FEDAYÎ MEHMED DEDE, MANTIK-I ESRÂR ADLI MANZUM MANTIKU’T-TAYR

Asıl adı Mehmed olan Fedayî Dede, aslen Antepli'dir, Mevlevi'dir, uzun yıllar Trablusşam Mevlevihanesi'nde bulunmuş ve talebelere hocalık etmiştir. Doğum tarihi meçhuldür, 15 Receb 1065 / 21 Mayıs 1655'te vefat etmiştir. Kaynakların bildirdiğine göre dört eser kaleme almıştır. Bunlar arasında en meşhuru talebelerine Türkçe öğretebilmek amacıyla kaleme aldığı Arapça - Türkçe manzum lûgat olan Tuhfe-i Fedayî'dir. Kaynaklarda Fedayî'nin dîvânı olduğu bildiriliyorsa da henüz ortaya çıkarılamamıştır. Sadece bir yerde zikredilen Attar'dan tercüme ettiği 'Işk-nâme adlı Mihr ü Müşterî tercümesi de henüz ele geçmemiştir. Mevlânâ Celaleddin'in kendisinden feyz aldığını söylemiş olması hasebiyle Mevleviler nazarında istisnai bir mevkii olan Feridüddin-i Attar'ın Mantıku't-tayr adlı vahdet-i vücudu konu edinen alegorik mesnevisini manzum olarak Mantık-ı Esrâr adıyla Türkçeye tercüme etmiştir. Bugün dokuz nüshası tespit edilen bu eser ayrıca eski harflerle tab'edilmiştir. Tespit edilen dokuz yazmadan Leipzig Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan otograf nüsha, mühtedi Alman şarkiyatçı Osman Reşer tarafından İstanbul'dan temin edilip Almanya'ya götürülmüştür. Bazı teknik hatalar barındırmasına ve eserin aslında yer alan 30 bölümün tercüme edilmemiş olmasına rağmen Mantıku't-Tayr'ın vezniyle yazılan bu tercümenin dili ve üslûbu oldukça latiftir, daha evvel yapılan değerlendirmelerin aksine bu tercümede şair sehl-i mümtenî üslûbuna sahiptir

Fedayî, Mantıku’t-Tayr, Mantık-ı Esrâr, mesnevi, tasavvuf, tercüme, Mevlevilik

Mawlawi Fedayî Dede, whose real name is Mehmed, was originally from Antep and spent many years in the Mawlawi Takiya of Tripoli. He taught verse and prose to students. His date of birth is unknown. He passed away on 15 Rajab 1065 / 16 May 1655. According to the sources, he has four literary works. The most famous of these is Tuhfe-i Fedayî, an Arabic-Turkish dictionary in verse, which he wrote in order to teach Turkish to the students of the area. His divan is mentioned in the sources, but it has not yet been revealed. And his another work in verse titled ‘Işk-nâme which is mentioned in one place, is Turkish translation of Mihr wa Mushtari, mathnawi of Attar, has not been found yet. Because Mawlana Djalaladdin said he was influenced by Farid al-din Attar, Attar has a special place among the Mawlawis and thus Fedayi translated Mantiq al-Tayr, the allegoric mathnawi of Attar, into Turkish with the title Mantık-ı Esrâr. In Mantiq al-Tayr the philosophy of wahdat-i wudjud is explained. This translation, which has nine manuscript copies today, was also printed in Ottoman Turkish. Among these nine copies, the manuscript in the Universitätsbibliothek Leipzig was obtained from Istanbul by Oskar Recher, famous German orientalist and taken to Germany. This copy is an autograph copy. The language and style of this translation is quite good, although it contains some technical errors regarding rhyme and meter. Translator did not translate the 30 sections of the original text. Contrary to earlier evaluations, the poet has sahl-i mumtani style in the translation

PDF

___

ALBAYRAK S. V. (2012). Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği ve Bu Gelenekte Mantıku’t-Tayr Tercümeleri. Turkish Studies. 7(4), 655-669.
BAKAR, Ġ. (2001). Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Hüseyin KocabaĢ Yazmaları Kataloğu. Ġstanbul: Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi.
ÇAKICI, B. (2005). Fedaî Hayatı, Edebî KiĢiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DĠLÇĠN, C. (1993). Matnıku’t-Tayr’ın Manzum Çevirileri Üzerine Bir KarĢılaĢtırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 36(1-2), 35-52 . FEDAYÎ MEHMED DEDE. Mantık-ı Esrâr. yazma eser. Universitätsbibliothek Leipzig, Cod.Turc.84
_______. Mantıku’t-Tayr-ı Hazret-i ‘Attâr fî Tercemetinâ Mantıku’l-Esrâr. Ġstanbul: Necib Efendi TaĢbaskı Tezgâhı, 1274
_______. Tuhfe-i Fedayî. yazma eser. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bl, nr. 3190.
FERĠDEDDĠN-Ġ ATTAR. (1990-1991). Mantık al-Tayr. (çev. Abdülbaki Gölpınarlı). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
GLASSEN, E. (1996). TrablusĢam Mevlevihanesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi. s. 2: II. Milletlerarası Osmanlı Devleti’nde Mevlevîhâneler Kongresi, 14-15 Aralık 1993, (Tebliğler). 27-29.
ĠBN MEHÂSĠN. (1981). el-Menâzil el-Mehâsiniyye fi’r-Rıhlet et-Trablusiyye. ed. Muhammad Adnan Al-Bakhit. Beyrut: Dâru’l-Âfâk el-Cedîde.
DE JONG, F. (1994). The Takîya of the Mawlawiyya in Tripolis. Osmanlı AraĢtırmaları. c. XIV.: 94-100.
KAYABAġI, B. (1997). Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-EĢ’ârı. Doktora Tezi. Malatya: Ġnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KÜÇÜK, S. (2003). Mevleviliğin Son Yüzyılı. Ġstanbul: Simurg.
KÜLEKÇĠ, N. (1999). XI-XX. Yüzyıllar El Yazması Metinler ve Özetleriyle Mesnevi Edebiyatı Antolojisi. c. 1. Erzurum: Aktif Yayın Dağıtım.
LEVEND, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. c. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ÖRNEK, M. ġ. (1974). Süleymaniye Kütüphanesi Türkçe Mesnevi Yazmaları Kataloğu. Lisans Tezi. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi.
SCHMIDT, J. (2012). Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University and Other Collections in the Netherlands: Minor Collections. Leiden: Brill.
SÜLEYMAN, S. (2000). Müstakim-zâde. Mecelletü’n-Nisâb fî’n-Neseb ve’l-Küna ve’l-Elkab. Tıpkıbasım. Ankara: Kültür Bakanlığı.
ġAHĠNOĞLU, M. N. (1991). Attâr, Ferîdüddin. Ġslam Ansiklopedisi. 4. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 95-98.
ġANLI, Ġ. (2003). Fidayi, Hayatı, Edebi KiĢiliği ve Divanının Ġncelenmesi: Ġnceleme Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ġĠMġEK, T. (1993). Fedayi Dede, Mantık-ı Esrâr: Tenkidli Metin-Ġnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TOSKA, Z. ve NEDRET, B. K. (1996). Ferideddin-i Attar’ın Mantıku’t-Tayr’ının 14, 16, 17. ve 20. Yüzyıllarda YapılmıĢ Türkçe Yeniden Yazımları. Journal of Turkish Studies, In Memoriam Abdülbaki Gölpınarlı.
TUMAN, N. (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANSĠKLOPEDĠSĠ. (1979). Ġstanbul: Dergâh Yayınları.
URHAN, M. (2002). XVI. Yüzyıl Divan ġairi Fedâyî, Hayatı, Edebi KiĢiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
UYAR AKALIN, B. (2005). The Poets Who Wrote and Translated Mantıku’t-Tayr in Turkish Literature”. International Journal of Central Asian Studies, 10(1), 167-179.
YAKAR, H. Ġ. (2013). .Antepli Divan ġairleri. Gaziantep: YaĢar Cevizli Mağazaları.
_______(2007). Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâî. Turkish Studies, 2(4), 1015-1025.