İslam Hukuk Ekollerinin Mina'da Gecelemenin Hükmüne İlişkin Görüşlerin Analitik Bir Değerlendirmesi

Tarihsel sürece bakıldığında hemen her din ya da inancın kendine özgü şekil ve şartları muhtevi bir hac şekli olduğu görülür. İslam dininde ise hac; gerekli şartları ve yeterlilikleri taşıyan Müslümanların yerine getirmekle yükümlü olduğu farz bir ibadettir. Hac, gerek birey gerekse İslam toplumları açısından nice hikmet ve güzelliği bünyesinde barındıran bir ibadet biçimidir. İçerisinde dinî, sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik aktiviteleri muhtevi yıllık bir Müslüman/İslam buluşması niteliğindedir. Diğer taraftan hangi açıdan bakılırsa bakılsın hac ibadeti muayyen zamanda, mahdut mekanlarda eda edildiğinden zamansal ve mekânsal tayin ve tahditler nedeniyle edasında doğal olarak türlü zorluk ve meşakkatleri barındıran bir ibadet biçimi olarak dikkat çekmektedir. Neticede bir seferi, muayyen bir zamanı, mahdut bir mekânı iktiza eden hac ibadeti, imkânlar hangi düzeyde olursa olsun sonuçta meşakkat ve zorluktan azade değildir. Mina’da gecelemenin zamanı; Arafat vakfesi öncesinde terviye günü ve Müzdelife vakfesinden sonra bayramın 2, 3 ve 4. günlerinin gecelerinin Mina’da geçirilmesini kapsamaktadır. İslam hukukçuları terviye günü (zilhicce 8) Mina’da gecelemenin sünnet olduğu konusunda görüş birliği içindedir. Buna karşılık fukaha teşrik günlerinin gecelerinde Mina’da gecelemenin hükmü konusunda farklı görüşlere sahiptirler. Şu kadar var ki meşhur İslam hukuk ekollerinin hac ibadeti bağlamında hükmü farklılık gösterse de teşrik günlerinde Mina’da gecelemenin sünnet, müstehap veya vacip olduğu şeklinde bir görüşe sahip olduklarını görüyoruz. İbadetlerin genel manada taabbudi oluşu, onların amaçsal kazanımlarının tahakkukunun aranmasının göz ardı edilmesini gerektirmez. Makâsıd ve amaçlardan uzak bir şekilde sadece ibadeti bazı norm ve mekânlara hapsetmek, İslam’ın ibadetleri emrediş gerekçesine ve gerçekleştirmek istediği amaçlara aykırıdır. Sembolik birçok menâsiki mündemiç hac ibadetinin gereği kapsamında değerlendirilemeyecek hususları tenkîh ve tefrik ibadetin sağlıklı bir zemine oturmasına hem katkı sağlayacak hem de beraberinde söz konusu meşakkat ve zorluğu, risk ve tehlikeyi bertaraf imkânı olacaktır. Dolayısıyla hac ibadetine ilişkin ayetler ve Hz. Peygamber’in teşri nitelikli uygulama ve sözleri haccın ifasında belirleyicidir. Bu zemine oturmayan bir inanç veya eylem ibadet niteliği taşımaz. Ancak Hz. Peygamber’in her söz ve eylemi de âmir bir hüküm olarak telakki edilemez. Hz. Peygamber açıkça bir beyanda bulunmamış veya uygulamasını ibadetin bir parçası olarak ifade etmemiş ise, onun ibadetin ifası bağlamında uğradığı, dinlendiği, yol olarak belirlediği bir mekânı, bir zamanı ibadet anlayışıyla dinî bir hükme bağlamak isabetli değildir. Buradan hareketle Hz. Peygamber’in Arafat öncesi terviye gününün gecesi ve Arafat sonrası teşrik günlerinde Mina’da gecelemesini dinî bağlamda değerlendirebiliriz.

Keywords:

Hac, Mina’da Gecelemek, Terviye Günü Teşrik Günleri.,

PDF

___

Atar, Fahrettin. “Teşrîk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/575-577. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Başnefer, Saîd b. Abdulkadir. el-Muğnî fî fıkhı’l-hacci ve’l-umre. Cidde: Mektebetu’l-İlm, 1993.
Bedir Murteza. “Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ceyhan, Semih. “Ubudiyyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/32-33.İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Cezîrî, Abdurrahmân. Kitâbu’l-fıkh ala’l-mezâhibi’l-erbaa. Beyrût:Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1986.
Dehlevî, Şahveliyyullah Ahmed b. Abdurrahman. Huccetullâhi’l-bâliga. Beyrut: 1990.
Erbaş, Ali. “İslam Dışı Dinlerde Hac”, Sakarya üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5 (2002). 97-120.
Elmalı’lı, M.Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, ts.
Harman, Ö.Faruk. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.14/382-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. Musannef . Riyad: 2015.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ. Beyrut: ts.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidayetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesid. Kahire: 1981.
Kahraman, Abdullah. “İslam Hukuk Düşüncesinde Taabbudî Hükümler ve Taabbudiyyâtın Sahası Üzerine Bir Değerlendirme”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 25-57.
Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Kayapınar, Hüseyin. “Arafat Öncesi ve Müzdelife Sonrası Mina'da Gecelemenin Hükmü”, Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
Kurtubî , Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l -Kur’ân. Beyrût:1965.
Küçükaşçı, M.Sabri. “Sikâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/177-178. İstanbul: TDV Yayınları. 2009. Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medâriku't-Tenzîl. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984. Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. Kitâbu’l-mecmu’ şerhu’l-mühezzeb. Cidde: ts.
Öğüt, Salim. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14/389-397. İstanbul: TDV Yayınları, 1996), 14/389-397.
Öğüt, Salim. “Terviye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/520-521. İstanbul, TDV Yayınları, 2011.
Öğüt, Salim. “Meş’ar-i Haram”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/361. İstanbul, TDV Yayınları, 2004.
Razî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: 1981.
Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-mebsût. Beyrût:Dâru’l-Marife, 1978.
Sinanoğlu, Mustafa. “İbadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsâ. el-Muvâfakât t fî usûli’ş-Şerî‘a. Beyrut: 1986.
Şener, Mehmet. “Mina”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/96-97. İstanbul, TDV Yayınları, 2005.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ila ma’rifeti meâni’l-minhâc. Mısır:1958.
Tırabzon, Abdullah. Hac İbadetinde Yasak Davranışlar. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
Tirmizî, Muhammed b. Îsa. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Yaran, Rahmi. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/410-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Yüksel, Mukadder Arif. Siyer, Hadis ve Tefsir Bağlamında Haccın Ahkâmı ve Menâsiki. Çorum: Basılmamış Doktora Tezi, 2017.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 1985.