18. Yüzyılın ikinci yarısında saray atlarının binit takımları

Fetihlerini at üzerinde yapan Türkler, ata ulaşım aracından daha ötede bir anlam yüklemişlerdir. Ata verilen önemden dolayı, gerek devletlerarası ve gerek devlet yöneticileri arasında at, hediyeleşmede vazgeçilmez unsur olmuştur. Bu önem aynı zamanda at binit takımlarına da yansımıştır. Atın, özellikle üst düzey devlet adamları arasında hediyeleşme unsuru olmasının yanında, Osmanlı erkeklerinin takı takmama gelenekleri, zenginliklerin at binit takımlarına yansımasına neden olmuştur. Devlet erkânının zenginlik ve gösterişi at binit takımlarında kendini göstermiştir. Böylece, binit takımları kişilerin gücünü ve konumunu yansıtan bir ayna olmuştur. Öyle ki, teşrifat kuralları gereğince kimin nasıl ata bineceği ve nasıl binit takımı kullanacağı belirlenmiştir. Saraya hediye olarak gelen binit takımları raht hazinesinde muhafaza edilmiştir. Farklı parçalardan oluşan at binit takımlarında, değerli kumaşlar kullanılmış olup, kıymetli taşlarla zenginleştirilmiştir. Bu çalışma, Topkapı Sarayı’nda 18. Yüzyıla ait Has Ahur, defterine kayıtlı olan binit takımlarının incelenmesiyle hazırlanmış olup, Osmanlı kültür tarihine katkı sağlanmayı amaçlanmaktadır

The saddle sets of the palace horses in the second half of the eighteenth century

Turks who made conquests on horseback valued horses more than a transportation vehicle. For this importance, horses became one of the significant presents among statesmen and also between the rulers. Therefore, it is interesting to see the reflection of that importance on the saddle sets. Besides the value of the horses between the statesmen, another factor was the lack of tradition with ornaments for personal adornment between the Ottoman men. This made the saddle sets one of the stages where their richness and vanity were displayed. Saddle sets reflected the power and position of the persons. Later on it was regulated as the ceremonial rules of the palace who is going to ride which horse and use what kind or color of saddle. The saddle sets which were given to the Ottoman palace as presents were preserved in a special treasury called “raht”. These saddle sets were made of luxury fabrics and precious stones. This study comes out from the researches made on the saddle sets from the records of “Has Ahur” in Topkapı Palace. The purpose of this study is hopefully to contribute to the Ottoman cultural history.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defteri (MAD), 22097, s. 9-52.
Topkapı Sarayı Müzesi, Envanter numarası: 36/251.
BOA, MAD, 185.
BOA, MAD, 1186.
Topkapı Sarayı Müzesi, Sûrname-i Vehbi, A 3593, 110b.
Abdurrahman Şeref, (1331). “Onüçüncü Asrı Hicride Divan Teşrifatı”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, C.I-IV: 356.
Abdülaziz Bey, (2000). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Apak, Melek Sevüktekin, Gündüz, Filiz Onat ve Eray, Fatma Öztürk (1997). Osmanlı Dönemi Kadın Giyimleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Arseven, Celal Esad (1983). Sanat Ansiklopedisi IV-V. İstanbul: MEB Yayınları.
Başbuğ, Hayri (1986). Aşiretlerimizde At Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları.
Bikkul, Ahat A. (1949). “Topkapı Sarayı’nda Has Ahır”. Güzel Sanatlar (6): 118-131.
Busbecq, Ogier Ghislain de (1939). Türk Mektupları. Çeviren: Hüseyin Cahit Yalçın, İstanbul: Remzi Kitapevi.
Çetindağ, Yusuf (2002). “Türk kültüründe Hayvan ve Bitki Motifinin Seyri”. Türkler 4: 171-181.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa (1995). Zübde-i Vekayiat. Hazırlayan: Abdülkadir Özcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Devellioğlu, Ferit (1984), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedi Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Esad Efendi (1979). Teşrifât-ı Kadîme. İstanbul: Çağrı Yayınları (Tıpkı basımlar).
Esemenli, Deniz (1998). “Osmanlı Sarayı’nda At ve Raht”. At ve Sanat Portakal Dünya Sanatı (11): 100-125. hptt: tdkterim.gov.tr (02.01.2010).
Hammer, Joseph Von (1993). Büyük Osmanlı Tarihi, C.2, (Çev. Mehmed Ata Bey). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
Kam, Ömer Ferit (2003). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş. Hazırlayan: Halil Çeltik, Ankara: MEB Yayınları.
Karal, Enver Ziya (1942). III. Selim’in Hatt-ı Hümayunları. Ankara: TTK.
Kuşoğlu, Mehmet Zeki (1994). Resimli Ansiklopedik Türk Kuyumculuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Pakalın, Mehmet Zeki (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları.
Redhouse, James W. (1992), A Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Sakaoğlu, Necdet, Akbayar, Nuri (1999). Osmanlı’da Zenaattan Sanata 2. İstanbul: Körfezbank Yayınları.
Sönmez, Ebru ( 2001), 1129/1717 Tarihli Deftere Göre Raht Hazinesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sümer, Faruk (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Şemseddin Sami (1317), Kamus-ı Tûrkî. C.I, Dersaadet: İkdam Matbaası.
Onuk, Taciser (2005). Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öz, Tahsin (1951). Türk Kumaş ve Kadifeleri II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tezcan, Hülya (1993). Atlaslar Atlası Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tezcan, Hülya, Okumura, Sumiyo (2007). Döşemelikler. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I. Ankara: TTK.
Yatman, Nurettin (1945). Türk Kumaşları. Ankara: Maarif Matbaası.
Yerasimos, Stephanos, Berthier, Annie (2004)..Albertus Bobovius ya da Santuri Ali Ufki Bey'in Anıları Topkapı Sarayında Yaşam. Çeviren: Ali Berktay, İstanbul: Kitapevi Yayınları.