Bir Türk Baladı: Türkü-Destan

Bu yazıyla “Türkü-destan” olarak adlandırmayı uygun gördüğüm Türk halk müziğinin özel bir türü olan “destan türküleri”ni ele almak istiyorum. Kúnos, Radloff’un[1] Proben serisinde destanı, Ba’rma-türküleri’nin bir alt türü olarak “kısa soluklu şiir” olarak tanımlar. Kúnos’a göre destanlar “her ne kadar halk ağzıyla söylenmiş ve halka özgü kültür öğeleri ile kaleme alınmış” metinler olsa bile, “tam olarak halk edebiyatı ürünlerine dâhil edilemezler”[2]. Kúnos’un kastettiği tanınmış şairlerin şiirleridir. Burada ele alınacak olan türkü-destan konusuna Kowalski, “Türkü” başlıklı yazısında[3] değinmiştir. Kowalski tür olarak türkü-destana “ilk Kúnos tarafından tanıtılan ünlü Türkmen Kızı” adlı baladı örnek gösterir[4]. Kowalski’ye göre “bu tarz metinler, yani Türk kültür dairesinde öne çıkmış ve karşılıklı olarak bir kız ve bir oğlan tarafından söylenen ve diyaloga dayalı şiirler” kesin olarak balad’dır. Yazar, Radloff’un eserlerinden[5] bu görüşünü destekleyen birçok örnek sunar. Edmond Saussey (1952: 21vd) ve sonraki yıllarda Türkiye ile birlikte tüm Avrupa’dan baladlar derleyen “European Folk Ballads”’ın[6] yayıncıları da aynı şekilde destanı bir balad olarak değerlendirirler. Her iki durumda yukarıda bahsi geçen ve Kúnos’un ilk defa Budapeste’de yayınladığı balad, örnek metin seçilir. Söz konusu balad, Kúnos’un (1889: 119vd) çalışmasında epik, daha doğrusu narativik özelliği belirgin bir şekilde öne çıkan bir anlatı içerisinde yer alan nesir türüdür. Boratav (1982: 426) ve Ursula Reinhard destanı aynı anlamda kullanırlar. Destan, ayrıca halk arasında da bu şekliyle tanınır.

Anahtar Kelimeler:

çeviri

PDF

___

Balım, Ali (1957): Destanlar ve Türküler. Ankara Boratav, Pertev Naili (1942): “Yeni Bir Türküde Eski Bir Tem”, Yurt ve Dünya, Sayı 15-16 (Tıpkıbasım 1982, s. 344 vd.) Boratav, Pertev Naili (1982): „Bonaparte’ın Mısır ve Suriye Seferi Üzerine Beş Halk Türküsü“, FE 2 Engelke, Margrit (1961): Strukturen deutscher Volksballaden. Doktora Tezi. Hamburg Farwick, P. ve Holzapfel, Otto (1981): Register zu DVI. Vorläufiges Register zu “Deutsche Volkslieder mit ihren Melodien: Balladen”, Cilt I-VI (1935-76). Freiburg Hübner, Arthur (1926): Die Lieder der Heimat. Breslau İlaydın, Hikmet (1942): “Deli Dumrul’a Dair”, Bağ (İzmir) 1 (5), Mart 1942 Kúnos, Ignácz (1889): Oszman-Török nepköltési gyüjtemény, II. Budapest Kúnos, Ignácz (1899): “Osmanlı-Türlerinin Halk Şiiri Üzerine”, Radloff, W., Proben der Volksliteratur der türkischen Stämme, VIII, Mundarten der Osmanen. Petersburg Özbek, Mehmet (1975): Folklor ve Türkülerimiz. İstanbul Öztürk, Ali Osman (1991): “Eine türkische Parallele zur ‘Schönen Jüdin’?”, Jahrbuch für Volksliedforschung, Cilt 6, s. 98-105 Öztürk, Ali Osman (1994): Das türkische Volkslied als sprachliches Kunstwerk. Studien zur Volksliedforschung 15. Bern: Peter Lang Verlag Pohl, Erich (1934): Die deutsche Volksballade von der ‘Losgekauften’, Ein Versuch zur Erforschung des Ursprungs und des Werdegangs einer Volksballade von europäischer Verbreitung. Helsinki Radloff, Wilhelm (1866): Proben der Volksliteratur der türkischen Stämme I Radloff, Wilhelm (1884): Sibirya’dan I. Leipzig Sakaoğlu, Saim (1988): “Tokat’ta Derlenen Bir Deli Dumrul Hikâyesi”, Ondokuzmayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Samsun, s. 235-241 Sarısözen, Muzaffer (1962): Türk Halk Muzikisi Usulleri Saussey, E (1952): Türk Halk Edebiyatı (çev. İlhan Başgöz). Ankara Seemann, Erich, Dag Strömbäck ve Bengt R. Jonsson (1967): Copenhagen Yalçın, Alemdar (1986): “19. Asır Türk Halk Edebiyatında Destan”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, II. Cilt: Halk Edebiyatı. Ankara