19. YÜZYIL SONLARINDA AVRUPA’DA BİR ARAP MUHALİF: NECİB HİNDİYE VE HİLAFET GAZETESİ

Suriyeli bir Keldanî olan Necib Hindiye uzun yıllar İstanbul’da yaşamış ve 1870’lerde Arap ilim adamı Ahmed Faris’in sahibi olduğu el-Cevâib gazetesinde çalışmıştır. 1885-1887 yıllarında ise Selim Faris’in Kahire’de çıkarmış olduğu el-Kahire ve elKahire el-Hurre gazetelerinin editörlüğünü yapmıştır. Bu yıllarda Sultan Abdülhamid’e karşı bağlılığını bildiren bir Osmanlı vatandaşı iken 1890’larda Londra’da muhalif bir aydın olarak karşımıza çıkmaktadır. Londra’da Selim Faris ve çevresine yakın duran Hindiye, 1899 yılında uygun bir zemin bulduğu anda, Türk ve Arap Vatanperver Cemiyeti’nin bir organı olarak Hilafet gazetesini çıkarmıştır. On beş̧ günde bir yayınlanan bu gazete Arapça ve Türkçe olarak basılmıştır. Hilafet, Osmanlı hükümeti tarafından yakın takibe alınmış ve zararlı bir neşriyat olduğuna hükmedilerek ülkeye girişi yasaklanmıştır. Bu çalışmada Avrupa’da Arap ayrılıkçı söylemleriyle öne çıkan ilk isimlerden biri olan Necib Hindiye ve onunla birlikte Osmanlı basın tarihinde az bilinen Hilafet gazetesi ayrıntılı olarak ele alınmakta ve buradan hareketle II. Abdülhamid döneminde Londra’da oluşan Arap ayrılıkçı muhalefet anlatılmaktadır.

An Arab Dissident in Europe towards the End of the 19th Century: Najib Hindiya and the Khilafat Journal

Najib Hindiya was a Syrian Chaldean who lived in Istanbul for many years, and began to work for al-Jawa’ib, a journal owned by Arab scholar Ahmad Faris in the 1870s. During 1885-1887 he was the editor of the journals al-Qahira and al-Qahira al-Hurra. Although he was an Ottoman citizen who openly declared his loyalty to Sultan Abdulhamid in this period, he later emerged as dissident intellectual in London in the 1890s. In 1899, when a suitable opportunity arose, Hindiya, who maintained a close relationship with Salim Faris and his circle of friends in London, began to publish the Khilafat journal as an organ of the Turk-Arab Society of Patriotism (Türk ve Arap Vatanperver Cemiyeti). This journal that was published twice a month was printed both in Turkish and Arabic. Khilafat was monitored closely by the Ottoman government, and the journal was banned from entering the country on the ruling that it was a corruptive publication. In this study, both Najib Hindiya, one of the first names to emerge with his Arab separatist discourse in Europe, and the Khilafat journal that is rarely mentioned in the history of the Ottoman press are discussed in detail, and based on this also explains the Arab separatist opposition that was formed in London during the period of Abdulhamid II.

PDF

___

1.1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)*
1. Bâbıâli Evrak Odası (BEO.)
2. Dahiliye Nezareti (DH.) -Dahiliye Nezareti, Matbuat-ı Dahiliye Kalemi (DH.MDK.) -Dahiliye Nezareti, Mektûbi Kalemi (DH.MKT.) - Dahiliye Nezareti, Islahat (DH.TMIK.S.)
3. Hariciye Nezareti (HR.) -Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) -Hariciye Nezareti, Londra Sefareti Belgeleri (HR.SFR.(3)) Hariciye Nezareti, Paris Sefareti Belgeleri (HR.SFR.(2))
4. İradeler (İ) - İrade, (İ.AZN.) - İrade, Hususi (İ.HUS.) - İrade, Ticaret ve Nafia (İ.TNF.) - İrade, Tekaüd Sandığı (İ.TKS.)
5. Maarif Nezareti (MF). - Maarif Nezareti, Mektubî Kalemi (MF.MKT).
6. Yıldız Tasnifi (Y.) - Yıldız, Hususi Maruzat (Y.A.HUS.) - Yıldız, Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ.) - Yıldız, Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y.PRK.AZN.) - Yıldız, Esas Evrakı (Y.EE.) - Yıldız, Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) - Yıldız, Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.PRK.MK.) - Yıldız Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.)
el-Cevâib
Hilafet
Hürriyet
Osmanlı
Abduh, İbrahim (1944). Alamü’s-Sıhafeti’l-Arabiyye. Kahire: Matbaatü't-Tevekkül.
Akünal, Dündar (1985). “Jön Türk Gazeteleri”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 851-856.
Buzpınar, Ş. Tufan (2010). “The Use of Constituonalism As a Means of Opposition to Abdulhamid II’s Rejime: Constitutionalism Among The Syrians”. Civil Academy: Journal of Social Scienses, C. 8, S. 1, s. 1-10.
Civelek, Yakup (1997). Ahmed Faris eş-Şidyak: Edebi Şahsiyeti ve elCevâib Gazetesi. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Çetin, Atilla (1993). “Cevâib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 435-436.
Çetin, Atilla (1984). “el-Cevâib Gazetesi ve Yayını”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C. 3, s. 475-484.
Çetin, Atilla (1995). “Faris eş-Şidyak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 168-170.
Dawn, Ernest C. (1993). “From Ottomanism to Arabism: The Origin of an Ideology”. The Modern Middle East: A Reader, Ed: Albert Hourani, Philip Khoury ve Mary C. Wilson. London: I.B. Tauris, s. 375-395.
Deringil, Selim (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi 1876-1909. Çev: Gül Çağalı Güven, İstanbul: Doğan Kitap.
Farah, Caesar E. (2005). “The Young Turks and the Arab Press”. Frontiers of Ottoman Studies 1, Ed: Colin İmber ve Keiko Kiyotaki. London: İ.B. Turis, s. 217-240.
Galanti, Avram (1341). Küçük Türk Tetebbuaları. İstanbul: Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi.
Geyikdağı, V. Necla (2011). Foreign Investment in the Ottoman Empire: International Trade and Relations 1854-1914. London: I.B. Tauris Publishers.
Hanioğlu, M. Şükrü (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük: (1889-1902). İstanbul: İletişim.
Hanioğlu, M. Şükrü (1985). “Jön Türk Basını”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 844-856.
Hanioğlu, M. Şükrü (1995). The Young Turks in Opposition. New York: Oxford University.
Hanioğlu, M. Şükrü (1991). “The Young Turks and the Arabs Before the Revolution of 1908”. The Origins of Arab Nationalism. Ed: Rashid Halidi, Lisa Anderson, Muhammed Muslih ve Reva S. Simon. New York: Columbia University, s. 31-49.
Kuran, Ahmet Bedevi (1945). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Tan Matbaası.
Kuran, Ahmet Bedevi (1959). Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele. İstanbul: Çeltüt Matbaası.
Matvi, Muhammed el-Hadi (1989). Ahmed Faris Şidyak. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, C. I-II.
Tarrazi, Filib di (1913). Tarihü’s-Sıhafeti’l-Arabiyye. Beyrut: Matbaatü'l-Edebiyye, C. I-IV.
Tütengil, Cavit Orhan (2011). Yeni Osmanlılar’dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği (1867-1967). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yazıcı, Nesimi (2000). “İbret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını s. 368- 370.