GÖKTÜRKLERİN BÜYÜK DÂHİSİ TONYUKUK

Makalede, Göktürk İmparatorluğu’nda Kutluk Kağan, Kapgan Kağan, Bilge Kağan’ın siyasi danışmanı, siyaset adamı, Göktürk ordusunun bilge komutanı, bozkır savaş sanatının strateji ve taktik ustası, halk figürü, tecrübeli bilge Boyla Bağa Tarhan Bilge Tonyukuk hakkında tarihi kaynaklara dayanılarak bilgi verilmektedir. Türk aleminin bizce bilinen ilk düşünürü, bilgesi Tonyukuk’un örnek teşkil edecek işleri, mirası gelecek nesillere büyük ders olacaktır. Bununla birlikte yazar eski Türk, Çin dilinde kayda geçirilmiş Tonyukuk adlandırmasının leksemi ile ilgili söz kuruluşu üzerine yapılmış yeni incelemelere dayanarak paradigmalık yorumlar yapıp, muhtevanın ortaklığı ile benzerliğinin etkisi üzerinden dil birliklerini açıklayıp, temel anlamı ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler:

Göktürk, strateji, Usta komutan, Diplomat, İdeolog, Aydın.

TUI-UKUK – THE GREAT GENIUS OF THE KOK TURKS

The article is based on historical sources and aims to present Tonuquq. He was a political advisor of Qok Turkic khagans such as Kutlug, Kapagan, Bilge, a politician, the one of competent commander of Qok Turkic army, the master of steppe war tactic and strategy art. The first thinker of the Turkic world, the genius of the intellectual world, the exemplary actions and behests of our ancestor Tui-Ukuk became a great school for the next generation. Along with that we provided paradigmatic analysis of the word “Tonuquq” by comparing its writing and lexeme in old Turkic and old chinese languages. We studied the similarities and communities of the content of linguistic units and as a result the main meaning was given.

Keywords:

Qok Turkic Strategist, Skillful Commander, Diplomat, Ideologist, Genius, Thinker.,

PDF

___

1. Кляшторный С.Г. История Центральной Азии и памятники рунического письма. – СПб. 2003.
2. Сарткожаұлы Қ. Орхон мұралары. Т. ІІ. –Алматы. 2012.
3. Сартқожаұлы Қ. Орхон ескерткіштерінің толық Атласы. Т. І, ІІ, ІІІ. –Алматы. 2019.
4. Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur geschichte der Ost-Turken (T’u-kue). Bd.I-II. –Wiesbaden.1958.
5. Еженхан Б., Ошан Ж. Қазақстан тарихы туралы қытай деректемелері. Т. ІV. –Алматы. 2006.
6. Elove A.U. Bir yazi meselesi u’zerine//TDAYB.1958.
7. Thomsen V. Dechittrement des inscriptions de l’Orkhon et de l’jenissei Notice preliminaire// Bulleten de l’Academie des sciences et des letress de Danemark.1893; Thomsen V. Orhon ve Yenisey yazitlarinin gӧzümü ilk bildiri. Ҫӧzülmüș Orhon yazytlari. Ҫevren Vedat Kӧken. Ankara.1993
8. Радлов В.В. Атлас древностей Монголии.//Труды Орхонской экспедиции. (СТОЭ): Вып 1¬–4. –СПб.1892–1899.
9. Мелиоранский П.М. Памятник в честь Кюль-тегина. –СПб, ЗВОРАО, 1899.
10. Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследование. М.¬–Л., 1951.
11. СТШ. Оуян Сю.Син Тан шу (Новая хроника династии Тан). –Пекин. 1958.
12. Сумьябаатар Б. Хувилай Их Хааны Чейин Монгол-Солонгосын Зарим асуудал//Хувилай сэцэн хаан ба Монголын Юань улс. УБ., 2015.с. 110-118.
13. Цэнь Чжуминь. Материалы по истории тюрков. Т.І-ІІ. –Шанхай. 1958; Цэнь Чжуминь. Дополнительные материалы по истории Тан. –Пекин. 1960.
14. Цэфу Юаньгуй (Энциклопедия). –Пекин. 1958.
References 1. Klıashtornyı S.G. Istorııa Tsentralnoı Azıı ı pamıatnıkı rýnıcheskogo pısma. SPb. 2003.
2. Sartkojauly Q. Orhon muralary. T. II. Almaty. 2012
3. Sartqojauly Q. Orhon eskertkіshterіnіń tolyq Atlasy. T. I,II,III. Almaty. 2019.
4. Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur geschichte der Ost-Turken (T’u-kue).Bd.I-II. Wiesbaden.1958.
5. Ejenhan B., Oshan J. Qazaqstan tarıhy týraly qytaı derektemelerі. T.IV. Almaty. 2006.
6. Elove A.U. Bir yazi meselesi u’zerine//TDAYB.1958.
7. Thomsen V. Dechittrement des inscriptions de l’Orkhon et de l’jenissei Notice preliminaire// Bulleten de l’Academie des sciences et des letress de Danemark.1893; Thomsen V. Orhon ve Yenisey yazitlarinin gӧzümü ilk bildiri. Ҫӧzülmüș Orhon yazytlari. Ҫevren Vedat Kӧken. Ankara.1993
8. Radlov V.V. Atlas drevnosteı Mongolıı.//Trýdy Orhonskoı ekspedıtsıı. (STOE): Vyp 1¬4. SPb.1892–1899.
9. Melıoranskıı P.M. Pamıatnık v chest Kıýl-tegına. – SPb, ZVORAO, 1899.
10. Malov S. E. Pamıatnıkı drevnetıýrkskoı pısmennostı. Teksty ı ıssledovanıe. M.¬–L., 1951.
11. STSh. Oýıan Sıý.Sın Tan shý (Novaıa hronıka dınastıı Tan). Pekın. 1958.
12. Sýmıabaatar B. Hývılaı Ih Haany Cheıın Mongol-Solongosyn Zarım asýýdal//Hývılaı setsen haan ba Mongolyn Iýan ýls. ÝB., 2015.s. 110-118.
13. Tsen Chjýmın. Materıaly po ıstorıı tıýrkov. T.I-II. Shanhaı. 1958; Tsen Chjýmın. Dopolnıtelnye materıaly po ıstorıı Tan. Pekın. 1960.
14. Tsefý Iýangýı (Entsıklopedııa) Pekın. 1958.