TÜRK ÇOCUK EDEBİYATINDA TOPLUMSAL CİNSİYET (1): SOSYAL AKTÖR OLARAK KIZ’IN TEMSİLİ

Çocuk edebiyatı ürünleri; çocukları hayata hazırlama, onlara örnek olma ve deneyim kazandırma açısından önemli işleve sahiptir. Çocuk hangi yaş grubunda olursa olsun, okuduğu öykülerin kahramanlarıyla özdeşleşir ve bu karakterlerden kendine bir model yaratır. Çocukların günlük hayatta yaşadıkları problemlerin çözümü için gerekli beceriyi kazanmalarında hayalî karakterlerin önemli bir payı vardır. Çocuklar zihinlerinde oluşan sorulara kitaplardaki bu karakterler aracılığıyla yanıt ararlar. Bu çalışma Türk çocuk edebiyatında kız kavramının farklı boyutlarda incelenmesinin planlandığı bir araştırma dizisinin ilkidir. Bu çalışmada Türk çocuk edebiyatında kız kavramının nasıl temsil edildiği, toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri bağlamında araştırılmıştır. İncelemede, derlem temelli bir yaklaşımla büyük bir veri tabanına dayanan nesnel ve daha genelleştirilebilir sonuçlara ulaşılması hedeflenerek eş dizim çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda öncelikle kız’ın Türk çocuk edebiyatı üzerine en kapsamlı derlem olan Türk Çocuk Yazını Derlemindeki eş dizimlilikleri belirlenmiş ardından Van Leeuwen’in (1996) sosyal aktörlerin temsilinde önemini vurguladığı üst belirleme, işlevselleştirme, kimlik, değerlendirme, isimlendirme, bireyselleştirme, benzeşim, belirsizlik, farklılaştırma kategorileri açısından değerlendirilmiştir. İnceleme sonucunda Türk çocuk edebiyatı eserlerinde yer verilen eş dizim örüntülerinin çocukların zihninde toplumsal cinsiyet kalıpları çerçevesinde çizilen bir kız prototipi oluşmasına sebebiyet verebileceğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler:

çocuk edebiyatı, sosyal aktör olarak kız, toplumsal cinsiyet, cinsiyet rolleri

Gender in Turkish Children Literature (1): The Representation of Girl As A Social Actor

Children's literature products; have an important function in terms of preparing children for life, setting an example for them and giving them experience. Regardless of the age group, the child identifies with the heroes of the stories he reads and creates a model for himself from these characters. Fictional characters have an important role in helping children acquire the necessary skills to solve the problems they experience in daily life. Children seek answers to the questions that arise in their minds through these characters in the books. This study is the first of a series of studies in which the concept of girl in Turkish children’s literatüre is planned to be examined in different dimensions. In this study, the representation of the term girl in Turkish children's books was investigated in the context of gender and gender roles. In the study, the collocation analysis method was used with a corpus-based approach, aiming to reach objective and more generalizable results based on a large database. In this context, firstly, the collocations of the kız (girl) in the Turkish Children's Literature Corpus, which is the most comprehensive corpus on Turkish children's literature, were determined and then evaluated in terms of overdetermination, identification, appraisement, nomination, individualisation, assimilation, indetermination, and differentiation categories, which Van Leeuwen (1996) emphasized the importance in the representation of social actors. As a result of the analysis, it has been revealed that the collocation patterns in Turkish children's literature can cause the formation of a girl prototype drawn in the minds of children within the framework of gender stereotypes.

Keywords:

children literature, girls as a social actor, gender, gender roles,

PDF

___

1. Aydın, B. (2013). Çocuk ve ergen psikolojisi. Ankara: Nobel.
2. Bee, H. & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi (1. Basım). (Çev. Gündüz, O.) İstanbul. Kaknüs Yayınları.
3. Dökmen, Z. Y. (2015). Toplumsal Cinsiyet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar, İstanbul: Remzi Kitapevi.
4. Ecevit, Y. ve Karkıner N. (2011). Toplumsal cinsiyet sosyolojisi. Anadolu Üniv. Eskişehir: Web Ofset.
5. Vatandaş, C. (2011). Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı.İstanbul Journal of Sociological Studies, 0 (35) 29-56
6. Sever, S. ve Aslan, C. (2012). Çocuk edebiyatı yapıtlarında karakter çerçevesinin oluşturulmasında cinsiyet rollerinin sunuluşu. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu: Bildiriler ve Atölye Çalışmaları (Yay. Haz: S. Sever vd.). Ankara: AÜ Basımevi, 691-703)
7. Güleç, H. Ve Geçgel, H. (2006). Çocuk edebiyatı (2. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
8. Uzuner Yurt, S. (2013). Sevim Ak`ın öykülerinin eğitsel değerinin incelenmesi,Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
9. Tankut, Tülin. (2000). Çocuk Edebiyat ve Cinsiyet Ayrımcılığı. UÇKS, s.566- 572.
10. Scott, Kathryn P., Feldman-Summers Shirley (1979). Children's Reactions to Textbook Stories in Which Females Are Portrayed in Traditionally Male Roles. Journal of Educational Psychology. 31 May.
11. Ashton, E. (1983). Measures of Play Behavior: The Influence of Sex-role Stereotyped Children's Books. Sex Roles 9.1: 43-47.
12. Green, Vanessa A., Rebecca Bigler & Di Catherwood (2004). The Variability and Flexibility of Gender-Typed Toy Play: A Close Look at Children's Behavioral Responses to Counterstereotypic Models. Sex Roles 51.7/8: 371-386.
13. Lynn S.Liben - Rebecca S.Bigler - Holleen R.Krogh. (2001). Pink and Blue Collar Jobs: Children's Judgments of Job Status and Job Aspirations in Relation to Sex of Worker. Journal of Experimental Child Psychology. (79), 346-363
14. Nhundu, T.J. (2007). Mitigating Gender-typed Occupational Preferences of Zimbabwean Primary School Children: The Use of Biographical Sketches and Portrayals of Female Role Models. Sex Roles (56) 639-649.
15. Şıvgın, N. (2015). Cinsiyet Rolleri Eğitim Etkinliklerinin Anasınıfına Devam Eden 60-72 Aylık Çocukların Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargılarına Etkisinin İncelenmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
16. Aslan, C. (2010) “An Analysis of the Presentation of Women in 100 Basic Literary Works in Turkey”. Eğitim Araştırmaları Dergisi (Eurasian Journal of Educational Research), 38, 19-36.
17. Ölçer, E. (2003). Türkiye masallarında toplumsal cinsiyet ve mekân ilişkisi. Doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
18. Sezer,Ö. (2004). Masallarda Toplumsal Cinsiyetin İşlenişi. Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı. Ankara.
19. Köseler, F. (2009). Okul öncesi öykü ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet olgusu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Aydın.
20. Gün, B. (2008). Masallara feminist bir bakış ve cinsiyet meseleleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
21. Göl, M., (2011). Çocuk edebiyatında cinsiyet rolleri: Mustafa Ruhi Şirin ve Ayla Çınaroğlu’nun eserleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
22. Roberts, Patricia L. Cecil, Nancy L. Alexander, Sharon (1993). Gender Positive: A teachers’ and Librarians’ Guide to Nonstereotyped Children’ Literature. McFarland & Company: North Caroline.
23. Pearce, M. (2008), ‘Investigating the Collocational Behaviour of MAN and WOMAN in the BNC Using Sketch Engine’, Corpora, 3(1): 1–29.
24. Caldas-Coulthard, C. R. and Moon, R. (2010), ‘“Curvy, Hunky, Kinky”: Using Corpora as Tools for Critical Analysis’, Discourse and Society, 21(2): 99–133.
25. Herdağdelen, A. and Baroni, M. (2011), ‘Stereotypical Gender Actions Can Be Extracted from Web Text’, Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62(9): 1741–9.
26. Macalister, J. (2011), ‘Flower-girl and Bugler-boy No More: Changing Gender Representation in Writing for Children’, Corpora, 6(1): 25–44.
27. Baker, P., (2014), Using Corpora to Analyze Gender, Bloomsbury Publishing.
28. Sinclair, J. McH. (1991) Corpus, Concordance, Collocation. Oxford University Press.
29. Hoey, M. (1991) Pattern of Lexis in Text, Oxford: Oxford University Press.
30. Toolan, M. (2009) Narrative Progression in the Short Story, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
31. Louw B. (2007) Literary Worlds as Collocation. In: Watson G., Zyngier S. (eds) Literature and Stylistics for Language Learners. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/9780230624856_8
32. Anthony, L. (2019). AntConc. Tokyo, Japan: Waseda University. –s://www.laurenceanthony.net/software/antconc/.
33. Scott, M., (2020), WordSmith Tools version 8, Stroud: Lexical Analysis Software
34. Türk Çocuk Yazını Derlemi (TÇYD), http://turkcederlem.mersin.edu.tr/cocuk/
35. Van Leeuwen, T. (1996). ‘The Representation of Social Actors.’ In Texts and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis, ed. by Carmen Rosa Caldas-Coulthard & Malcolm Coulthard, 32–70. London: Routledge
36. TDK Güncel Türkçe Sözlük (GTS), https://sozluk.gov.tr/
37. Kıran, A. ve Kıran Z. (2003). Yazınsal Okuma Süreçleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
38. Carlson, M. (1983), “The semiotics of character names in the drama”. Semiotica. Vol. 44. No. 3-4. 283-296.
39. Hamon, P. (1977). “Pour un statut sémiologique du personnage” In Poétique du récit, edited by Roland Barthes, Wolfgang Kayser and Wayne C. Booth, 115-167. Paris: Editions du Seuil.
40. Fichter, J. (1994). Sosyoloji Nedir. Attila Kitabevi. Ankara.