanü Lûgati t Türk‟te Halk Etimolojisi Örnekleri. VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları, 41-54. ġĠRĠN-USER, H. (2009). Gebermek Fiili. Uçmağa Varmak Kitabı, Haz. Emine GürsoyNaskali-Gülden Sağol-Yüksekkaya, Ġstanbul Kitabevi, 67-75. TEKĠN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: T.C. Kültür BakanlığıSimurg Yayınları. TEKĠN, T. (2004). Notes on Old Turkic Word Formation. Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Haz. Emine Yılmaz-Nurettin Demir, Ankara: Öncü Kitap, 414-448. TĠETZE, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (İkinci Cilt). Wien:Verlag der Österreichischen Akademie der Wisssenschaften. TUGUġEVA, L. Y. (2008). Sutra obşçiny belego lotosa. Tyurkskaya versya. Faksimle rukopisi. Transkripsiya teksta. Perevod s rannesrednevekovogo tyurkskogo yazıka, predislovie, primeçaniya, ukazatel’ slov. Moskva: Pamyatniki pis‟mennosti vostoka, 127. TÜRKMEN, S. (2006). Gebermek Kelimesinin Kökeni Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2004 / II, 131-134. VÁMBÉRY, H. (1878). Etymologisches Wörterbuch der turko-tatarischen Sprachen. Leipzig: F.A. Brockhaus. YILMAZ, E. (2007). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Turkology In Turkey -Selected Papers-, Haz. László Kárloy. Szeged: Studia Urola-Altaica 47. 521-539. ZĠEME, P. ve Kara, G. (1978). Ein uigurisches totenbuch. Naropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang British Museum Or. 8212 (109). Budapest: Bibliotheca Orientalis Hungarica: 22.