TÜRK DİLİNDE DAHA ÇOK ÇABA İSTEYEN DEĞİŞİMLER

Dilin en eski verimlerindeki kelimeler, günümüzdeki şekilleri ile karşılaştırıldığında bu kelimelerin dikkati çeken değişimler geçirdiği göze çarpar. Bir iletişim aracı olarak dil, iletişim işlevini en kısa zaman içinde yerine getirebilmek için az çaba harcama yoluna gider. Ünlü düşmesi, ünlü daralması, ünlü birleşmesi, ünlü incelmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz erimesi, ötümlüleşme, süreklileşme, hece düşmesi gibi ses olaylarının sebeplerini en az çaba yasasına bağlamak mümkündür. Ayrıca morfolojik açıdan bakılınca zaman içinde bazı vazifeli kelimelerin ekleşmesinin sebebi de en az çaba yasası ile izah edebilir. Ancak dilde, oldukça mantıklı gelen bu durumun tersine değişimler de görülmektedir. Yani başlangıçtaki şekline göre kelimenin söyleyişinde daha çok çaba isteyen değişimler de görülebilmektedir. Bu değişimlere ünlü türemesi, ünlü genişlemesi, ünlü kalınlaşması, ünsüz türemesi, ünsüz ikizleşmesi gibi ses olayları örnek verilebilir. Bu fonetik değişimler yanında morfolojik olarak bazı değişimlerde de en az çaba yasasının tersine bir durum veya en çok çaba yasası olarak adlandırılabilecek durumun örneklerini görülmektedir. Ek yığılması, bağlayıcı ünlünün ek ünlüsü durumuna gelmesi, birden fazla ekin birleşerek tek ek işlev için kullanılmaya başlaması gibi değişimler morfolojik örnekler olarak gösterilebilir. Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde en az çaba yasasının tersine özellik gösteren değişimler tespit edilerek, bu durumun sebepleri üzerinde durulacaktır.

CHANGES THAT REQUIRE MORE EFFORT IN THE TURKISH LANGUAGE

The words from the earliest data of the Turkish language are striking in that they have undergone significant changes when comparing them to their current forms. Language, as a communication tool, chooses the path with least amount of effort to be able to fulfill the communication function as soon as possible. It is possible to link the sound changes such as vowel deletion, vowel restriction, apophony, vowel narrowing, consonant deletion, consonant harmony, consonant loss, voicing, assonance and haplology to the law of least effort. Also, from a morphological point of view, we can explain the reason for some words' transformation into affixes over time with the law of least effort. However, the changes in contrast with this situation, which seems quite logical, are also seen in the language. In other words, the change that requires more effort to pronounce a word compared to its initial form may also be seen. These changes can be exemplified by sound changes such as epenthesis, vowel extension, vowel backing, excrescence, consonant gemination. Besides these phonetic changes, morphologically in some changes we see the examples of situations that are in contrast with the least effort law or the situations which can be called as the most effort law. Changes such as morphologic pleonasm, changing of connector vowel into suffix vowel, merging of more than one suffix to be used as one suffix can be seen as morphological examples. In this study, the changes in contrast with the least effort law in the Turkish language spoken in the Republic of Turkey will be identified, and the reasons for this situation will be contemplated upon.

PDF

___

http://basin.kmu.edu.tr/duyuru. 13.04.2017
http://www.bilgiustam.com 13.04.2017
eksisozluk.com/caykolik13.04.2017,
YÜKSEKKAYA, G. (2010). Alıntı Kelimelerde Son Türeme. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010.
YALÇIN, Y.K. (2013). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara: TDK Yayınları.
ÜSTÜNER, A. (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.
TUNA, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Ankara: TDK Yayınları, TDAY Belleten 1960.
TOR, G. (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Yayınları.
TİMURTAŞ, F. K. ( 1976). Eski Anadolu Türkçesi, Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yayınları.
TİETZE, A. (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Cilt: 1 (A-B). Ġstanbul: Türkiye Bilimler Akademisi.
TEKİN, ġ. (1976 ). Eski Türkçe, Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yayınları.
ÖZÇELİK, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri- Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ, Z. (1994). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ, Z. (1960). Türkçede Ek Yığılması Olaylarının Meydana Gelişi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 173-180, TDK Yayınları, Ankara.
KARAHAN, L. (2012). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Basım yayım Pazarlama.
KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ.
KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
KALAY, E. (1998). Edirne İli Ağızları: İnceleme,Metin (Vol. 694). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
İLKER, A. (2016). Manisa Ağızlarında –DIk + / -DUk + Sıfat Fiil Ekinin Ġyelik Ekli Kullanımlarında Ünlü Genişlemesi. Dil Araştırmaları, Güz 2016/19: 17-23.
GÜNAY, T. (2003). Rize İli Ağızları- İnceleme-Metinler-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEREN, C. ( 2000). Malatya İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Kelimelerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayım/Tanıtım.
ERDEM, M. (2005). Kahraman MaraĢ Ağzına İlişkin Gözlemler. TÜBAR-XVIII-2005-Güz.
ERCİLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi (Vol. 50). Ankara: Akçağ Yayınları.
ERCİLASUN, A.B. ( 2002). Kars İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
EKER, S. (2005), Çağdaş Türk Dili. İstanbul: Grafiker Yayınları.
ECKMANN, J. (1988). Türkçede D, T Ve N Seslerinin Türemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TDAY Belleten 1955.
DURSUNOĞLU, H. (2014), Türkiye Türkçesindeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 145-155
DEVELLİOĞLU, F. (1970). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Doğuş Matbaası, Ankara.
DEMİRCİ, M.(2016). Âşık Ova‟dan Derlenen Deli Boran Adlı Halk Hikâyesi Üzerine Dil İncelemesi. The Journal of Academic Social Science, 105-143
ÇATAL, A. A. (2012) Kıbrıs Türk Ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kuzey Kıbrıs: Doğu Akdeniz Üniversitesi
COŞKUN, M. V. (2001). Standart Türkçedeki Ünlüler ve Ünsüzler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, s. 67-81, 2001 - 2001.
BURAN, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
BURAN, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim ( Hâl) Ekleri. Ankara: TDK Yayınları: 660
BAŞDAŞ, C. (1907). Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri. Turkish Studies / Türkoloji Arastırmaları Volume 2/2 Spring 2007: 90-92.
BALYEMEZ, S. (2012). Sırsıklam, Sırılsıklam Kelimeleri Üzerine. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Volume 5 Issue 2, p. 369378, April 2012
ALİMOVA, C. (2007). Kırgız Türkçesinde Asli Ünlü Uzunlukları, Turkish Studies C.1 S.4., s.28-40