İLHAN’IN MEŞRUİYETİ: ABAKA HAN’IN TAHTA ÇIKIŞI VE KUBİLAY KAĞAN TARAFINDAN TASDİKİ MESELESİ

Moğol İmparatorluğu’nun batı topraklarını yönetmek ve Cengizli hâkimiyetini daha ileri mevkilere taşımak üzere Yakındoğu’ya gönderilen Hülegü tarafından kurulan İlhanlı Devleti, takriben yarım asır müddetle Moğol kağanlık merkezine tâbi şekilde hüküm sürmüştür. Doğrudan kağana bağlı olan ilk İlhanlı hükümdarları, Moğol idare geleneğinin gerektirdiği şekilde, ilhanlıklarının kağan tarafından tasdik ve tevcih edilmesine büyük önem vermişler, hatta bu kaideyi meşruiyet alâmeti telakki etmişlerdir. Hülegü’nün ölümünün ardından tahta çıkan Abaka’nın ilhanlığı, dönemin Moğol İmparatoru Kubilay Kağan tarafından, cülusundan yaklaşık beş yıl sonra tasdik edilmiştir. Yakındoğu coğrafyasında Moğollar açısından mühim siyasi gelişmelerin meydana geldiği bir sırada yaşanan bu gecikmenin tesadüfi olmadığı aşikâr olmakla birlikte, bu meselenin sebepleri hususunda tatmin edici izahlar yapılmış değildir. Bu çalışmada İran merkezli Moğol şube devletinin kuruluşu ve ilhanlık müessesesi kısaca ele alınmış, Abaka Han’ın tahta çıkışı ile Kubilay Kağan tarafından tasdiki arasında gelişen süreç incelenmiş, bu kapsamda söz konusu tevcihin gecikmesinde etkili olan faktörler tahlil edilmiştir.

The Ilkhan’s Legitimacy: Abaqa Khan’s Accession to the Throne and the Issue of his Affirmation by Kublai Khagan

The Ilkhanid State, founded by Hülegü, who was sent to the Near East to rule western lands of the Mongol Empire and to move Chinggisid domination to further places, reign overed for about half a century as subordinate to the center of Mongol Khaganate. The first Ilkhanid rulers, were directly subordinate to the khagan, attached great importance to affirmation and conferring of their ilkhanates by the khagan as required by Mongolian administrative custom; they moreover regarded this statute as a sign of legitimacy. Ilkhanate of Abaqa, ascended the throne after Hülegü’s death, affirmed by contemporary Mongol Emperor Kublai Khagan, approximately five years after his enthronement. While it is explicit that this latency, which occurred at the time when significant political developments happened in the Near East for the Mongols, is not incidental, satisfying explanations have not been made on the reasons for the issue. This study shortly discusses the establishment of the Iran-based substation-state and ilkhanate institution, examines the process between Abaqa Khan’s enthronement and his affirmation as an ilkhan by Kublai Khagan, and analyzes the factors affecting the conferring mentioned above in this context.

___

Akkuş, M. (2016a). Abâkâ Han’ın dinî şahsiyeti ve Anadolu’daki uygulamaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (40), 73-85.
Akkuş, M. (2016b). Altın Orda-İlhanlı ilişkilerinde dinin rolü. Turkish Studies, 11(11), 1-12.
Akkuş, M. (2020). Moğollarda din ve siyaset. Çizgi Kitabevi.
Allsen, T. T. (1986). Guard and government in the reign of the Great Qan Möngke, 1251-59. Harvard Journal of Asiatic Studies, 46(2), 495-521.
Allsen, T. T. (1987). Mongol imperialism - the policies of the Grand Qan Möngke in China, Russia, and the Islamic lands, 1251-1259. University of California Press.
Allsen, T. T. (2001). Culture and conquest in Mongol Eurasia. Cambridge University Press.
Amitai-Preiss, R. (2014). Īlḫān unvanının Moğollar arasında ilk kullanımına dair tespitler. (Çev: M. Uyar), Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(2), 645-656.
Barthold, V. V. (1990). Moğol istilâsına kadar Türkistan. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Barthold, W. (1986a). Berke. (Çev: J. A. Boyle), EI2 içinde (1187-1188. ss.), 1, E. J. Brill.
Barthold, W. (1986b) Hūlāgū. (Çev: J. A. Boyle), EI2 içinde (569. ss.), 3, E. J. Brill, Luzac&Co.
Biran, M. (1997). Qaidu and the rise of the independent Mongol state in Central Asia. Curzon Press.
Biran, M. (2002). The battle of Herat (1270): a case of inter-Mongol warfare. N. di Cosmo (Ed.), Warfare in Inner Asian History (500-1800) içinde (175-209. ss.), Brill.
Boyle, J. A. (1968). Dynastic and political history of the Il-khans. J. A. Boyle (Ed.), The Cambridge History of Iran içinde (303-421. ss.), 5, Cambridge University Press.
Cüveynî (2013). Tarih-i cihan güşa. (Çev: M. Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Dayı, Ö. (2020). Moğolların teşkilat ve idarî tarihi: İran Moğolları 1220-1295. Altınordu Yayınları.
de Guignes, J. (2018). Hunların, Türklerin, Moğolların ve daha sâir batı Tatarlarının tarih-i umûmîsi. (Çev: H. Cahit), E. Kılıç (Haz.), 2, Ötüken Neşriyat.
Durmaz, S. (2019). Çağatay Hanı Barak ile İlhan Abaka arasındaki mücadeleler. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 209-220.
Durmuşoğlu, K. (2019). Abaka Han dönemi (1265-1282) İlhanlılar’da dış siyaset (Altın Orda, Çağatay ve Memlûk örneği). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (65), 221-244.
el-Ömerî (2014). Türkler hakkında gördüklerim ve duyduklarım - Mesâliku’l-Ebsâr. (Çev: A. Batur), Selenge Yayınları.
Erdem, İ. (1997). Olcaytu Han devrinde Horasan’da İlhanlı-Çağataylı mücadeleleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (3), 106-112.
Grousset, R. (2015). Stepler imparatorluğu - Attilâ, Cengiz Han, Timur. (Çev: H. İnalcık), E. Tokdemir, M. Dönmez (Haz.), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Herevî (1383/2004). Târihnâme-i Herât. (Tash: Gulâmrezâ Tabâtabâî Mecd), İntişarât-ı Esâtir.
İkbâl, ‘A. (1388/2009). Târih-i Mogûl - ez-hamle-yi Çingiz tâ teşkîl-i devlet-i Tîmûrî. Müessese-i İntişarât-ı Emîr Kebîr.
Jackson, P. (1978). The dissolution of the Mongol Empire. Central Asiatic Journal, 22(3/4), 186-244.
Jackson, P. (1982). Abaqa. Encyclopædia Iranica içinde (61-63. ss.), 1, Encyclopædia Iranica Foundation.
Kafalı, M. (1976). Altın Orda Hanlığının kuruluş ve yükseliş devirleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Kafalı, M. (2005). Çağatay Hanlığı (1227-1345). Berikan Yayınları.
Kamalov, İ. (2003). Moğolların Kafkasya politikası. Kaknüs Yayınları.
Kazvinî (2018). Târih-i güzide. (Çev: M. Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Korkmaz, T. A. (2018). Altın Orda Devleti’nde din. Berikan Yayınevi.
Korykoslu Hayton (2015). Doğu ülkeleri tarihinin altın çağı. (Çev: A. T. Özcan), Selenge Yayınları.
Lane, G. (2003). Early Mongol rule in thirteenth-century Iran - a Persian renaissance. RoutledgeCurzon.
Özgüdenli, O. G. (2005). Moğollar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (225-229. ss.), 30, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
Özgüdenli, O. G. (2009). Moğol İranında gelenek ve değişim: Gâzân Han ve reformları (1295-1304). Kaknüs Yayınları.
Özgüdenli, O. G. (2018). İlhanlılar’da hükümdarlık telâkkisi ve hükümdar algısı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5(1), 73-91.
Pelliot, P. (1949). Notes sur l’History de la Horde d’Or. Librairie d’Amérique et d’Orient.
Pfeiffer, J. (2003). Conversation to Islam among the Ilkhans in Muslim Narrative Traditions: The Case of Ahmad Tegüder. (Yayımlanmamış doktora tezi). Chicago: The University of Chicago The Faculty of the Division of the Humanities.
Reşîdüddîn (1373/1994). Cami‘u’t-tevârîh. 1-4, (Neşr: M. Ruşen, M. Musevî), Neşr-i Elbruz.
Rossabi, M. (2009). Khubilai Khan: his life and times. University of California Press.
Sabitov, Z. M. (2015). Politiçeskaya İstorya Ulusa Cuci v 1256-1263 Godakh. Zolotoordınskoe Obozrenie, (2), 51-64.
Sağlam, A. (2017). Suriye’de hâkimiyet mücadelesi: İlhanlılar-Memlûkler (1298-1304). Çamlıca Basım Yayın.
Spuler, B. (1986). Īlkhāns, EI2 içinde (1120-1123. ss.), 3, E. J. Brill, Luzac&Co.
Spuler, B. (2011). İran Moğolları - siyaset, idare ve kültür İlhanlılar devri, 1220-1350. (Çev: C. Köprülü), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Subaşı, Ö. (2015). Gürcü-Moğol ilişkisi - Güney Kafkasya 1220-1346. Kitabevi Yayınları.
Sümer, F. (1989). İlhanlı hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celâyir. Belleten, 53(206), 175-197.
Şebânkâreî (1363/1984). Mecma‘u’l-ensâb. (Tash: M. H. Muhaddis), Müessese-i İntişarât-ı Emîr Kebîr.
Uyar, M. (2020a). İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin askerî teşkilâtı - Ortaçağ Moğol ordularında gelenek ve dönüşüm. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Uyar, M. (2020b). Kubilay Han’ın Hülegü Hanedanlığı’na karşı düzenlediği başarısız darbe girişiminin ana karakteri: Buka Çingsang. (Çev: E. Ateş), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 217-227.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilâtına medhal. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Vassâf (1346). Tahrîr-i tarîh-i Vassâf. (Neşr: ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî), İntişarât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İrân.
Wassaf (2010). Geschichte Wassaf’s. 1-4, (Çev: Hammer-Purgstall). Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Yakubovskiy, A. Y. (1955). Altın Ordu ve inhitatı (Zolotaya Orda). (Çev: H. Eren), Maarif Vekâleti.
Zeryâb, ‘A. (1368/1989). Abâkâ Hân. Dâ’iretu’l-Ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî içinde (333-342. ss.), 1, Merkez-i Dâ’iretu’l-Ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî.