TÜRK KÜLTÜRÜ ETKİSİNDE TEŞEKKÜL EDEN BİR EDEBÎ GELENEK: BOŞNAK ALHAMİYADO EDEBİYATI

Boşnakların alhamiyado edebiyatı olarak adlandırdıkları; Arap harfleri ile Boşnak halk dilinde edebî eserlerin vücuda getirildiği edebiyat geleneği Türk hâkimiyeti ile birlikte İslamiyet ve Türk tasavvuf geleneğinin etkisi altında teşekkül etmiştir. 350 yıllık bir süreçte teşekkül eden eserler konu ve biçim bakımından oldukça fazla çeşitlilik göstermiştir. Bu geleneğe ait olarak kabul edilen ilk örnekler 16. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde vücuda getirilen eserlerde Arap alfabesi kullanılmış ve yapısal olarak Türk-İslam kültürü etkisi belirgin bir biçimde gözlemlenmiştir. İslam'ın hızla yayılması, bunun yanında İslamî tarzda eğitim veren medreselerin açılmasıyla bu medreselerde eğitim gören isimlerin doğu edebiyatlarına ve dillerine hızla vakıf olması neticesinde alhamiyado edebiyatı dinî tasavvufî Türk halk edebiyatının etki alanına girmeye başlamıştır. Bunun yanı sıra bölgede hızla yayılan tekkeler, Türk etkisi ile yorumlanmış tasavvuf geleneğinin hızla Bosna Hersek'te yayılmasını, alhamiyado edebiyatının da bizim tanımladığımız biçimde klasik yapısının tamamlanmasını sağlamıştır. Makalede Boşnak alhamiyado edebiyatının teşekkülü, tarihî gelişimi, genel yapısı ve dinî-tasavvufî Türk halk edebiyatı ile olan münasebetleri üzerinde durmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Bosna Hersek, Boşnak, Alhamiyado edebiyatı, Türk kültürü, Tasavvuf

PDF

___

Albayrak, Nurettin, Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü, Kapı Yay., İstanbul, 2010.
Algar, Hamid, Nakşibendilik, İnsan Yay., İstanbul, 2013.
Bayram, Sibel, “Bosna Hersek'te Türkçe Basın: Tarik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt. 9, S. 45, s. 58-61.
Ćehajić, Džemal, Derviški Redovi u Jugoslovenskim Zemljama Sa Posebnim Osvrtom Na Bosnu i Hercegovinu, Orijentalni Enstitut u Sarajevo, 1986.
Handžić, Mehmed, Književni rad bosansko-hercegovačkih muslimana, Državna štamparija, Sarajevo 1933.
Huković, Muhamed, Alhamijado književnost i njeni stvaraoci, Biblioteka Kulturno Nasljeđe Bosne i Hecegovine, Svjetlost, Sarajevo, 1986.
İyiyol, Fatih, Boşnak Halk Kültüründe Türk Tekke-Tasavvuf Geleneğinin İzleri, (yayımlanmamış doktora tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2010. İzeti, Metin, Balkanlar’da Tasavvuf, İnsan Yay., İstanbul, 2013.
Kalajdžija, Alen, “Elementi Književnojezičke Koine u Najstarijoj Alhamijado Pjesmi “Hirvat Turkisi“ (1588/1589), ANALI, 2009, S. 29-30, s. 249-271.
Nametak, Abdurahman, Hrestomatija alhamijado književnosti, Svjetlost, Sarajevo, 1988.
Okiç, Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman ÇelebiMevlidi’nin Tercümeleri”, Mevlid Külliyatı I, DİB Yay., Ankara, 2016.
Pejanović, Đorđe, ŠtamparijeBosni i Hercegovini 1850-1941, Veselin Masleša, Sarajevo 1961.
Reis Džemaludin Čaušević, Ed. Enes Karić, Dobra Knjiga, Sarajevo, 2008, s. 29-43.
Rizvić, Muhsin, Pregled književnosti naroda BiH, “Veselin Masleša“, Sarajevo, 1985.
Seyhan, Salih-Temiztürk, Hakan- Dizdar, Senada, Osmanlı Dönemi Bosna Basın Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum, 2016.
Tarik, I/1908, s.I,s. 1-4.
Uzun, Mustafa, “İlahi”, DİA, C. 22, İstanbul, 2000.