ÇAĞATAY TÜRKÇESİ ESERLERİNDEN GARİP SENEM ŞAH

Garip Senem Şah Hikâyesi Anadolu ve Türkistan‟da asırlar boyu söylenegelmiş ve bugüne kadar ulaşmıştır. Hikâyenin bu denli sevilip benimsenmesi, Türk dünyasının değişik bölgelerinde farklı varyantların oluşmasına neden olmuş, bunlar zaman zaman yazıya geçirilmiş, hatta bu metinler üzerinden tiyatro, opera, bale ve dramlar düzenlenmiştir. Hikâyenin Türkmenistan, Özbekistan, Karakalpak, Kabardin, Karaim, Kazan, Uygur hatta Gürcü ve Ermeni varyantları da bulunmaktadır. Bu çalışmada İsveçli müsterik Gunnar Jarring‟in 1982 yılında Literary Texts From Kashgar adlı eseri içinde yayımladığı Çağatay Türkçesiyle yazılmış Gharip Sannam Shah hikâyesinin dil özellikleri incelenmiştir. Çalışmada dil incelemesinin yanı sıra metnin çevriyazısını ve Türkiye Türkçesine aktarımını da içermektedir. Metin kurulurken Batur Erşednov‟un 1984 yılında Bulak dergisinde Garip ve Senem adıyla yayımladığı Uygur Türkçesi nüshasıyla karşılaştırmalar yapılmıştır.

GHARIP SANNAM SHAH FROM THE WORKS OF CHAGATAI TURKISH

The Story of Gharip Sannam Shah (The Story of AĢık Gharip) has been narrated for ages in Anatolia and Turkistan and has come to the present day from generation to generation via oral culture. It has been loved and internalized to such an extent that its different variations have been created in different regions of Turkic world, these different variations have been reported in written forms from time to time, and moreover theatres, operas, ballets and dramas have been organized based on these reports. There are other variations of the story in Turkmenistan, Uzbekistan, Karakalpak, Kabartay, Karayim, Kazan, Uyghur, and even in Armania and Georgia. In this study, we examine and analyze the linguistic features of Gharip Sannam Shah which was written in Chagatai language and published by the Swedish orientalist Gunnar Jarring in 1982 inside his book Literary Texts From Kashgar. Besides the analysis of its language, the study also contains its transcription and intralingual translation to Turkey Turkish. Also in the study, the text has been compared with the Uyghur copy which was published by Batur ErĢednov in the journal Bulak in 1984 under the title of Gharip ve Sannam.

PDF

___

YILMAZ CEYLAN, E. (1991). “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”. Türk Dilleri Araştırmaları, s. 151-156.
ÜŞENMEZ, E. vd., (2016), Özbekçe Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dünyası Vakfı.
ÜNLÜ, S. (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
TÜRKMEN, F. (1995). Âşık Garip Hikâyesi, İnceleme – Metin. Ankara: Akçağ Yaynları
TÖRNVALL, G. (2014). “Hoten ve Kaşgar‟dan: Gunnar Jarring ve Jarring Koleksiyonu”. (Çeviren: Serkan Çakmak), Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 103 - 111.
TİMURTAġ, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi, XV. Yüzyıl, Gramer – Metin – Sözlük. İstanbul: Enderun Yayınları.
TEKİN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Sanat Kitabevi Yayınları.
STEINGASS, F. J. (2005). A Comprehensive Persian – English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
SERTKAYA, O. F. (2012). “Etimoloji Nedir - Ne Değildir ve İsimden İsim Yapan +ay / +ey Eki Üzerine”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya FakültesiTürkoloji Dergisi, 19, 1, s. 43 - 72.
SAMİ, Ş. (1989). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
ÖZYALÇINER, A. (2007). Âşık Garip ile Şah Senem. İstanbul: Merkez Kitapçılık.
ÖZTÜRK, M. (1995). Farsça Dilbilgisi. Ankara: Murat Kitapevi Yayınları.
NECİP, E. N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Rusçadan Çeviren: İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MUTÇALI, S. (2014). Arapça - Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Dağarcık Yayınları.
KÖSE, N., ĠNAYET, A. (1996). “AĢık Garib‟in Türkmen ve Uygur Varyantları Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı: 1, s. 43-57.
KOCAOĞLU, T. (2003). “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é/i Meselesi”. Türk Kültürü, Sayı: 483-484, s. 266-281.
KANAR, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. Ġstanbul: Say Yayınları.
KANAR, M. (2000): Farsça – Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Deniz Kitabevi.
KARAHAN, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARAAĞAÇ, G. (2013), Türkçenin Ses Bilgisi. Ġstanbul: Kesit Yayınları.
JOHANSON, L. (2002). Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler. (Çeviren: Nurettin Demir - Emine Yılmaz). Ankara: Grafiker Yayınları.
JARRING, G.(1986). Return to Kashgar. Central Asian Memoirs in the Present, (Çeviren: N. Car. Durham). Duke: Duke University Press.
JARRING, G., (1982), Literary Texts From Kashghar - The Original Texts In Facsimile Edited With a Preface, Publications of the Royal Society of Letters at Lund, CWK GLEERUP, Lund, Sweden.
JARRING, G. (1979), Åter till Kashgar: Memoarer i nuet, Stockholm: Bonniers.
JARRING, G. (1946). Materials to the knowledge of Eastern Turki, Tales, Poetry, Proverbs, Riddles, Ethnological and Historical Texts from the Southern Parts of Eastern Turkestan with Translation and Notes, Lund: CWK GLEERUP.
HACIEMİNOĞLU, N. (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
GÜLENSOY, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GABAIN, A. V. (1995). Eski Türkçenin Grameri. (Çeviren: Mehmet Akalın) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERŞEDNOV, B. (1984). “Garip ve Senem”, Bulak - Uygur Klasik Edebiyâti ve Halk Egız Edebiyâtiniŋ Mecmuesi. Umûmi 11 san, Urumçi: ġincan Halk NeĢriyâti.
ERGİN, M.. (1993), Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
ERGİN, M. (1981). Azeri Türkçesi, İstanbul: Ebru Yayınları.
ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic, Brill Leiden, Boston.
ERASLAN, K. (1970). “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, s. 113-124.
ECKMANN, J., (2003), Harezm Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (Yayıma Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
DOĞAN, A. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınevi.
DİLÇİN, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DEVELLİOĞLU, F. (1997). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
DEMİR, N. vd., (2015). Oğuzname. İstanbul: Kesit Yayınları.
ÇAKMAK, S. (2016). “Jarring Koleksiyonundan Uygurca Meslek Risaleleri - Giriş - İnceleme - Metin - Dizin” YayımlanmamıĢ Doktora Tez. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
COġKUN, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
CSATÓ, É. Á. vd., (2014., “Profesör Walter Björkman‟ın Mirası”. Türkbilig, 2014/27, s. 137153.
BODROGLĠGETĠ, A. J. E., (2001). A Grammar of Chagatay, Lincom Europa, Languages of the World/Materials 155, Muenchen.
BERDAK, Y. vd., (1994), Sözlük – Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı.
BERBERCAN M. T. (2011). “Buğra Tezkiresinden Parçalar (Transkripsiyon - Dil Özellikleri Üzerine Üzerine Bazı Açıklamalar - Tercüme”, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, Fall, s. 431-455.
BAŞDAŞ, C. (2014). “Türkçede Üçüncü Şahıs İyelik Eki ve Zamir n‟si”. International Journal of Social Science, Number: 30, p. 147-161.
BANGUOĞLU, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AVCI, Y. (1997). “Özbek Türkçesinde Ünlü Uyumlarına Dair”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz, Sayı: 4, s. 166 - 172.
ATNUR, G. (2007) “Kazan Tatarlarında „ġahsenem ve Garip‟ Hikâyesi”, Millî Folklor, Yıl: 19, Sayı: 76, s. 149 - 156.
ARAT, R. R. (1987). “Türkçe Metinlerde Kapalı e/i Meselesine Dair”, Makaleler I. Ankara: Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları.
AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi, Ġstanbul: Ötüken Yayınları.
AKALIN, Ş. H. vd., (2005), Yazım Kılavuzu, 24. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKALIN, Ş. H. vd., (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.