REJİ UYGULAMALARI VE TÜTÜN KAÇAKÇILIĞINI ENGELLEMEYE YÖNELİK BİR GİRİŞİM: KORDON BÖLÜKLERİ

19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasi ve askeri sorunlar, beraberinde mâli bir darboğaz oluşturdu. Devletin bu sorunu aşmak adına ilk etapta iç borçlanmaya gitmesi ihtiyaç duyulan para teminini sağlayamayınca 1853-1856 Kırım Savaşı esnasında ilk kez İngiltere’den dış borç alındı. Zaman içerisinde alınan dış borçlara yenilerinin eklenmesi bir süre sonra Osmanlı ekonomisinin iflasını doğurdu ve alacaklı devletler borçlarının teminini sağlamak için Düyûn-ı Umûmiye İdaresi kurarak Osmanlı Devleti’nin çeşitli vergi gelirlerine el koydu. Bu vergiler içerisinde yer alan tütün vergisinin gelirleri Reji İdaresi denilen kuruma bırakıldı ve Reji ülke içerisinde tekel (yed-i vâhid) şeklinde bütün tütün vergilerini toplamakla görevlendirildi. Fakat zamanla Reji ile tütün üreticisi arasında yaşanan sorunlar tütün kaçakçılığının artmasına yol açtı. Kaçakçılığı engellemek adına Reji’nin silahlı birliği olan kolcular ile kaçakçılar arasında çatışmalar yaşandı. Çalışmamızda yaşanan bu çatışmalara, Reji kolcularına destek için kurulan Kordon bölüklerinin teşkilat şemasına ve faaliyet alanlarına değinilecektir.

Regie Practices and an Initiative to Prevent Tobacco Smuggling: Kordon Unions

The political and military problems of the Ottoman Empire in the last quarter of the 19th century revealed a financial bottleneck. In order to overcome this problem, the government first went to domestic borrowing and could not provide the money needed, and in the Crimean War of 1853-1856, foreign debt was borrowed from Britain for the first time. The addition of new foreign debts to the foreign debts over time caused the bankruptcy of the Ottoman economy, and the creditor states established the Ottoman Public Debt Administration (OPDA) and seized various tax revenues of the Ottoman Empire in order to provide their debts. The revenues of the tobacco tax included in these taxes were left to the institution called the Regie Administration and the Regie was charged with collecting all tobacco taxes in the form of a monopoly (yed-i vâhid) within the country. But over time, the problems between the Regie and the tobacco producer led to an increase in tobacco smuggling. To prevent smuggling, clashes took place between the armed forces of the Regie and the smugglers. In our study, these conflicts, the organizational chart and fields of activity of the Kordon unions established to support the Regie rangers will be discussed.

___

Akar, Ş. & Al, H. (2003). Osmanlı dış borçları ve gözetim komisyonları 1854-1856. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Akhisari, Ahmed er-Rumi (2015). Tütün içmek haram mıdır? Bir Osmanlı risalesi. Kitap Yayınevi.
Akkuş, Y. (2018). Modern dönem Osmanlı maliyesine analitik bir bakış. İstanbul Journal of Economics - İstanbul İktisat Dergisi, 40(68), 113-160.
Akpınar, M. (1998). Reji idaresi (1908-1925). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akpınar, M. (2002). Reji uygulamalarına bir tepki: tütün kaçakçılığı. Türkler Ansiklopedisi içinde (ss. 305-312), 17, Yeni Türkiye Yayınları.
Akpınar, M. (2013). Akçaabat’ta tütün üretimi ve Reji İdaresi’nin tütün üreticilerine yönelik uygulamaları. Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 227-247), Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları.
Alan, M. M. (2017). İstanbul’daki tütün işçileri ve Reji İdaresi (1883- 1925). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Altun, M. (1995). Osmanlı tütün tekeli Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterek’ül-Menfaa Reji idaresi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aydın, M., Kaya, P. H., Karaçor, Z. (2019). Osmanlı İmparatorluğu’nda özelleştirme faaliyetlerine örnek olarak Reji tütün idaresi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(3), 18-28.
Batman, M. (2013). Tobacco smuggling in the Black-Sea Region of the Ottoman Empire 1883-1914. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Berkes, N. (1997). 200 yıldır neden bocalıyoruz 1. Cumhuriyet Kitap.
Blaisdell, D. (1943). Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa mali kontrolü. İstanbul Hukuk Mecmuası, 9(4), 48-70.
Cable, J. (1981). Gunboat diplomacy 1919-1979. Palgrave Macmillan.
Çiftçi, C. (2012). Hudâvendigâr vilâyetinde ipekböcekçiliğinin canlandırılmasında Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’nin rolü. Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 76(277), 905-949.
Çiftçi, C. (2014). Düzce’de tütün üretimi ve Reji idaresi. A. Ertuğrul (Ed.), I. Uluslararası Düzce Tarih ve Kültür Sempozyumu Kitabı içinde, Gaye Kitabevi, 170-181.
D’ohsson, I. M. (1980). 18. yüzyıl Türkiyesinde örf ve âdetler. (Çev: Z. Yüksel), Tercüman 1001 Temel Eser.
Dığıroğlu, F. (2007). Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’lMenfaa Reji Şirketi Trabzon Reji idaresi (1883-1914). Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
Dığıroğlu, F. (2012). Samsun Reji idaresi. M. Aydın, B. Şişman, S. Özyurt, H. Atsız (Ed.), Samsun Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 393- 400), 3, Samsun Valiliği Yayınları.
Dığıroğlu, F. (2014). Selanik ekonomisinde unutulmuş bir alan: tütün üretimi, ticareti ve reji (1883-1912). Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, 43(43), 227-272.
Ernek Alan, G. A. (2015). Propaganda aracı olarak ganbot diplomasi. G. Ülger (Ed.), Propaganda, Algı, İdeoloji ve Toplum İnşasına Dair İncelemeler içinde (ss. 83-100), Beta Basım Yayım.
Gökdemir, O. (1993). XIX. yüzyıl sonunda İzmir ve çevresinde tütün kaçakçılığı. DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 323-333.
Gökdemir, O. (1994). Aydın Vilayeti’nde tütün rejisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gözcü, A. & Çakmak, F. (2014). Osmanlı toplumunda tütün merkezli çatışma alanı: kolcular ve ayıngacılar. H. Mercimek, İ. E. Akçiçek (Ed.), Mucizeden Belaya Yolculuk: Tütün içinde (ss. 217-243), Tarihçi Kitabevi.
İnalcık, H. (1991). Osmanlı metrolojisine giriş. (Çev: E. B. Özbilen), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (73), 21-49.
Karaca, A. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reji ve tütün kaçakçılığında Trabzon örneği: bir yabancı sermaye serüveni. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Tütün Kitabı içinde (ss. 56-73), Kitabevi Yayınları.
Karcı, E. (2015). Reji İdaresi’nin Tokat ve çevresindeki usulsüz uygulamalarına dair bazı tespitler (1886-1911). A. Açıkel, S. Başol, M. Hanilçe, E. Hisarcıklılar (Yay. Haz.), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler içinde (ss. 513-526), 1, Tokat Valiliği.
Kavalalı İbrahimpaşazâde Hüseyin Hüsnü (1340). Tütün meselemiz inhisarcıların iddialarına cevab. Amedi Matbaası.
Kazgan, H. (1985). Düyûn-ı Umûmiye. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (ss. 691-716), 3, İletişim Yayınları.
Keskinkılıç, E. (1999). Bir Osmanlı özelleştirme modeli: Reji-tütün idaresi. Liberal Düşünce, 4(14), 151-155.
Küçük, C. & Ertüzün, T. (1994). Düyûn-ı Umûmiye. İslam Ansiklopedisi içinde (ss. 58-62), 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Lewis, B. (1991). Düyûn-ı Umûmiye. The Encyclopaedia of Islam içinde (ss. 677-678), 2, Brill.
Nacar, C. (2019). Labor and Power in the Late Ottoman Empire tobacco workers, managers and the state, 1872-1912. Palgrave Macmillan.
Nusret Bey. (1326). Tütün meselesi. Zaman Gazetesi Matbaası.
Oktar, T. Ö. (1999). Tütün Reji şirketi - Memalik-i Şahane Duhanları Müşterek’ül Menfaa Reji İdaresi, Reji şirketinin kuruluşundan önceki gelişmeler. G. Eren (Ed.), Osmanlı Ansiklopedisi içinde (ss. 459-464), 3, Türkiye Yayınları.
Ökten, E. (2007). Cumhuriyet’in ilk yıllarında tütün. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Tütün Kitabı içinde (ss. 155-190), Kitabevi Yayınları.
Ösen, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde tütün kaçakçılarıyla mücadele: Niğde örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (38), 49-68.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Parvus Efendi (1977). Türkiye’nin mali tutsaklığı. M. Sencer (Haz.), May Yayınları. Peçevi, İ. (t.y.). Peçevi tarihi. 2.
Quataert, D. (1987). Osmanlı Devleti’nde Avrupa iktisadi yayılımı ve direniş (1881-1908). (Çev: S. Tekay), Yurt Yayınları.
Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İletişim Yayınları.
Ramber, L. (1975). Gizli notlar. N. A. Banoğlu (Haz.), Tercüman 1001 Temel Eser.
Şenel, S. (2007). Ayıngacı türküleri. Tütün Kitabı, E. Gürsoy Naskali (Ed.), Tütün Kitabı içinde (ss. 361-370), Kitabevi Yayınları.
Temel, M. (2001). Osmanlı Devleti’nin son döneminde tütün politikası ve artan tütün kaçakçılığı. Toplumsal Tarih, (88), 4-11.
Velay, A. (1903). Essai sur l’histoire financière de la Turquie: depuis le règne du Sultan Mahmoud II jusqu’à nos jours. Arthur Rousseau.
Yardımcı, E. (2017). Osmanlı’nın tütün çıkmazı: Reji’ye karşı toplumsal muhalefet (1883-1925). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yavuz, F. (2019). Düvel-i Muazzama’nın baskı unsuru olarak gambot diplomasisi ve Osmanlı Devleti. B. Karaca, E. İslamoğlu, E. Kirik (Ed.), 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (ss. 31-45), Doğuhan Tanıtım Matbaa Yayıncılık.
Yerasimos, S. (1975). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye 2 (Tanzimattan I. Dünya Savaşı’na). Gözlem Yayınevi.
Yetgin, S. (2003). Ege’de eşkıyalık. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Yılmaz, F. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda tütün: sosyal, siyasi ve ekonomik tahlili (1600-1883). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yüksel, A. (2012). Türkiye’de tütüncülerin kaçakçılaşma sürecinde kolculuğun baskısını iki kolcunun tercüme-i hâlinden anlama denemesi. Kebikeç, (34), 185-200.
BOA. DH. MKT. 1339/39; 1356/118; 1407/38; 1447/112; 1610/136; 573/65; 670/19; 1349/9; 1423/61; 2037/41; 1577/26
BOA. BEO. 3223/241693
BOA. DH. ŞFR.276/114
BOA. DH. TMIK. M. 189/51
BOA. HR. TH. 59/8
BOA. İ. DH. 1154/90250
BOA. İ. MMS. 75/3367; 98/4122; 87/3753
BOA. İ.DH. 1026/80932; 1076/84413, 1154/90250
BOA. MV. 14/53; 31/2
BOA. ŞD. 562/11; 572/4; 723/11; 571/50
BOA. Y. A. RES. 20/16; 37/5
BOA. Y.A. HUS. 321/7
Düstur (1937). I. Tertib, 5, Başvekâlet Matbaası.
Rüsûmat Salnamesi (1332). Matbaa-ı Ahmet İhsan ve Şürekâsı.