OLDURGANLIK VE ETTİRGENLİK ÇATI EKLERİNİN İŞLEVLERİ

Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana getirirler. Ancak aynı başlık altında incelenseler bile sözlük anlamından çok söz dizimsel işlevleri olan ekler de vardır. "Çatı ekleri" olarak bilinen bu ekler, cümlede eyleyen değeri taşıyan ögeleri düzenler, anlama katkıda bulunur, cümle yapısını değiştirir ve bunlara bağlı olarak işlevlerine göre adlandırılır. Çatı ile ilgili terimlerin adlandırılmasında tam bir tutarlılık yoktur. Oldurganlık ve ettirgenlik de bu tutarsızlığa konu olan terimlerdendir. "Her iki terim de aynı şeyi mi ifade ediyor? Eğer öyleyse, neden iki farklı terime ihtiyaç duyulmuş? Biri diğerinin alt başlığı olabilir mi?" gibi sorular, söz konusu eklerin cümlede kazandıkları anlam ve işlevleri doğrultusunda cevaplandırılabilir. Aşağıdaki makalede, birbirlerinden farklı anlam ve işlevlerde kullanılan bu terimlerin, çatı kavramı içinde ayrı ayrı ele alınması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır

THE FUNCTIONS OF TRANSITIVE AND CAUSATIVE VOICE SUFFIXES

Words of dictionary elements such as derivational affixes of verbs and other deduction affixes are constituted out of verbs. However, even though they are analyzed under the same title, there are affixes with functions of syntax rather than dictionary meanings. These affixes known as ‘voice suffixes’ organize the elements of agents in a sentence, make contributions to the meaning, change the structure of the sentence and named according to their functions in relation to those activities. There is not a complete coherence in the denotation of the terms related to the voice. Transitive and causative are two terms dealing with this inconsistency. Questions such as “Do both of the terms mean the same thing? If so, why is there a need of two different terms? Could one of them be the subtitle of the other?” can be answered in accordance with the meanings and functions of the aforementioned suffixes that they obtain in a sentence. In this study, it has been discussed the necessity of separate analysis of these terms used in different meanings and functions in terms of the concept of voice

PDF

___

ADALI, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. 2. Baskı.¸ İstanbul: Papatya Yay.
AKSAN, D. (1983). (Yöneten ve Yayıma Hazırlayan), Atabay, N., Kutluk, İ. ve Özel, S. Sözcük Türkleri. Ankara: TDK Yay.
AKSOY, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. Atasözleri Sözlüğü 2. Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yay.
BANGUOĞLU, T. (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
BENZER, A. (2011). Türkçe Öğretiminde Çatı Konusu ve Biçime Dayalı Yeni Bir Sınıflama. Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 34-62.
BİLGEGİL, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. 3. Baskı. İstanbul: Dergâh Yay.
BOZ, E. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitabevi.
BÖREKÇİ, M. (2004). Türkçe Öğretimi Bakımından Çatı Kavramı. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yay., 487-499.
BÖREKÇİ, M. (2009). Türkiye Türkçesinde Yapı ve İşlev Bakımından Sözcükler. Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık.
DAŞDEMİR, M. (2014). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık.
DELİCE, H. İ. (2009). Oldurgan Çatı İşlev Açısından Nasıl Tanımlanmalıdır? Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1), 107-120.
DEMİRCAN, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yay. DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (çev. Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Maarif Matbaası.
DİLÂÇAR, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 83-145.
EDİSKUN, H. (1996). Türk Dilbilgisi. 5. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
EKER, S. (2006). Çağdaş Türk Dili. 4. Baskı. Ankara: Grafiker Yay
ERCİLASUN, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yay.
ERGİN, M. (1986). Türk Dil Bilgisi. 14. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yay.
GEMALMAZ, E. (1995). Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) I-III, 3. Cilt. Ankara: TDK Yay.
GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
GRUNİNA, E. A. (2000). Fiil Çatısı Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, [2000] 1997, 195-213.
GÜLENSOY, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yay.
GÜLSEVİN, G. (1999). Çatı Ekleri Üzerinde Kullanılabilen Ekler. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., 203-223.
HACIEMİNOĞLU, N. (1984). Yapı Bakımından Türk Dilinde Fiiller. Cönk Yay.
HATİBOĞLU, V. (1972). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. Ankara: TDK Yay.
HAZAR, M. (2013). Türkiye Türkçesi Sözlüğünde Çatı Eklerinin Kullanımına Art ve Eş Zamanlı Toplu Bir Bakış. TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları)-XXXIV, 149-178.
KARA, F. (1996). Sait Faik’in Kısa Hikâyelerinde Söz Dizimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KARA, F. (2011). Zebân-ı Türkî (Kelür-nâme) İnceleme-Metin-Dizin. Erzurum: Fenomen Yay.
KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
KARAHAN, L. (1999). Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara: TDK Yay.
KARPUZ, H. Ö. (2009), Türkiye Türkçesindeki Eylem Çatılarının Yeniden Yapılandırılması ve Yeni Terim Önerileri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu 25-27 Nisan 2007, Erzurum, 651-656.
KOÇ, N. (1992). Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
KOÇ, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. 3. Baskı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
KORKMAZ, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
KORKMAZ, Z. (1999). Türkiye Türkçesinde Fiil Çatısı Üzerine Görüşler (Alm. Diathesis, Fr.
Voix, İng. Voice, Osm. Binâ, Fiil Binâsı). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten [1999] 1996, 159-165.
KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
KÖNİG, G. (1983). Türkçede Çatı. H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi (Özel Sayı 1983), 111-126.
KÜKEY, M. (1972). Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası.
LÜBİMOV, K. (1963). Çağdaş Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Fiiller. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XIII(147), 150-155.
ÖZKAN, M. ve Sevinçli, V. (2011). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli). 3. Baskı. İstanbul: Akademik Kitaplar.
TOLKUN, S. (2007). Eski Türkçedeki -d- Pekiştirme Ekinin Özbekçe ve Türkiye Türkçesindeki İzleri. İlmî Araştırmalar, 23, 131-138.
TOPALOĞLU, A. (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yay.
TUNA, O. N. (1986). Türkçede Transitive – Causative “Geçişli-Ettirgen” Fiiller ve Bunlarla İlgili Morfoloji ve Öğretim Meselelerinin Çözümü. İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXIV-XXV, 381-427.
ÜSTÜNOVA, K. (2012). Geçişlilik-Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir mi? Turkish Studies, 7(2), 7-14.
VARDAR, B. (1998). (Yönetiminde), Güz, N., Huber, E., Senemoğlu, O. ve Öztokat, E.
Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. İstanbul: ABC Kitabevi AŞ.
YILMAZ, E. (2003). Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, [2003] 2001, I-II(44), 251-289.
YÜCEL, B. (1999). Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları. Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara: TDK Yay