AFGANİSTAN’DAKİ TÜRKMEN VARLIĞI VE KÜLTÜRÜ ÜZERİNE

Bugünkü Afganistan toprakları birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Afganistan'a Akhunlarla ve Sakalarla başlayan Türk akınları Selçuklularla devam etmiştir. Afganistan'da günümüzde Özbek, Türkmen, Halaç, Tatar, Kırgız, Kazak, Kızılbaş, Karakalpak, Avşarlar yaşamaktadır. Afganistan topraklarında büyük bir Türk varlığı bulunmaktadır. Özbeklerden sonra en fazla nüfusa sahip olan Türk boyu Türkmenlerdir. Türkmenler çoğunlukla Güney Türkistan da denilen özellikle Afganistan'ın kuzeyindeki bölgelerde yaşamaktadır. Afganistan'daki Türkmenler kendilerini vatanî ve oturumdar olarak sınıflandırır. Afganistan Türkleri eğitimlerini Fars ve Arap dillerinde yapmaktadır. Yazışmalarda, basılan eserlerde, günlük hayatta Arap alfabesi kullanılmaktadır. Türkmen Türkçesi hiçbir dönemde eğitim dili olmamıştır. Türkmenler kendi dillerini yalnızca konuşma dilinde kullandıkları için dillerinin gramer kurallarını bilmemektedir. Bir kelimenin Türkçede karşılığı olmasına rağmen özellikle Fars ve Arap dillerinden birçok kelime almışlardır. Bu durum Arapça ve Farsçanın Türkmen Türkçesi üzerinde hâkimiyetine yol açmıştır. Afganistan'ın kuzeyi dışında yaşayan Türkmenlerin çoğu Farslaşmıştır. Fars dillerinin tesiriyle dillerini kaybeden bu Türkmenler, kendi aralarında Dari (Farsçanın bir lehçesi) Türkmen olarak adlandırılmaktadır. Afganistan Türkmenleri geçmişten gelen kültürlerinin bir kısmını yaşatmakla birlikte bazı gelenek ve göreneklerini unutmuşlardır. Türkmenler Afganistan topraklarında ayrı ayrı bölgelerde yaşamasına rağmen gelenek ve göreneklerinin büyük oranda birbirinden farkı yoktur. Özbek Türkleri ile çoğu yerde birlikte yaşayan Türkmenlerin kültürü, Özbeklerin kültürü ile benzerlik göstermektedir.

ABOUT THE EXISTENCE AND CULTURE OF TURKMEN IN AFGHANISTAN

Today Afghan territory has hosted many civilizations. Starting with Akhun and Saka continued with Seljuk raids to Afghanistan. Today Uzbek, Turkmen, Halac, Tatar, Kyrgyz, Kazakh, Qizilbash, Qaraqalpaq, the Avsars live in Afghanistan. Here is a large Turk existence in the territory of Afghanistan. Turkmen are the largest population of Turkish tribes After Uzbek. Turkmen especially live in the North of Afghanistan also called South Turkistan. Turkmen in Afghanistan classify themselves as citizen. Turks in Afghanistan do their education at the language of Persian and Arabic. Arabic alphabet is used at correspondence, printed Works and daily life. Turkmen Turkish never be the language of education. Turkmen do not know the rules of their own language grammar because of using own language only speaking language. Although a word has a meaning in Turkish, Turkmen use many word from language of Persian and Arabic. This situation caused the domination Arabic and Persian Language on Turkmen Turkish. Most of the Turkmen is Persianism without living northern of the Afghanistan. Under the influence of Persian language Turkmen who lost their language among themselves is called Dari (a dialect of Persian Language) Turkmen. Afghan Turkmen keep some cultures comes from back alive apart from have forgotten some customs and traditions. Despite Turkmen live in separate regions in the territory of Afghanistan, customs and traditions is not differ from one another in the large proportion. Culture of Turkmen is similar to Uzbeks’ who lives together in the most places with Uzbek.

PDF

___

ABDÜLHAMİTOĞLU, N. (1982). Afganistan Türkleri. Türk Kültürü, 229, 413 - 422. Ankara.
AZMUN, Y. (1966). Türkmen Halk Edebiyatı Hakkında. Reşit Rahmeti Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 32 - 83, İstanbul.
BARATOVA, M (2015). Türkmenistan’ın Millî Çocuk Oyunları. I. Uluslararası Çocuk Oyunları Kurultayı Bildiri Kitabı. 14 - 17 Mayıs Eskişehir, 140 - 151, Ankara: Pegem Akademi.
BARLAS, K. (1994). Afganistan Türklerinin Dünü ve Bugünü. Türk Kültürü, 371, 129 - 139.
GELDİYEV, G. (2001). Türkmenlerde Düğün Türküleri Geleneği. Türksoy, 1(2), 1 - 7. JARRING, G. (1939). On The Dıstrıbutıon Of Turk Trıbes In Afghanıstan. Lunds Unıverıtets Arsskrıft. N. F. Avd. 1. Bd 35. Nr 4.
KALAFAT, Y. (2000). Türk Dünyası Karşılaştırmalı Halk İnançları. Ankara: Asam Yayınları, Grafiker Ofset.
KILIÇ, M. (1996). Türkmen Folklorı. Bursa: Özkan Matbaacılık.
MERÇİL, E. (1979). Afganistan Türkleri. Türk Kültürü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
NECEF, E. N. ve Berdiyev A. A. (2003). Hazar Ötesi Türkmenleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
OĞUZ, E. S. (2011).Toplum Bilimlerinde Kültür Kavramı, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28 (2), 123 - 139.
ÖZTÜRK, R. (2009). Afganistan Türkmenlerinin Ferhengi Encümeni ve Güneş Dergisi. Turkish Studies, 4(3), 1805 - 1818.
ÖZTÜRK, R. (2010). Afganistanlı Türkmen Şairleri Antolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
PENCİYEV, M. ve SULTANOVA, A. (2002). Lebap (Çarçov) Türkmenlerinde Düğün Adetleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 14, 265 - 272.
SARAY, M. (1987). Afganistan ve Türkler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
..................................(1987a). Dünden Bugüne Afganistan. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. SELİM, Y. (2004). Afganistan ve Dostum. Ankara: ATO Yayınları.
TOGAN, A. Z. Velidî (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
YAGMUROV, A. (1993). Turkmenı Afganıstana. Turkmenı Zarubecnogo Vostoka, Sayfa: 101 - 136, Aşgabat.