OSMANLI DONANMASINDA MODERN TEKNOLOJİYİ YAKALAMAK: BAHRİYE SANAYİ ALAYLARI

Sanayi Devrimi tüm dünyayı olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nu da derinden etkilemiştir. Özellikle 19. yüzyıl başlarından itibaren makinelerin gemilerde kullanımı ve buhar teknolojisinin gelişimi, dönemin güçlü devletlerini donanmalarını kuvvetlendirmek için bir teknoloji yarışının içerisine sokmuştur. Osmanlı İmparatorluğu da imkanları dahilinde bu yarışın içerisinde kalmaya ve donanmasını yeni teknolojiye uygun hale getirmeye çabalamıştır. Dünyada deniz ulaşımı ve teknolojisi konusunda yaşanan bu hızlı dönüşüm, kurulan yeni fabrika ve imalathanelerde çalışabilecek ve teknolojik değişimlere adapte olabilecek kalifiye bir iş gücünün mevcudiyetini de zorunlu kılmaktaydı. 19. yüzyıl ortalarına gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu'nda ise denizcilik alanındaki bu teknolojik yenileşmeyi besleyebilecek bir işgücü bulunmamaktaydı. Bu çalışmada, Osmanlı'nın donanma teknolojisine adapte olma çabaları bağlamında Bahriye Sanayi Alayları mercek altına alınacak ve alayların kuruluş nedenleri, gelişimleri ve değişen fonksiyonları üzerinde durulacaktır.

Modern Technology to Capture The Ottoman Navy: Naval Industry Regiments

Modern Technology to Capture The Ottoman Navy: Naval Industry Regiments The Ottoman Empire was deeply influenced by the Industrial Revolution as well as the whole world. Especially since the early 19th century, the use of machines in ships and the development of steam technology put the powerful states into a technological innovation race regarding their navies. The Ottoman Empire has tried to stay in in this race and make her navy compatible with the new technology. This rapid transformation in world regarding the maritime transport and technology necessitated the availability of a skilled workforce who would adapt to technological changes and work in the new factories and plants. In the middle of the 19th century there was no point to this technological innovation in the field of maritime labor to feed the Ottoman Empire. In this study, the establishment of Naval Industrial Regiments and its changing functions will be dealt in the context of Ottoman efforts to adapt to naval technology.

PDF

___

Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO)
Bab-ı Asafi Divanı Hümayun Sicilleri Nizamat Defterleri (A.DVNS.NZAM.d)
Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH.MKT)
İrâde Askeri (İ.AS)
İrâde Dâhiliye (İ.DH)
İrâde Dosya Usûlü (İ.DUİT)
İrâde Hususi (İ.HUS)
İrâde Marif (İ.MF)
Maârif Nezareti Mektubî Evrâkı (MF.MKT)
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
Sadaret Defterleri (A.d)
Sadâret Eyâlet-i Mümtâze Bulgaristan (A.MTZ.04)
Sadaret Mektûbî Kalemi Mühime Kalemi (A.MKT.MHM)
Yıldız Mütenevvî Maruzât Evrakı (Y.MTV)
Yıldız Perakende Askerî Maruzât Evrakı (Y.PRK.ASK)
Yıldız Perakende Başkitâbet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK)
Yıldız Resmi Maruzât Evrakı (Y.A.RES)
Bahriye Nezareti (BN)
Mektubi (MKT)
Şûra-yı Bahriye (ŞBH)
ALARSAN, Burcu, "Tersane (Aynalıkavak) Sarayı'nın Yerleşim Planı ve Mimari Özellikler", İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999.
Ali Haydar Emir, Tarih-i Bahri Sahifeleri, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1332.
ARI, Kemal, "Yelkenliden Buharlıya Geçiş", Türk Denizcilik Tarihi: XVIII. Yüzyıl Başından XX. Yüzyıla Kadar (ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar), C.2, Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı 2009, ss.125-145.
BAL, Nurcan, "XIX. Yüzyılda Osmanlı Bahriyesi'nde Gemi İnşa Teknolojisinde Değişim: Buharlı Gemiler Dönemi", Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
BATMAZ, "II. Abdülhamid Devri Osmanlı Bahriyesi", Türk Denizcilik Tarihi: XVIII. Yüzyıl Başından XX. Yüzyıla Kadar (ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar), C.2, ss.159-173.
_____, "II. Abdülhamid Devri Osmanlı Donaması", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2002. _____, "II. Abdülhamid Devrinin Bilinmeyen Üç Bahriye Mektebi", Devr-i Hamid: Sultan II. Abdülhamid (haz. Mehmet Metin Hülagü, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan), C.5, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2011, ss.131-143.
_____, Bilinmeyen Yönleriyle Osmanlı Bahriyesi, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2010.
_____, Şakir, "II. Abdülhamid Devri Bahriye Politikası", Devr-i Hamid: Sultan II. Abdülhamid (haz. Mehmet Metin Hülagü, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan), C.2, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2011, ss.109-117.
BOZKURT, Gülnihal, "Köle Ticaretinin Sona Erdirilmesi Konusunda Osmanlı Devleti'nin Taraf Olduğu İki Devletlerarası Anlaşma", OTAM, 2/1, ss.45-77.
BÜYÜKERTUĞRUL, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, C.3, İstanbul: Deniz Basımevi, 1973.
_____, "II. Meşrutiyet Sonrasında Deniz Kuvvetlerimizin Düzenlenmesi Çabaları", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.5 (1997), ss.57-66.
DEANE, Phyllis, İlk Sanayi İnkılabı (çev. Tevfik Güran), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
DERİNGİL, Selim, "Redefining Identities in the Late Ottoman Empire: Policies of Conversion and Apostasy", Imperial Rule (ed. Alexei Miller, Alfred J. Rieber), Central European University Press: Budapest, 2004, ss.109-134.
DÜZCÜ, "Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği (1825- 1855)", Gazi Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2012.
_____, Levent, "Osmanlıların Sanayi Çağına Adım Atışına Denizcilikten Bir Örnek: Buharlı Gemiye Geçişte Başlıca Parametreler (1828-1856)", History Studies, 5 (1), 2013, ss.113-127.
Ethem Ziya, Gemi Topçuluğunun Geçirdiği Safhalar, İstanbul: Deniz Matbaası, 1934.
GÖMLEKSIZ, Eda Gülşen, "II. Meşrutiyet'ten Kurtuluş Savaşına Osmanlı Denizciliği", Türk Denizcilik Tarihi: XVIII. Yüzyıl Başından XX.
Yüzyıla Kadar (ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar), C.2, ss.175-193.
GÜLEN, Nejat, Şanlı Bahriye: Türk Bahriyesinin İkiyüz Yıllık Tarihçesi (1773-1973), İstanbul: Kastaş Yayınevi 2001.
GÜLLÜ, Ramazan Erhan, "Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi'nin Tutumu (1878-1923)", İstanbul Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
HEATON, Hearbert, Avrupa İktisat Tarihi (çev. Osman Aydoğuş, Mehmet Ali Kılıçbay), C.2, Ankara: Teori Yayınları 1985.
HOBSBAWM, E.J., Sanayi ve İmparatorluk, Ankara: Dost Yayınları 1998.
İLGÜREL, Mücteba, "Buharlı Gemi Teknolojisini Osmanlı Devletinde Kurma Teşebbüsleri", Çağını Yakalayan Osmanlı: Osmanlı Devleti'nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri (haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Mustafa Kaçar), İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 1995, ss.143-159.
ISSAWI, Charles, "Wages in Turkey: 1850-1914", Social and Economic History of Turkey (1071-1920) (ed. Osman Okyar, Halil İnalcık), Ankara: Meteksan, 1980, ss.263-270.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı'dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
KOMATSU, Kaori, "1896'da Osmanlı Bahriyesi'nde Yabancılar ve Gayri Müslimler", Tarih ve Toplum, 25 (139), 1995, ss.16-22.
_____, "Financial Problems of the Navy During the Reign of Abdulhamid II", Oriente Moderno: The Ottomans and the Sea, XX (LXXXI), 2001, ss.209-219.
LANGENSIEPEN, Bernd ve GÜLERYÜZ, Ahmet, The Ottoman Steam Navy: 1828-1923, London: Conway Maritame Press, 1995.
MAKSUDYAN, Nazan, "Orphans, Cities, and the State: Vocational Orphanages (Islahhanes) And Reform in the Late Ottoman Urban Space", International Journal of Middle East Studies, 43 (2011), 493-511.
Mehmed İzzet, Mehmed Esad, Osmanlı Nuri, Ali Kamil, Darü'ş-şafaka: Türkiye'de İlk Halk Mektebi, İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1927.
MOKYR, Joel, "Industrial Revolution", The Oxford Encyclopedia of Economic History, V.3, New York: Oxford University Press, 2003, ss.49-56.
MÜLLER-WIENER, Wolfganf, Bizans'tan Osmanlı'ya İstanbul Limanı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
_____, "15-19. Yüzyılları Arasında İstanbul'da İmalathane ve Fabrikalar", Osmanlılar ve Batı Teknolojisi (yay. haz. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1992, ss.53-120.
Nevsâl-i Bahri, İstanbul: Bahriye Kulübü, 10 Temmuz 1325.
ÖRENÇ, Ali Fuat, "Deniz Kuvvetleri ve Deniz Harp Sanayii", Osmanlı Askeri Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri (1792-1918) (der. Gültekin Yıldız), İstanbul: Timaş Yayınları, 2013, ss.121-161.
ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet, 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
_____, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve Kamusal Söylemin Değişimi", Bir Kent Sorunu Dilencilik: Sorunlar ve Çözüm Yolları, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı, 2009, ss.17-44.
Salim Cevad, Mekteb-i Harbiye, Ordu ve Donanma Teşkilatı ve İstatistik, İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1340.
TEKELİ, İlhan, "Osmanlı İmparatorluğu'ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskan Sorunu", Göç ve Ötesi (İlhan Tekeli Toplu Eserleri-3), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008, ss.49-71.
TOLEDANO, Ehud R., "The Imperial Eunuchs of Istanbul: From Africa to the Hearth of Islam", Middle Eastern Studies, 20/3 (1984), ss.379- 390.
_____, Osmanlı Köle Ticareti (1840-1890), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
ÜNLÜ, Rasim (haz.), Bahriye'nin Haliç Serüveni: İstanbul'un Fethinden Son Divanhane'ye, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü, 2005.
YAVUZ, Celalettin, "Sultan Abdülaziz Donanması-Yelkenli Teknelerden Buhar Makineli Gemilere Geçiş, Bitmeyen Reform İhtiyaçları", XIII. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002, ss. 1805-1837.
YILDIRIM, Nuran, İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi, İstanbul: Darülaceze Vakfı, 1996.
YÜCE, Emin, Abdülhamid Donanmasında Bir Bahriyeli: Donanma Zabiti Emin Yüce'nin Hatıraları (haz. Şakir Batmaz), İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
ZORLU, Tuncay, Innovation and Empire in Turkey: Sultan Selim III and the Modernisation of the Ottoman Navy, London: Tauris Academic Studies, 2008.
_____, "Bahriye Nezareti'nin Kuruluşu ve Abdülaziz Döneminde Osmanlı Denizciliği", Türk Denizcilik Tarihi: XVIII. Yüzyıl Başından XX. Yüzyıla Kadar (ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar), C.2, ss.147-158.