BİR SÖZLÜK TASARISI: TÜRKÇE ÖĞRENEN YABANCILARA YÖNELİK BİR EŞDİZİM SÖZLÜĞÜ

Yabancı dil edincinin sağlanabilmesi için bir dile ait dil bilgisi kurallarının yanı sıra söz varlığının da kapsamlı biçimde öğrenilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde söz varlığımızın aynası olan sözlüklerimize büyük görevler düşmektedir. Dil öğreniminde öğrencileri zorlayan çok sözcüklü yapılardan biri de eşdizimlerdir. Bu söz öbekleri ana dil edinci süresince içselleştirilir, bu nedenle de ana dil kullanıcısı tarafından kolay ve sıradan yapılar olarak tanımlanır. Eşdizimlerin kolay ve sıradan olmadıkları, aksine özel yapılar oldukları ise özellikle yabancı dil öğrenimi esnasında belirginleşmektedir. Türkçe öğrenen yabancıların sözü edilen bu dilsel yapıları daha ayrıntılı biçimde inceleyebildikleri ve öğrenebildikleri, aynı zamanda eşdizimlerin yer aldığı Türkçe metinleri anlamada ve üretmede kullanabildikleri bir sözlüğün varlığı dil edincinin daha verimli gerçekleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu tespit, aynı zamanda çalışmanın hedefini de oluşturmaktadır. Bu çalışma kapsamında Türkçe öğrenen yabancılara (bu çalışma kapsamında ana dili Almanca olan yabancılara) söz konusu durumlarda yol gösterecek iki dilli ve her iki dil yönünde de kullanılabilen bir eşdizim sözlüğü tasarısı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada şekillenen sözlük tasarımında ikinci dil olarak Almanca tercih edilmiş, örnekler Türkçe-Almanca dil çifti üzerinden verilmiştir. Ancak sözlüğün yapısı Türkçemize eşlik edecek farklı bir dilin veya farklı Türk lehçelerinin de tercih edilmesine olanak sağlayacak biçimdedir. Tasarı, sözlük yazımı sürecinde izlenecek yolların somutlaştırılması suretiyle şekillenmiş ve elde edilen madde başı örnekleri işlevsel yapılarıyla birlikte tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Eşdizim, sözlük, leksikografi (sözlük yazımı), Almanca, Türkçe, yabancı dil eğitimi

PDF

___

Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Argunşah, M., Demir, N., Gözaydın, N., Özyetgin, M. A., . . . Tekeli, S. (Dü). (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (Cilt 3). Ankara: TDK.
Bartsch, S. (2004). Structural and Functional Properties of Collocations in English: A Corpus Study of Lexical and Pragmatic Constraints on Lexical Co-occurrence. Tübingen: Narr.
Benson, M. (1986a). Lexical Combinability. W. Frawley, & R. Steiner (Ed) içinde, Advances in Lexicography (s. 3-15). Edmonton/Alberta: Boreal.
Benson, M. (1986b). Introduction. M. Benson, E. Benson, & R. Ilson içinde, The BBI Combinatory Dictionary of English. A Guide to Word Combinations (s. iv-xxxvi). Amsterdam: Benjamins.
Benson, M. (1989). The Stucture of Collocational Dictionary. International Journal of Lexicography(2), 1-14.
Benson, M., Benson, E., & Ilson, R. (1990). Student's Dictionary of Collocations. Berlin: Cornelson.
COSMAS II. (2019). https://www.ids-mannheim.de/cosmas2/ adresinden alındı
Cowie, A. P. (1978). The Place of Illustrative Material and Collocations in the Design of a Learner’s Dictionary. P. Strevens içinde, In Honour of A. S. Hornby (s. 127-139). Oxford: Oxford University Press.
Firth, J. R. (1957a). Modes of Meaning. Esseys and Studies. J. R. Firth içinde, Papers in Linguistics 1934-1951 (s. 190-215). London: Oxford University Press.
Firth, J. R. (1957b). A Synopsis of Linguistic Theory. 1930-1955. Studies in Linguistic Analysis. Special Volume of the Philological Society (s. 1-32). içinde Blackwell: Oxford.
Guillot, M. N., & Kenning, M. M. (1994). Electronic Monolingual Dictionaries as Language Learning Aids: A Case Study. Computers Education(23), 63-73.
Halliday, M. A., McIntosh, A., & Strevens, P. (1964). The Linguistic Sciences and Language Teaching. London: Longman.
Hausmann, F. J. (1979). Un dictionnaire des collocations est-il possible? G. Straka içinde, Travaux de Linguistique et de Litterature XVII, 1 Linguistique- Philologie- Stylistique (s. 187-195). Strasbourg: Klincksieck.
Hausmann, F. J. (1984). Wortschatzlernen ist Kollokationslernen. Zum Lehren und Lernen französischer Wortverbindungen. Praxis des neusprachlichen Unterrichts, 31. Jahgang. (Cilt 1, s. 395-406). içinde Dortmund: Lambert Lensing Verlag.
Hollos, Z. (2004). Lernerlexikographie: Syntagmatisch. Tübingen: Max Niemeyer .
Hulstijn, J. H., Hollander, M., & Greidanus, T. (1996). Incidental Vocabulary Learning by Advanced Foreign Language Students: The Infuence of Marginal Glosses, Dictionary Use, and Reoccurrence of Unknown Words. The Modern Language Journal(80), 327-339.
Kıygı, O. N. (2003). PONS-Kompaktwörterbuch Türkisch. Stuttgart: Ernst Klett Sprachen.
Mel'cuk, I. (1989). Collocations and Lexical Functions. A. Cowie içinde, Phraseology. Theory, Analysis, and Applications (s. 23-53). Oxford: Clarendon Press.
Nesi, H. (1999). A user's guide to electronic dictionaries for language learners. International Journal of Lexicography, 12(1), 55-66.
Önen, Y., & Şanbey, C. Z. (1993). TDK Almanca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özkan, B. (2011). Türkiye Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve Eş Dizimlilikleri. Ankara: TDK.
Özkan, B. (2019, 11 10). Türkiye Türkçesinin Eşdizim Sözlüğü. Türkiye Türkçesinin Eşdizim Sözlüğü: http://turkcederlem.mersin.edu.tr/esdizim/ adresinden alındı
Schlaefer, M. (2002). Lexikologie und Lexikographie. Berlin: Erich Schmidt Verlag.
Sinclair, J. M. (1966). Beginning the study of Lexis. C. E. Bazell, J. C. Catford, M. A. Halliday, & R. H. Robins içinde, In memory of J.R. Firth (s. 410-430). London: Longmans.
Steuerwald, K. (1974). Deutsch-Tüekisches Wörterbuch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Türkçe Ulusal Derlemi. (2019, 11 11). https://v3.tnc.org.tr/login adresinden alındı
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
Wendt, H. F., & Turan, T. (2001). Langenscheidt Taschenwörterbuch Türkisch. Berlin: Langenscheidt.
Wiegand, H. E., Beißwenger, M., Gouws, R. H., Kammerer, M., Storer, A., & Wolski, W. (2010). Wörterbuch zur lexikographie und Wörterbuchforschung. Berlin/ New York: Walter de Gruyter.
Yamanan, E. (2016). Türkçenin güncel söz varlığı. Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 85-91.