KÜLTÜREL BELLEĞİN KUTSAL TAŞIYICILARI: ALEVİ CEM ZÂKİRLERİ

Bu makalede, Alevi inancına mensup toplulukların tarihine, kültürüne, edebiyatına, inancına ve ritüellerine ait olan bilgi ve birikimin koruyucusu, aktarıcısı ve güncelleyicisi olma vasıflarına sahip zâkirlik geleneği kültürel belleğin oluşumu ve aktarımı bağlamında ele alınmıştır. Ritüel içerisinde var olan zâkirlerin, bununla birlikte eserlerini ritüel için yaratmaları ve aktarmaları, onları diğer âşıklardan ayıran en belirgin özellikleri olmuştur. Diğer taraftan bu ritüellerin, mensubu oldukları topluluk için kutsal olması ise onlara ayrıca kutsalın aktarıcısı olma vasfını vermiştir. Zâkirlerin üstlendikleri bu vasıf, onlara aynı zamanda Alevi toplumunun kültürel belleğinin en önemli koruyucusu ve aktarıcısı olma misyonunu yüklemiştir. Çalışmamızda, kültürel belleği, iletişimsel bellek başta olmak üzere, diğer bellek türlerinden ayıran en belirgin sınırları ve kutupları belirleyen ve Jan Assmann tarafından “içerik”, “biçim (form)”, “Araçlar”, “Zaman Yapısı” ve “Taşıyıcılar” olarak başlıklandırılan özellikler bağlamında Alevi cem zâkirliği incelenmiştir. Bu inceleme yapılırken zâkirlik geleneği, saha çalışmaları çerçevesinde icra merkezli ve mit-ritüel ilişkisi bağlamında göz önünde bulundurulmuş ve değerlendirmelerin tamamı bu doğrultuda yapılarak kültürel belleğin korunması ve aktarımında kutsalın ve kutsallaştırmanın işlev ve önemi ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel Bellek, Zâkir, Âşık, Kültürel Bellek ve Alevilik

PDF

___

AKIN, Bülent. (2016) “Ehl-i Haklarda Kelâmhânlık Geleneği ve Kelâmhân Defterlerinin Geleneğin Korunması ve Aktarımındaki Rolü”. Milli Folklor, S. 111, s. 100-115.
AKIN, Bülent. (2016) Zâkirlik Geleneğinin Değişen Yaratım ve İcra Ortamı Zâkirlikten Âşıklığa Âşık Niyazi. Ankara: Barış Kitap.
AKIN, Bülent. (2017). Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları: Tarih, İnanç ve Gelenek. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
ARSLAN, Mustafa. (2015) “Kültürel Belleğin Uzman Taşıyıcıları Olarak Âşıklar. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/1, 1-6.
ASSMANN, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı hatırlama ve politik kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
AYTEKİN, Sefer. (der.) (1958) Buyruk. Ankara: Emek Basım Yayınevi.
BORATAV, Pertev Naili. (2011) Halk Edebiyatı Dersleri. (Yayına Hazırlayan, Sabri Koz), İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
BOZKURT, Fuat. (haz.) (2013) Buyruk İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
ÇIBLAK COŞKUN, Nilgün (2014) Alevi Cemlerinde Nefesler Nefeslerin Performans Teorisi Bağlamında İncelenmesi: Alevi Kültür Dernekleri Mersin Şubesi (Cemevi) Örneği. İstanbul: Otorite Yayınları.
ÇIBLAK COŞKUN, Nilgün (2016) “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Âşık-Zakir İlişkisi: Sivaslı Âşık Ummanî Örneği”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 14, s. 19-59.
ÇOBANOĞLU, Özkul. (2000) Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları, 127-130.
ELİADE, Mircae. (2016) Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Alfa Basım Yayın.
ERSAL, Mehmet. (2009b) “Alevi Cem Zâkirliği: Battal Dalkılıç Örneği”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. Yaz 2009. Almanya: C.1. 188-205.
ERSAL, Mehmet. (2012a) “Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme” II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, 23-24 Ekim 2010 Ankara, Ankara: Ankara: Cem Vakfı Ankara Şubesi. 178-193.
ERSAL, Mehmet. (2019) Alevi Cem Zâkirliği. Ankara: Barış Kitap.
KÖPRÜLÜ, Fuad. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad. (2004) Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
ŞAHİN, Halil İbrahim. (2014) “Kazdağlarında Ayin ve Şiir: Tahtacı Türkmenlerinin Sazandarlık / Zâkirlik Geleneği Üzerine”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S.10, s. 141-165.
ŞAHİN, Halil İbrahim. (2018) “Cem Törenlerinde Kamberlik/Zâkirlik Geleneği: Balıkesir Çepnileri Örneği”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 21, S. 40, s. 107-126.
ŞAHİN, Halil İbrahim. (2019) Âşıklık Yolunda Bir Kamber Matemî. Ankara: Gazi Kitabevi.