Osmanlı İmparatorluğu’nun Endülüs Yahudilerini Kabul Etme Nedenlerine Dair İnceleme

711 yılında Müslüman Araplar İber yarımadasında hâkimiyet kurmaya başlamıştır. Giderek artan dini ve etnik dönüşüm karşısında Avrupa kabileleri tarafından Reconquista Hareketi (Yeniden Fetih) başlatılmıştır. Yaşanan çeşitli politik, askeri ve toplumsal olayın ardından 1492 yılında İber Yarımadası Müslüman ve Yahudi unsurlardan temizlemiştir. Ancak Yahudi toplumu birçok devletten yerleşim izni alamazken Osmanlı İmparatorluğu Yahudileri himayesi altına almıştır. Bu araştırma içerisinde de Yahudi ve Müslüman halkın maruz bırakıldığı zorunlu göç hareketinin mahiyeti Osmanlı İmparatorluğu açısından amaç-sonuç ilişkisi içerisinde incelenecektir. Araştırma Osmanlı İmparatorluğu’nun Yahudi göçmenleri kabulündeki asıl sebepleri ortaya koyması açısından önemlidir. Aydınlatılması amaçlanan husus “Osmanlı İmparatorluğu Yahudi göçmenleri devlet dininin gereklerinden dolayımı, padişahın şahsi teessüründen dolayımı yoksa devletin pragmatist anlayışından dolayımı kabul etti?” sorusuna cevap aramaktır. Sorulan sorunun cevabı, istatistiki veriler, dönem padişahının fıtratı ile siyasi elitinin beklentileri ve son olarak Yahudi toplumunun Osmanlı tebaası içerisindeki durumu karşılıklı değerlendirilerek aranacaktır. Çalışmanın sonucunda varılan kanaat iyi bir pragmatizm örneğidir. Yürütülen politikanın başarısı Yahudi tebaanın Osmanlı İmparatorluğu içerisinde sağladığı ekonomik, sosyal, mesleki ve kültürel katkıları açısından da somutlanmıştır. Araştırmanın, başlangıç öngörülerine paralel olarak pragmatizm teorisi ile sonuçlanması, amaçlananın yerine gelmesi noktasında yeterlidir ancak İslami ilimler çerçevesinde değerlendirmenin zayıf olması hasebi ile de geliştirilmesi mümkün ve daha faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Reconquista, Yahudi Göçü, Osmanlı İmparatorluğu, Pragmatizm

Examination Of The Reasons For The Ottoman Empire To Accept Andalusian Jews

In 711, Muslim Arabs began to dominate the Iberian peninsula. In the face of increasing religious and ethnic transformation, the Reconquista Movement (Reconquest) was initiated by the European tribes. After various political, military and social events, the Iberian Peninsula was cleared of Muslim and Jewish elements in 1492. However, while the Jewish community could not get settlement permits from many states, the Ottoman Empire took the Jews under its protection. In this research, the nature of the forced migration movement to which the Jewish and Muslim people were exposed will be examined in terms of the Ottoman Empire in terms of purpose-result relationship. The point aimed to be clarified is “Was the Ottoman Empire accepting Jewish immigrants for requirements of the state religion, because of the sultan's personal influence, or because of the utilitarian understanding of the state?” is to answer the question. The answer to the question asked will be sought by evaluating the statistical data, the expectations of the sultan and the political elite of the period, and finally the situation of the Jewish community among the Ottoman subjects. While the conclusion reached as a result of the study is a good example of pragmatism. The successfull of the policy was also embodied in the economic, social, professional and cultural contributions of Jewish subjects within the Ottoman Empire. The conclusion of the research with the theory of pragmatism in parallel with the initial predictions is sufficient in terms of fulfilling the purpose, but it will be possible and more beneficial to develop it because the evaluation within the framework of Islamic sciences is weak.

Keywords:

Reconquista, Jews Immigration, Ottoman Empire, Pragmatism,

PDF

___

Abbâdî, Ahmet Muhtâr. (Tarih Yok). Fî Târîhi’l-Mağribve’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’n Nehdati’l Arabiyye. Aboab, Immanuel. (2007). Nomologia o Discursos Legales. (Çev. Moises Orfali). Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca.
Altıntaş, Yusuf. (2022). Sefaradlar Kimdir?. Türkiye Hahambaşılığı Vakfı. Erişim Tarihi: 18.08.2022, http://www.turkyahudileri.com/index.php/tr/tarih/bunlari-biliyormuydunuz
Aschbach, Joseph. (1940). Târîhu’l-Endelüs fi Ahdi’l-Musrâbitînve’l-Muvahhidîn. (Çev: M.A. İnan). Kahire. Balaban, Mehmet. (2020). Osmanlı Kroniklerine Göre II. Bayezid Dönemi’nde Meydana Gelen Doğal Afetler Üzerine Bir İnceleme. Genç Mütefekkirler Dergisi, 1(2), 176-193.
Barkan, Ömer Lütfü. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
Beğ, Oruç. (2008). Oruç Beğ Tarihi. N. Öztürk (ed.), İstanbul: Çamlıca Basın Yayın.
Benbassa, Esther & Rodrigue, Aron. (2014). Türkiye ve Balkan Yahudileri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bertnard, Louis (1940). İspanya Tarihi. (Çev: Galip Kemali Söylemezoğlu-Nurullah Ataç). İstanbul: Kanaat Kitabevi.
Bilgin, Feridun. (2009).Gırnata İsyanı Çerçevesinde Osmanlı-Endülüs İlişkileri, Usul İslam Araştırmaları Dergisi, 11(11), 117-140.
Bilgin, Feridun. (2013). Osmanlı Hâkimiyetindeki Tunus’a Endülüs Müslümanlarının (Müdeccenler-Moriskolar) Göçleri (XVI.-XVII. Asırlar), Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 29-49.
Braudel, Fernand. (1990). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Eren Yayıncılık. Doğan, Nejat. (2003). Pragmatizmin Felsefi Temelleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 83-93.
Dozy, Reinhart Pieter Anne. (1994). Endülüs Tarihi: Doğuştan Günümüze Endülüs Tarihi. (Çev: Heyet). Cilt 4. Konya: Esra Yayınları.
Emecen, Feridun M. (2011a). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları.
Emecen, Feridun M. (2011b). İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları (Cilt 1). İstanbul: İSAM Yayınları.
Epstein, Mark A. (1982). The Lidership of the Ottomon Jews in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Benjamin Braude ve Bernard Lewis (Eds). Chiristian and Jews in the Ottoman Empire (pp. 101-116). New York: Holmes & Meier Publishers,
Güleryüz, Naim A. (2012). Bizans’tan 20. Yüzyıla Türk Yahudileri. İstanbul: Gözlem Gazetecilik, Basın ve Yayın A.Ş.
Gürkaynak, Muharrem. (2003). Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi ve Yahudi Milleti. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 275-290.
Himyerî, Muhammed b. Abdülmün’im. (1984). Er-Ravdu’l-mi’târ fi haberi’l-aktâr. Nşr: İhsan Abbas. Beyrut: Memleketü Lübnan.
Hitti, Philip Khuri. (1989). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. (Çev: Salih Tuğ). İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Humeydî, Muhammed bin Ebû Nasr. (1996). Cezvetü’l-Muktebis fî Zikri Vülâti’l Endelüs. Nşr: İdâretü İhyâi’t-Türâs, İstanbul: Mektebetü’l-İrşad.
İmamüddin, Muhammed. (1984). Endülüs Siyasi Tarihi. Ankara: Rehber Yayıncılık.
İnalcık, Halil. (1969). Capital Formation in the Ottoman Empire. The Journal of Economic History, 29/1, 97-140. Kadıoğlu, Muhsin. (2007) Nar Ülkesi, Endülüs’ün Son Yılları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
Kennedy, Hugh. (1996). Muslim Spainand Portugal: A Politicalhistory of al-Andalus. Londra: Longman. Kettani, M. Ali. (1997). “ Gırnata’nın Düşmesinden XIX. Yüzyıl Sonuna Kadar Endülüs’te İslam”, (Çev: Seyfettin Erşahin). Ankara: TDV Yayınları.
Levi-Provençal, Evariste. (1993). Ronda. Komisyon (Ed.), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 758-759), Cilt 9. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Levi-Provençal, Evariste. (1993). Mürsiye. Komisyon (Ed.), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 810-812), Cilt 8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Lewis, Bernard. (1996). İslam Dünyasında Yahudiler. (Çev. Bahadır Sina Şener). Ankara: İmge Kitabevi. Makkarî, Ebu’l Abbâs Şihâbüddîn Ahmed bin Muhammed et-Tilemsânî. (1998). Nefhu’t-Tîbmin Gusnî’l-Endelüsi’r-Ratib ve Zikri Vezîrihâ Lisâniddîn İbni’l-Hatib. Nşr: Yusuf Muhammed Bukâî. Beyrut: Dâeru’l-Fikr.
Makki, Mahmud. (1992). The Political History of al-Andalus: The Legancy of Muslim Spain. Leiden: Brill.
Mantran, Robert. (2014). Foreign Merchands and the Minorities in İstanbul During the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Benjamin Braude (Eds.). Chiristian and Jews in the Ottoman Empire (pp.147-158). Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Mecdî, Mehmed. (1989). Hadâiku’ş-Şekaik. (Çev. Abdulkadir Özcan). İstanbul: Çağrı Yayınları.
Mekki, Tahir Ahmed. (1987). Endülüs, Târîhu İsmin ve Tatavvuruhu. Dirâsât Endelüssiye. Kahire: Dâru’l-Maarif. Molho, Rena. (1999). Tanzimat Öncesinde ve Sonrasında İstanbul Yahudileri. (Çev. Foti Benlisoy ve Stefo Benlisoy). Stathis Pinelopi (Ed.), 19. Yüzyıl İstanbul'unda Gayrimüslimler (ss. 80-91), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ocak, Hasan Fehmi. (2018). Endülüslülerin Osmanlı Ülkesine Göçü ve Entegrasyonu. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 17-31.
Ortaylı, İlber. (2005). Millet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, 66-70. Erişim Tarihi: 05.02.2022, https://islamansiklopedisi.org.tr/millet#1
Özdemir, Mehmet. (1995). Endülüs. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: 03.02.2022, https://islamansiklopedisi.org.tr/endulus#1
Özdemir, Mehmet. (1999). Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi Mi?, İslami Araştırmalar Dergisi, 12(3-4), 283-296.
Özdemir, Mehmet (2012). Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet Tarihi, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları. Öztuna, Yılmaz. (1994). Büyük Osmanlı Tarihi. Cilt 1. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Öztuna, Yılmaz. (2004). Osmanlı Devleti Tarihi; Siyasi Tarih. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Öztürk, Emre. (2015). Sosyal Bilimler Metodolojisinde Bir Yaklaşım Olarak Pragmatizm. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Parmaksızoğlu, İsmet. (2002). İspanya. Türk Ansiklopedisi, Hasan Celal Güzel vd. (Ed.), Cilt 20. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 323-339.
Pierce, C.S. (1958a). How to Make Our Ideas Clear. In Philip P. Weiner (Eds.), Charles S. Peirce: Selected Writings (pp. 113-136). New York: Dover Publications.
Pierce, C.S. (1958b). The Fixation of Belief. In Philip P. Weiner (Eds.), Charles S. Peirce: Selected Writings (pp. 91-112). New York: Dover Publications.
Sakaoğlu, Necdet. (2002). Bu Mülkün Sultanları (36 Osmanlı Padişahı). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
Şeyban, Lütfi. (2006). Mu’temid-Alellah, İbn Abbâd. TDV İslam Ansiklopedisi, 31, 388-390. Erişim Tarihi: 03.02.2022, https://islamansiklopedisi.org.tr/mudemid-alellah-ibn-abbad
Şeyban, Lütfi. (2014). Endülüs. İstanbul: Albaraka Türk Yayınları, 1. Baskı.
Şeyban, Lütfi. (2017). Mudejares ve Sefarades: Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı’ya Göçleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı.
Şükürov, Qiyas. (2009). Endülüs İstidnâmesi ve Kemal Reis’in İspanya Seferi. İslâm, San'at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi, 7(14), 311-334.
Uluçay, Çağatay. (1980). Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.