Klasik Türk şiirinde Derviş tipi

Tasavvufî düşünceye paralel olarak ortaya çıkan dervişlik, edebi eserlere bir motif olarak önemli ölçüde yansımıştır. Günümüze kadar devam eden dervişane yaşam tarzı, tekke ve zaviye muhitiyle sınırlı kalmamış, geçmişin bu kültürel mirası şairlerin dizelerinde ölümsüzleşmiştir. Bu makalede Klasik Türk Şiiri'ndeki "derviş tipi"ni ana hatlarıyla vasıflandırmak için 30 divan taranmış, böylece genel bir kanaate varılmaya çalışılmıştır. Divanların seçiminde yalnız mutasavvıf şairlerin değil aynı zamanda din dışı şiirleriyle öne çıkan şairlerin divanları da gözden geçirilmiştir. Şairlerin düşünce ve yaşayışları, dergâhların manevi atmosferinden beslenmiştir. Ele alınan divanların şairleri, dini tutumları ne olursa olsun dervişliği işlemişlerdir. Şairler, bazen bir şiirin tümünde konu olarak dervişliği seçmiş, bazen de doğrudan ya da imlemeyle beyit düzeyinde konuya temas etmişlerdir.

The Dervish type in classic Turkish poetry

The dervish like lifestyle, which spread out in paralel with mystical thought, affected the literary works to a great extent. Up to now the lifestyle of dervish's which has been continioning wasn't only restricted to dervish lodges but was also immortalized in the lines of the poets. In this article, for characterizing 'the dervish type'in Classic Turkish Poetry in general, thirty divans have been studied, thus a general idea of this type has been tried to be formed. In the selection of the divans not only sufic poets, but also the poets who stand out with their profane poems have also been taken into consideration. The spiritual atmosphere of the dervish lodges nourished the poets thoughts and styles of life. The poets of the divans, which have been dealt with in this article handled the dervish subject in their works irregardless of their religious attitudes. From time to time the poets chose the dervish matter as the main topic of the whole poem and sometimes directly or indirectly they touched on the suject in the couplets.

PDF

___

Abdülahad Nûrî ve Divanı, (Haz. Hüseyin Akkaya), Kitabevi Yay.,İstanbul, 2003
Ahmed Paşa Divanı, (Haz. Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yay.,Ankara, 1992
Bâkî Divanı, (Haz. Dr. Sabahattin Küçük), TDK Yay., Ankara, 1994
Cem Sultan Divanı, (Haz. Doç. Dr. İ. Halil Ersoylu), TDK Yay., Ankara,1989
Edirneli Kabûlî Mustafa Efendi, Kenzü’l-Esrâr ve Divan’ı, (Haz. Dr. Selami Şimşek),Buhara Yay., İstanbul, 2005
Emrî Divanı, (Haz. M.A. Yekta Saraç), Eren Yay., İstanbul, 2002
Fuzûlî Divanı, (Haz. Abdülbâki Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, 2005
Giritli Salacıoğlu Mustafa Celvetî, Divan, (Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı, Yaşar Aydemir), Akçağ Yay., Ankara, 2000
Hasan Sezayî Divanı, (Haz. Dr. Ali Rıza Özuygun) Buhara Yay., İstanbul,2005
Hayâlî Divanı, (Haz. Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yay., Ankara, 1992
İsmail Hakkî Bursevî, Divan, (Haz. Dr. Murat Yurtsever), Arasta Yay., Bursa, 2000
Karamanlı Aynî ve Divanı, (Haz. Yard. Doç. Dr. Ahmet Mermer), Akçağ Yay., Ankara, 1997
Kuddûsî Divanı, (Haz. Doç. Dr. Ahmet Doğan), Akçağ Yay., Ankara, 2002
Leylâ Hanım Divanı, (Haz. Mehmet Arslan), Kitabevi Yay., İstanbul, 2003
Mîrzâ-Zâde Ahmed Neylî ve Divanı, (Haz. Atabey Kılıç), Kitabevi Yay., İstanbul,2004
Nâ’ilî Divanı, (Haz. Prof. Dr. Haluk İpekten), Akçağ Yay., Ankara, 1990
Nakşî Ali Akkirmânî Divanı, (Haz. Dr. Hikmet Atik), Buruciye Yay., Sivas, 2007
Necâtî Beg Divanı, (Haz. Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yay., Ankara,1992
Nedîm Divanı, (Haz. Doç. Dr. Muhsin Macit), Akçağ Yay., Ankara, 1997
Nef’î Divanı, (Haz. Yard. Doç. Dr. Metin Akkuş), Akçağ Yay., Ankara,1993
Neşâtî Divanı, (Haz. Dr. Mahmut Kaplan), Akademi Kitabevi, İzmir, 1996
Niyâzî-i Mısrî Divanı, (Haz. Dr. Kenan Erdoğan), Akçağ Yay., Ankara,1998
Ravzî Divanı, (Haz. Doç. Dr. Yaşar Aydemir), Birleşik Kitabevi, Ankara,2007
Şeref Hanım Divanı, (Haz. Mehmet Arslan), Kitabevi Yay., İstanbul, 2002
Şeyh Gâlîb Divanı, (Haz. Dr. Muhsin Kalkışım), Akçağ Yay., Ankara, 1994
Şeyhî Divanı,(Haz. Doç. Dr. Mustafa İsen, Doç. Dr. Cemal Kurnaz),Akçağ Yay.,Ankara, 1990
Şeyhülislam Yahyâ Divanı, (Haz. Rekin Ertem), Akçağ Yay., Ankara, 1995
Tecellî ve Divanı, (Haz. Doç. Dr. Sabahat Deniz), Veli Yay., İstanbul, 2005
Usûlî Divanı, (Haz. Doç. Dr. Mustafa İsen), Akçağ Yay., Ankara, 1990
Yunus Emre, Hayatı ve Bütün Şiirleri,(Haz. Abdülbâki Gölpınarlı),Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2006
Kaynakça ve Kısaltmalar
Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, Tarihsiz, s. 7–20
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü,Rehber Yay., Ankara, 1997, s.216
Çavuşoğlu, Mehmet, Divan Şiiri, Türk Dili, Yıl 36,Cilt LII, Sayı 415–416– 417, 1986, s.7
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara, 1996,s. 177
Doğan, Abdurrahman, Kütahyalı Sunullah Gaybî, Önde Matbaacılık, İstanbul,2001, s.542–543
İnançer, Tuğrul, "Varlık Dairesinde Her Şey Birdir", Tasavvuf Seni Çağırıyor, (Haz. Ercan Alkan), Hayykitap, İstanbul, 2008, s.31
İsen, Mustafa, Divan Şairlerinin Tasavvuf ve Tarikat İlişkileri, Milli Eğitim, Sayı 84,1989, s.22–23
İz, Mahir, Tasavvuf, Kitabevi Yay., İstanbul, 2001, s.60
Kabaklı, Ahmet, Yunus Emre, Türk Edebiyatı Vakfı Yay., İstanbul, 1991, s.72
Kağıtçıbaşı, Çiğdem, İnsan ve İnsanlar, Evrim Basım-Yayım, İstanbul, 1988, s. 254–256
Kara, Mustafa, Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar, Sır Yay., İstanbul,2004, s. 140
Kara, Mustafa, Dervişin Hayatı Sûfînin Kelâmı, Dergâh Yay., İstanbul, 2005, s. 17–56
Kara, Mustafa, Tasavvuf, "Kalbi Allah'ı Sevebilecek Bir Kaliteye Yükseltir", Tasavvuf Seni Çağırıyor, (Haz. Ercan Alkan), Hayykitap, İstanbul, 2008, s.155
Kemikli, Bilal, Dost İlinden Gelen Ses, Kitabevi Yay.,İstanbul, 2004, s. 6
Kemikli, Bilal, Sûfi Aşk ve Ölüm, Sütun Yay., İstanbul, 2007, s. 17-41
Kılıç, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul, 2007, s. 98–186
Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, TTK Basımevi, Ankara,1993, s. 16–302
Köprülü, Mehmet Fuat, Edebiyat Araştırmaları, TTK Basımevi, Ankara,1999, s.184–185
Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2004, s.146
Kurnaz, Cemal; Tatcı, Mustafa, Ümmî Sinân,Hayatı ve Şiirleri, Akçağ Yay., Ankara, 1998
Macdonald, D. B., "Derviş" Mad., İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, C. 3, İstanbul, 1963, s. 545
Ocak, Ahmet Yaşar, Türk Sufîliğine Bakışlar, İletişim Yay.,İstanbul, 2005, s. 115
_________________, İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007, s. 91–102
Onay, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (Haz. Cemal Kurnaz), Birleşik Yay., Ankara, 2007, s.138–242
Pala,İskender,Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, L&M Yay., İstanbul, 2002, s.122, 288
Redhouse, Sir James W.,Turkish And English Lexicon, Çağrı Yay., İstanbul, 2006, s.898
Seyyid Hüseyin Nasr, Tasavvufî Makaleler, (Çev. Prof. Dr. Sadık Kılıç), İnsan Yay., İstanbul, 2007, s.40-65
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul, 2006, s. 607–608
Tatcı, Mustafa, Aşk Bir Güneşe Benzer, H Yay., İstanbul, 2008, s. 56,186
Tolasa, Harun, Ahmet Paşanın Şiir Dünyası, Akçağ Yay., Ankara, 2001, s.69
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul, 1991, s.136-422
Üstüner, Kaplan, Divan Şiirinde Tasavvuf, Birleşik Yay., Ankara, 2007, s. 338–406
Vett, Carl, Dervişler Arasında İki Hafta, Kaknüs Yay., İstanbul, 2004, s. 20
Yazıcı, Tahsin, "Derviş" Mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, 1994, s. 188–189
G: Gazel, K: Kaside