BABA, OĞUL VE KUTSAL SU: KÖROĞLU’NUN İRAN TÜRKLERİ ANLATMALARINDA KAHRAMANIN ERGİNLENMESİNDE KUTSALLIK

Balkanlardan Doğu Türkistan’a kadarki coğrafyada anlatılan en yaygın destanlardan biri olan ve Türk Dünyası’nın ortak değeri kabul edilen Köroğlu Destanı’nın ana kahramanı, anlatılarda “kör kişinin oğlu” veya “mezarda doğan” anlamlarına gelen Köroğlu veya Goroğlu kelimeleriyle anılmaktadır. İran Türkleri anlatmalarındaki adı Köroğlu olan bu kahramanın ortaya çıkışının terennüm edildiği “Mehter Alı Destanı”nda, kahramanın erginlenmesinde Köroğlu’nun babası Mehter Alı’nın bilge kişiliği rol oynamaktadır. Bu erginlenmede kutsal kabul edilen göstergeler ile Mehter Alı’nın bilgeliğinin destan anlatımında nasıl kurgulandığının irdelendiği bu makalede ayrıca hem kahraman hem de atının erginlenmesinde kazanılan olağanüstülüğe ait göstergeler, aynı ülkede derlenmiş Köroğlu Destanı’nın birkaç kolunda örneklendirilmiştir. Bu kolda Köroğlu adını alacak olan kahramanın (Urşan) erginlenmesi; tabiatın kendisine verdiği olağanüstü güçlerin farkında olan Mehter Alı’nın, bilgeliğini kullanarak sıradan bir birey olan oğlu Urşan’ı bir kahramana dönüştürmesi şeklinde tekâmül eder. Anlatıda; kahramanın erginlenme serüveninin tüm aşamalarında Urşan, Türk kültüründe kutsal kabul edilen yıldırım taşından üretilen kılıca (mısri kılıç), kahramanın tamamlayıcısı ve en önemli yardımcısı olan atlara (Kırat ve Dorat), yerleştiği stratejik mekâna (Çamlıbel), son olarak kahramanın en etkili silahı olan ve hem âşıklığında hem de düşmanına galebe çalabilmesinde ona yardımcı olan narasını elde ettiği kutsal suya (Koşa Bulak) babasının bu bilgeliği sayesinde erişmiştir. Biz de incelemede Köroğlu’nun erginlenmesinde Mehter Alı’nın bilgeliğini ve bir bireyin kahramana dönüştürülürken bunda etkili olan göstergeleri inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Köroğlu Destanı, Mehter Alı, Köroğlu, Kutsallık, Erginlenme

Father, Son and Holy Water: The Sacredness of the Hero's Initiation in Köroğlu's Narrations on Iranian Turks

The main hero of the Köroğlu Epic, which is one of the most common epics told in the geography from the Balkans to East Turkistan and accepted as the common value of the Turkish World, is mentioned with the words Köroğlu or Goroğlu, which means "son of a blind person" or "born in a grave". The wise personality of Köroğlu's father, Mehter Alı, plays a role in the initiation of the hero in the "Mehter Alı Epic", in which the emergence of this hero, whose name is Köroğlu in Iranian Turkish narratives. In this article, which examines the signs that are considered sacred in this initiation and how the wisdom of Mehter Alı is constructed in the epic narrative, the signs of the extraordinary gained in the initiation of both the hero and his horse are exemplified in several branches of the Köroğlu Epic compiled in the same country. The initiation of the hero (Urşan), who will be named Köroğlu in this branch, evolves as Mehter Alı, who is aware of the extraordinary powers that nature has given him, transforms his son Urşan, who is an ordinary individual, into a hero by using his wisdom. In all stages of the hero's initiation adventure in the narrative, thanks to this wisdom of his father, Urşan reaches to the sword (mısri sword) produced from the lightning stone, which is considered sacred in Turkish culture, the horses (Kırat and Dorat), which are the complement and most important assistant of the hero, the strategic place where he settled (Çamlıbel), and finally, the holy water (Koşa Bulak), which he obtained his cry, the hero's most effective weapon and which helps him both in his love and in overcoming his enemy. In this study, we will examine the wisdom of Mehter Alı in the initiation of Köroğlu and the indicators that are effective in turning an individual into a hero.

Keywords:

The Epic of Köroğlu, Mehter Alı, Köroğlu, sacredness, initiation,

PDF

___

1. Chodzko, Alexander. (1842). Specimen of the Popular Poetry of Persia, as Found in the Adventures and Improvisations of Kurroglou, the Bandit-Minstrel of Northern Persia, and in the Songs of the People Inhabiting the Shores of the Caspian Sea; Orally Collected and Translated, with Philological and Historical Notes by Alexander Chodzko. London: Printed for the Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland.
2. Özdamar, Fazıl. (2019). Köroğlu’nun İran Türkleri Anlatmaları Üzerine Bir İnceleme. (Tez No.578246) [Doktora tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/sistemGiris.jsp
3. Karadavut, Zekeriya. (2002). Köroğlu’nun Ortaya Çıkışı. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
4. Ekici, Metin. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu (İlk Kol) -İnceleme ve Metinler-. Ankara: Akçağ Yay.
5. Âşık Ali İbadî (Karahanlı): 1972 doğumlu. Derleme, 03.09.2016’da Tebriz’de yapılmıştır.
6. Hacıyeva, Maarife; Köktürk, Şahin; Paşayeva, Mehebbet. (1999). Azerbaycan Folklor ve Etnoğrafya Sözlüğü. Ankara: KB Yay.
7. Kaya, Doğan. (2004). Yaşnâmeler. Ankara: Akçağ Yay.
8. TDK Sözlük (2021). https://sozluk.gov.tr/ [erişim tarihi: 26.05.2021]
9. Kuçuradi, İoanna. (1997). Sanata Felsefeyle Bakmak. Ankara: Ayraç Yay.
10. Önal, Mehmet Naci. “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”, Millî Folklor Dergisi. S 84, s. 57-72.
11. Örnek, Sedat Veyis. (1975). “Türk Folklorunda Ad Seçme ve Ad Koyma”, Boğaziçi Üniversitesi Halk Bilimi Yıllığı 1975. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Folklor Kulübü Yay., s. 101-112.
12. Konukçu, Enver. (1992). “Begüm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 5, s. 344.
13. Bekki, Salahaddin. (2012). “Türkiye’de Epitetler Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Köroğlu’nun Bir Şiirinin Tahlili”, Millî Folklor. S 95, s. 202-214.
14. Raglan, Lord. (1998). “Geleneksel Kahraman”, çev.: Metin Ekici, Millî Folklor Dergisi. S 37, s. 126-138.
15. Yıldız, Naciye. (2009). “Türk Destanlarında ‘Çocuksuzluk’”, Millî Folklor Dergisi. S 82, s. 76-88.
16. Çelebi, Mehmet Surur. (2017). Türk Halk Kültüründe Rüya. Konya: Kömen Yay.
17. Kara Düzgün, Ülkü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi”, Folklor/Edebiyat. S 69, s. 9-46.
18. Bang W. ve Rahmeti, G. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
19. Ergin, Muharrem. (1997). Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile). 4. Baskı, Ankara: TDK Yay.
20. Balkaya, Adem. (2015). Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları-Anaomik Sınırlılığı Aşmadan Kutsalın Görüntü Biçimlerine. Erzurum: Fenomen Yay.
21. Mahir, Behçet (anl.) (1973). Köroğlu Destanı. Kaplan, Mehmet; Akalın, Mehmet; Bali, Muhan (drl.). AÜ Yay.
22. Eliade, Mircea. (2003). Demirciler ve Simyacılar. çev.: Mehmet Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yay.
23. Eliade, Mircea. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. çev.: Mehmet Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yay.
24. Beydilli, Celal. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. çev.: Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap Yay.
25. Hakkı, Behruz (2009). “Türk Mitolojisi Köroğlu’da Savaş Tanrısı Bozkurt ve Misrî Kılıç”, Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri (17-18 Ekim 2009). Bolu: BAMER Yay., s. 321-334.
26. Tilav, Abdullah Murat. (1997). “Sudan Çıkan At”, akt.: Selami Fedakar, Millî Folklor Dergisi. S 34, s. 60-63.
27. Vural, Feyzan Göher (2016). İslamiyet’ten Önceki Türklerde Kültür ve Müzik: Hun, Kök Türk ve Uygur Devletleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
28. Abbaslı, İsrafil ve Abdulla, Behlul. (Haz.) (2005). Koroğlu. Bakü: Lider Neşriyyat.
29. Rezzaki, Mehemmed. (2015). “Zengan Âşık Muhitinde Koroğlu’nun Derbend Seferi”, IV. Uluslararası Bolu Halk Kültürü ve Köroğlu Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Akçağ Yay., s. 729-749.
30. Ryley Scott, George. (1995). İşkencenin Tarihi. çev.: Hamide Koyukan, Ankara: Dost Kitabevi Yay.
31. Arat, Reşit Rahmeti. (1970). Baburnâme (Babur’un Hatıratı) I. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
32. Akün, Ömer Faruk. (1991). “Bâbürnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 4, s. 404-408.
33. Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C II, Ankara: MEB Yay.
34. Finkel, Caroline. (2017). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı / Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300-1923. çev.: Zülal Kılıç, İstanbul: Timaş Yay.
35. Arık, Feda Şamil. (1963). “Eski Türk Ceza Hukukuna Dair Notlar I. Suçlar ve Cezalar”, Tarih Araştırmaları Dergisi. C 17, S 28, s. 1-50.
36. Roux, Jean Paul. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev.: Aykut Kazancıgil, İstanbul: Kabalcı Yay.
37. Esin, Emel. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yay.
38. Elçin, Şükrü. (1988). Halk Edebiyatı Araştırmaları II. Ankara: KTB Yay.
39. Seyidoğlu, Bilge. (2015): Mitoloji Üzerine Araştırmalar (Metinler ve Tahliller). İstanbul: Dergâh Yay.
40. Şenocak, Ebru. (2011). “Köroğlu Destanı’nda Simgesel Değerler”, 21. Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları, Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 17-18 Ekim 2009, Bolu/Türkiye. Bolu: BAMER Yay., s. 618-634.
41. Arsunar, Ferruh. (drl.) (1963). Köroğlu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
42. Karayev, Safa. (2016). “Oedipus Kompleksinin Kültürdeki İlişkilere Etkisi: Alı Kişi ve Köroğlu”, VI. Uluslararası Köroğlu Sempozyumu -Köroğlu ve Türk Dünyası Destan Kahramanları- Bildiriler Kitabı. İstanbul: AİBÜ BAMER Yay., s. 637-652.