ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE SAYGI BİLDİREN (ötün-, tegin-, yarlıka-, yükün-) YARI TASVİR FİİLLERİ

Eski Uygur Türkçesi Dönemi eserlerinde birleĢik fiiller sık kullanılmıĢtır. Bu birleĢik fiiller isim + yardımcı fiil veya fiil + zarf-fiil eki + fiil kuruluĢundadır. Bu kuruluĢlardan fiil + zarf-fiil eki + fiil kuruluĢunda, Türkçenin diğer tarihî devirlerinde asıl fiil olarak karĢımıza çıkan pek çok fiilin Eski Uygur Türkçesi Dönemi eserlerinde kuruluĢta yer alan birinci fiilin anlamına katkı yapan bir yardımcı fiil fonksiyonunda olduğu görülmüĢtür. Bu kuruluĢta asıl tasvir fiilleri kullanıldığı gibi yarı tasvir fiilleri de sık kullanılmıĢtır. Bu çalıĢmada birleĢik fiil kavramı üzerinde kısaca durularak Eski Uygur Türkçesi Dönemi eserlerinde kullanılan tasvirî fiiller ve bu birleĢik fiiller içerisinde saygı bildiren tasvir fiilleri örneklerle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Eski Uygur Türkçesi, birleĢik eylem, tasvir fiilleri, yarı tasvir fiilleri

RESPECT INDICATING VERB PROTODESCRIPTIF IN OLD UYGHUR TURKISH (ötün-, tegin-, yarlıka-, yükün-)

Compound verbs were frequently used in the works of the Old Uyghur Turkish period. These compound verbs are composed of noun + auxiliary verb or verb + gerund-affix + verb. It is seen that many of the verbs which were confronted as the main verb in the other historical periods of Turkish language are in the auxiliary verb function which contributes to the meaning of the first verbs that were included in the works of the Old Uyghur Turkish period in the establishment of verb + gerund-affix + verb. As well as using the original descriptive verbs in this structure, the verb protodesriptif were also frequently used. In this study, depiction of the compound verbs used in the works of the Old Uyghur Turkish period and descriptive verbs of reverence in these combined verbs will be examined with examples.

Keywords:

Old Uyghur Turkish, compound verbs, descriptive verbs, verb protodescriptif,

___

ATA, A. (2004). İlk Kur‟an Tercümesi. Karahanlı Türkçesi, Giriş, Dizin, Notlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AYAZLI, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur, 6. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını. Ġstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. BANG, W. ve GABAĠN, A. V. (1929-1931). Türkische Turfan-Texte, I-V, SBAW. BANG, W. ve GABAĠN, A. V. (1931). Analytischer Index zu den fünfersten Stückender Türkische Turfan-Texte. SBAW. BANGUOĞLU, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BERBERCAN, M. T. (2013). Eski Türkçe Bayagut Oglı Otaçı Beg Hikâyesi. Ġstanbul: Derin Yayınları. BĠLGEGĠL, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi. CAFEROĞLU, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford At The Clarendon Press. ÇETĠN, E. (2009). Orhon Yazıtlarında „Ġtaat‟ Kavramı. Turkish Studies, 4(8). ÇETĠN, E. (2012). Altun Yaruk Yedinci Kitap (Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları, Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin). Adana: Karahan Kitabevi. ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ERCĠLASUN, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 49-50. ERDAL, M. (2004). A Grammer of Old Turkic. Leiden: Brill. ERGĠN, M. (1997). Türk Dil Bilgisi. Ġstanbul: Bayrak Basım, Yayım, Tanıtım. EROL, H. A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GABAĠN, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GULCALI, Z. (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur‟da “Aç Bars” Hikâyesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. HAMĠLTON, J. R. (1998). Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, Kalyãņaṃkara ve Pãpaṃkara,(Çevirenler: Ece Korkut, Ġsmet Birkan). Ankara: Simurg Yayınları. HAMĠLTON, J. R. (2011). Dunhuang Mağarasında Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması, İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Türkçe Çeviri: Vedat Köken). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KORKMAZ, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. NALBANT, M. V. (2013). Yarlıg Sözcüğü Üzerine Yeni Bir Köken Bilgisi Denemesi. Turkish Studies, 8(9), 327-341. ÖLMEZ, M. (1991). Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm Suvarņaprabhasasūtra):I. Ankara: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi. ÖLMEZ, M. (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri. Ġstanbul: Kesit Yayınları. ÖNER, M. (2011). Türkçe Yazıları. Ġstanbul: Kesit Yayınları. ÖZBAY, B. (2014). Huastuanift. Maniheist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ġĠRĠN, H. (2015), Kül Tigin Yazıtı Notlar. Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. TEKĠN, ġ. (1976). Uygurca Metinler II., Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāşikatarikatine Ait Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları. TEKĠN, ġ. (1992). Eski Türkçe. Türk Dünyası El Kitabı (2. Cilt). Ankara: TKAE Yayınları, 69119. TEKĠN, T. (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi: 9. TOKYÜREK, H. (2012). Eski Uygurca Metinlere Göre Budizmin Manihaizme Etkisi. Turkish Studies, 7(4). ZĠEME, P. ve Kara, G. (1978). Ein Uigurisches Totenbuch. BudapeĢt: Akadémiakıadó.