ÜSKÜP TÜRK AĞZINDA KİP EKLERİ

Bu çalışmada, Üsküp (Makedonya Cumhuriyeti) Türk ağzındaki bildirme ve dilek kip ekleri ve varyantları ele alınmıştır. Üsküp ağzında şimdiki zaman kipinin geniş zaman kipine yeğlendiği, geniş zaman kipinin çok nadir kullanıldığı, istek ve emir kiplerinin birbirine karıştığı, gereklilik kipinin ise morfolojik olarak değil de leksik unsurlarla yapıldığı örnekleriyle verilmiştir. Makedonya ve Rumeli’nin diğer Türk ağızlarında da olduğu gibi, Üsküp ağzında da eklerin varyantlarında eksiklik vardır veya varyantların kullanımında farklılıklar göze çarpmaktadır. Literatürde Üsküp ağzı hakkında çok az malzeme vardır. Bunlar da kısmen doğru tespitlerdir ve genelde Rumeli ağızları kapsamında genellemeler çerçevesindedir. Çok ilginçtir ki, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Makedonya’nın başkenti Üsküp’te (Skopje) bulunmasına rağmen, eriyip elden gitmesinler diye, şimdiye kadar hep Üsküp dışındaki ağızlar ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bugüne kadar Üsküp Türk ağzıyla ilgili belli başlı hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Çeşitli diğer çalışmalarda Üsküp ağzının bazı özelliklerine değinilse de bunlar bu ağzın derli toplu özelliklerini görmek için yetersiz veya başkaları tarafından aktarmalı bilgilerdir.

Anahtar Kelimeler:

Üsküp Türk ağzı, Makedonya ağızları, kip ekleri, morfoloji.

MODAL SUFFIEXES IN THE TURKISH DIALECT OF SKOPJE

This paper discusses the temporal and modal suffixes and their variants in the Turkish dialect of Skopje (Republic of Macedonia). The preference of present tense over the aorist, the rare use of aorist, the mixed usage of optative and imperative mood, the build of necessitative mood not with morphological, but with lexical elements in the Skopje dialect are given with their relevant examples in this paper. In the Skopje dialect, as well as in the other Turkish dialects of Macedonia and Rumelia, the suffixes have fewer variants and the differences of the variants usages draw the attention. In the literature, there is very little material about Skopje mouth. They are also partly determined accurately and generalizations are usually not covered under Rumeli mouths. Interestingly, Turkish Language and Literature Department in Macedonia's capital Skopje (Skopje although) there, so they can go get the melt, so far it has been examined in detail in the mouth outside Skopje. So far there is no any major work on the Turkish Skopje mouth. Although referred to Skopje mouth of some features work in a variety of other information which are inadequate or indirect by others to see the neat features of this mouth.

Keywords:

Skopje Turkish dialect Macedonian dialects, tense suffixes, modal suffixes, morphology.,

PDF

___

Belirli geçmiş zaman kip eki üçüncü teklik ve çokluk şahısta sadece /-di/ ve /-ti/ varyantıyla, birinci ve ikinci teklik ve çokluk şahısta ise bunların dışında geriye kalan tüm diğer altı varyantıyla kullanılır.
Birleşik kipli durumlarda ise, kendisinden sonra şart birleşik kipi gelir ise, ünsüz uyumuna göre tekrar sadece /-di/ ve /-ti/ varyantlarına rastlanır.
Gelecek zaman kipi sadece üçüncü şahıs teklik ve çoklukta asıl iki varyantlı /-AcAk/ biçimiyle kullanılır. Birinci teklik ve ikinci teklik ve çokluk şahıslarında iki varyantlı /-AcA/ biçimiyle, birinci çokluk şahısta ise sadece iki varyantlı /-Ac/ biçimiyle kullanılmaktadır.
Dilek kiplerine gelince, istek kipi ve emir kipi bazı özellikleriyle birbirine benzemekte, gereklilik kip eki ise kesinlikle yoktur.
İstek kipi birinci ve ikinci teklik ve çoklukta /-A/ varyantlarıyla kullanılır. Üçüncü teklik ve çoklukta ise bu kipin eki yok ve biçim olarak emir kipine benzemektedir.
Emir kipinde ise, birinci teklik ve çokluk şahısta emir anlamında kullanılan istek kipinin /-A/ şekli kullanılır. Öteki şahıslarda ise Standart Türkçeden farkı yoktur.
Gereklilik kipi bu ağızda yoktur, ancak bu anlam, fiilin istek kipi şekli ve fiilden önce “lâzım” kelimesi gelerek elde edilir. Olumsuzluklarda ise fiilden önce “lâzım dil” (
Dilek-şart kipi her zaman bir tek /-sa/ varyantıyla görülür. Bu ek, birleşik kiplerde şart görevinde kullanılmışsa, o zaman ise sadece /-se/ varyantı kullanılmaktadır.
Ahmed, O. (2007). Makedonya'nın Ohri-Prespa Yöresinde Konuşulan Türk Ağızlarında Eklerin Varyantları. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı - 09-15 Nisan 2006 - Çeşme-İzmir - Bildiri Kitabı Cilt I. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. s. 31-42.
Ahmed, O. (2012a). Makedonya Türk Ağızlarında İki Sesin Durumu Üzerine: “Ö” Ünlüsü ve “H” Ünsüzü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(2). s. 15-26.
Ahmed, O. (2012b). Pulevski’nin Sözlüklerinden Hareketle XIX. Yüzyıl Makedonya Türkçesinin Bazı Ses Özellikleri. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 24-28 Eylül 2012, Ankara. (Basılmamış bildiri).
Ahmed, O. (2014). Makedonya Türk Ağızlarında Şimdiki ve Geniş Zamanın Bugünkü Morfolojik Durumu, İdil, 3(4), s. 1-11.
Friedman, V. (1982). Balkanology and Turcology: West Rumelian Turkish in Yugoslavia as Reflected in Prescriptive Grammar. Studies in Slavic and General Linguistics, Vol. 2. Amsterdam: Rodopi, 1982, pp. 1-77.
Hazai, G. (1964). Rumeli Ağızları Tarihinin İki Kaynağı Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1963, 117-120.
Kowalski, T. (1919). Zagadki ludowe tureckie (Enigmes populaires turques). Prace Komisji Oriental Istyczny Polskiej Akademii Umiejetnosci, No. I, Krakow.
Kowalski, T. (1926). Osmanisch-türkische Volkslieder aus Mazedonien. WZKM, XXXIII. 166-231.
Kşnos, Ignácz. (1918). Rumelisch-Türkische Sprichwörter. KSz VII(1). s. 66-83.
Németh, G. (1956). Zur Einleitung der türkischen Mundarten Bulgariens. Sofia: Bulgarische Akademie der Wissenschaften.
Németh, G. (1983). Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1980-1981. s. 113-167.
Државен завод за статистика. (2005, мај). Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 (Дефинитивни податоци, книга XIII), Скопје.
Пулевски, Ђ. М. (1873). Речник от четири јазика: I. српско-албански - II. арбански- арнаутски - III. турски - IV. грчки. Београд.
Пуљевски, Ђ. М. (1875). Речник от три језика: С. Македонски - Арбански - Турски (Lugat Üç Lisaniden: Misniymance - Arnaudçes ve S. Makedonluces) - књига II. Београд: Државна штампарија.