ŞAİR MUTRİB’İN “ŞAHNÂME-İ DİVANE MUTRİB” ADLI ESERİNİN HOKAND HANLIĞI TARİHİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Hokand Hanlığı’nın Muhammed Ali Han (1822-1842) ve Şirali Han (1842-1845) dönemleri için önemli tarihi kaynaklarından birisi olan “Şahnâme-i Divane Mutrib”te, 1842 yılında Hokand Hanlığında meydana gelen olaylar dile getirilmiştir. Bu bağlamda Hokand Hanlığı’nın Buhara Emiri Nasrullah (1826-1860) tarafından ele geçirilmesi ve yağmalanması, Muhammed Ali Han, kardeşi Sultan Mahmud, oğlu Muhammed Emin, annesi ünlü Hokand şairesi Mahlar Ayim (Nadire)’in zalimce öldürülmesi anlatılmıştır. Çalışmanın amacı 1842 Hokand Hanlığı açısından yılında yaşanan elim hadiseler hakkında detaylı bilgi veren ender kaynaklardan birisi olan Şahnâme-i Divane Mutrib özelinde halkın Muhammed Ali Han, Şirali Han ve Emir Nasrullah’a bakış açısı ve 1842 yılında meydana gelen olaylara karşı tutumunu ortaya koymak, Hokand Hanlığı’nın siyasi olarak gücünün zirvesindeyken Buhara esaretine düşüşü ve bu esnada halkın tutumunu anlaya bilmek, Buhara esaretinden hanlığı kurtaran Şirali Han ile alakalı ahalinin düşüncelerini yansıtmaktır. Müellif olayların tanığı olduğu için Hokand ahalisinin yaşanan olaylara bakış açısını çok güzel bir biçimde eserinde işlemiş ve halkın 1842 yılında meydana gelen olaylar esnasındaki ruh halini yansıtması ve olayları onların gözünden aktarmaya çalışması Şahnâme-i Divane Mutrib’e Hokand tarihi kaynakları arasında ayrı bir değer katmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Şâhnâme-i Divane Mutrib, Muhammed Ali Han, Sultan Mahmud, Emir Nasrullah, Şirali Han

THE İMPORTANCE OF THE “ŞAHNÂM-İ DİVANE MUTRİB” BY THE POET MUTRİB İN TERMS OF THE KOKAND KHANATE

"Şâhnâme-i Divâne Mutrîb", is one of the important historical sources of the Hokand Khanate for the period of Muhammed Ali Khan (1822-1842) and Şirali Khan (1842-1845), the events in Hokand Khanate in 1842 were mentioned. The aim of the study is the Şahnâme-i Divane Mutrib, which was one of the rare sources that gave detailed information about the distressing events in 1842 in terms of the Khanate of Hokand, to reflect the perspective, to understand the Hokand Khanate's fall into the Bukhara captivity at the peak of its political power and the attitude of the people during this time, it is to reflect the thoughts of the people about Şirali Khan who saved the khanate from Bukhara captivity. Since the author was a witness to the events, the Hokand people's perspective on the events, their sorrow for the killing of their rulers, and the hatred towards Emir Nasrullah due to this sadness, has been beautifully reflected in his work. Especially, the reflection of the people's mood during the incident occured in 1842 and efforts to convey the scenes through their eyes add a special value to the Şâhnâme-i Divane Mutrib among the historical sources of Hokand.

Keywords:

Şâhnâme-i Divane Mutrib, Muhammed Ali Khan, Sultan Mahmud, Emir Nasrullah, Şirali Khan,

PDF

___

Avaz Muhammed Attar Hukandî. (2012). Tarih-i Cihannûmâyi (çev. ve izahatlar müellifi Ş. Vahidov). Taşkent: Akademik.
Bulduk, Ü. (2016). Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi. Ankara: Berikan.
Erkinov, A. (2013). Fabrication of Legitimation in the Khoqand Khanate Under the Reign of Umar-Khãn (1225-1237/1810-1822) Place Manuscript of Baktiyãr Nãma Doqãyiqı Samarkandî as a Source of the Legend of Altun Bishik. Tex and Manuscript, 19 (2), December 2013, p. 3-18.
Hüdayarhanzade. (2011). Ancum at-Tevarih (Zvezdı İstorii) (çev. ve izahatlar müellifi Ş. Vahidov, S. Elşibaev). Taşkent: Yangi Asr Avlodı.
Kaçar, M., Gözün, R. (2020). “Tevbe-i Nasûh Kavramı Ve Divan Edebiyatındaki Kullanımları Üzerine”. Kültürk Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, s. 11-23.
Kamalova, Z. (2020). Hokand Hanlığı’nın Son Hükümdârı Hüdayar Han ve Dönemi (1845-1875) Fergana Vadisinde Rus İşgali. İstanbul: Çağaloğlu.
Kayumov, A. (1961). Quqan Adabiyot Muhiti (XVIII-XIX Asırlar). Taşkent: Özb. SSC FA Yayınları. Kurbanali Hacı Halidoğlu. (1910). Tarih-i Hamse. Kazan: Örnek Matbaası.
Mutrib. (1843). Şahnâme-i Divane Mutrib. Özb. FA. ŞE. 596/IV.
Nalivkin, V. (1886). Kratkaya İstoria Kokandskogo Hanstva. Kazan: İmparatorluk Üniversitesi Yayınları.
Niyâz Muhammed Hokandî. (2014). İbretü’l Havakin (Tarih-i Şahruhi) (çev. ve izahatlar müellifi Ş. Vahidov). Taşkent: Turon Zamin Ziyo.
Şen, H. (2018). “Muntahab At-Tevarih Ve 19. Yüzyıl Türkistan Tarihi Açısından Önemi”. TDA, (Türk Dünyası Araştırmaları), 120(237), s. 183-194.
Şen, H. (2020). Muhammed Ali Han Dönemi Hokand Hanlığı (1822-1842) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tagaev, M. (2017). Hokand Hanlığı’nın (1709-1876) Sosyal ve Kültürel Tarihi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tekin, F. (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies, 6 (1), s.1841-1850.
Tolkun, S. (2001). “Son Devir Çağatay Edebiyatının İki Önemli Kadın Şairi: Nâdire ve Üveysî”. İlmi Araştırmalar Dergisi, 12, s. 168-171.
Topaloğlu, B. (2012). “Tövbe”. DİA, C. 41, s. 279-283.
Ziyâbiddîn Mahzûnî. (T.Y.) Fergana Hanları Tarihi. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY2408.