“KİTAB-İ DEDE KORKUT”: TANRIÇILIKTAN İSLAMA KEÇİDİ İNİKAS EDEN TOTAL MODELLEŞTİRİCİ SİSTEM

“Kitab-I Dede Korkut” destanı kendinde sadece İslam dini ile ilgili görüşleri değil, genel olarak, Oğuz halklarının tarihini, kültürünü, etnopsikolojisini vb. yansıtır. Anıtın bu ilk cümlesi “ “Kitab-i Dede Korkut” ve İslam” konusunun tüm mahiyetini anlamaya olanak sağlar. Görüldüğü gibi, Oğuzların kutsal kişisi, “Babası”, “Dedesi”, ihtiyarları olan Korkut'un kimliği, aynı zamanda milli-etnik kimliği İslam peygamberinin isminin gölgesinde kendi onayını buluyor.İslami ve İslami olmayan davranışların paralelliklerinin “İslama geçit” hakkındaki konseptin doğru bir yaklaşım olduğunu göstermektedir. Destanda sadece Tanrıcılık-İslam ilişkilerinde değil, aynı zamanda Tanrıcılık-Hıristiyanlık-İslam ilişkileri de yansıtılmıştır. “Tanrıcılık” davranış gerçeklerinden İslami davranış formüllerine geçiş yapan Oğuzlar arasında Salur Kazan'ın oğlu Uruz gibi Hristiyan dinini kabul etmesinden bahsedenler de var. Destanda “cemal ve kemal sahibi” yiğitlerden bahsedilmesi, bize destanda  tasavvufi-irfani görüşlerin yansıtılmasından bahsetmemizi sağlar.Türk destan geleneğinde, İslam'ı “Dede Korkut” kadar kapsayan ikinci bir kaynak yoktur.İslam artık “Dede Korkut” destanının  ruhunda, kanında, canında, tüm hücrelerinde yeni dönemin milli kitabına- “ana yasasına” dönüşmüştür.

THE EPOS OF “THE BOOK OF DEDE GORGUD” IN THE CONTEXT OF ISLAM EPOCH

“The Book of Dede Gorgud” reflects not only the views dealing Islamreligious, also the history, culture, ethnopsychology of Oghuz people. The first sentenceof this monument gives an opportunity to understand the whole context of “The Book ofDede Gorgud” and all the essence of Islam. As you know, the identity of Gorgud thesacred man of Oghuz, “The father”, the olders, also the national identity finds itsconfirmation in the shade of Islam prophet name. In the songs the parallelism ofreligious and unreligious behavior acts shows that the concept dealing with the “thetransition to Islam” is a true attitude. In the epos not only Godliness-Islam relations butalso “Godliness-Christianity-Islam” religious are reflected. Between the Oghuz whotransmitted “From Godliness behavior acts to Islam behavior formulas there are menwho talks to the transfer to Christianity as Uruz, the son of Salur Gazan. In the epos thespeaking of the heroes who is “clever and intelligence” gives us an opportunity to speakthe reflection of Sufizm views in the epos. In the Turkic epic tradition there is no anothersource that encourage Islam like “The Book of Dede Gorgud”. Islam penetrating to thespirit of “The Book of Dede Gorgud” transformed it “the main idea” of nation book of thenew period.

___

  • 1. Abdullayev B., “Kitab-i Dede Korkut”un Poetikası, Bakü, İlm, 1999, s.224.
  • 2. Abdulla B., İslam Dini / Dede Korkut Kitabı, Ensiklopedik Lugat, Bakü, Önder Neşriyat, 2004, s. 176-178
  • 3. Anar, Sizsiz Bakü, Gençlik, 1992, s.592
  • 4. Caferov N., Azerbaycanşünaslığın Esasları, Bakü, Pedagogika, 2005, s. 256
  • 5. Hacıyev T., “Dede Korku Kitabı”nı İslam Koruyub Sakladı, Azerbaycan Şifahi HalkEdebiyatına Dair Tedkikler, X kitap, Bakü, Seda, 2001, s. 208-219
  • 6. Kitab-i Dede Korkut / Mukaddime, Tertib ve Transkripsiya F.Zeynalov ve S.Elizade`nindir, Bakü, Yazıçı, 1988, s.265
  • 7. Garayev Y., Bütün Halkların ve Dövrlerin Kitabı, Azərbaycan Şifahi HalkEdebiyatına Dair Tedkikler, X kitab, Bakü, Seda, 2001, s. 4-10
  • 8. Nebiyev B., Garayev Y., Halk Maneviyatının Güzgüsü (“Kitab-i Dede Korkut”), Bakü, İlm, 1999, s.32
  • 9. Rzasoy S., Oğuz Mifologiyası, Bakü, Nurlan, 2009, s.363
  • 10. Turan O., Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Ankara, 1969, 2 ciltte.
  • 11. Аникеева Т., Книжные и устные формулы в огузской героическом эпосе «Книга моего деде Коркута» (http://www.ruthenia.ru/folklore/ anikeeva1. htm).
  • 12. Бартольд В.В., История турецко-монгольских народов / В.В..Бартольд. Сочинения Т. V. Работы по истории и филологии тюркских и монгольских народов, Москва, Наука, 1968