FAZLULLAH HAN LÜGÂTINDE KAPALI E (Ė) ÜNLÜSÜNÜN DURUMU

Türkçede kapalı e ünlüsü (ė) tartışılagelmiş konulardan biridir. Türkoloji alanında bir dönem sesin varlığı hakkında yapılan tartışmalar yerini aynı sözcüğün (e/i/ė) mi okunması gerektiğine bırakmıştır. Sesin varlığına dair ilk bilgi Ali Şir Nevâ’î tarafından verilmiştir. Nevâ’î’den yıllar sonra yine Çağatay sahasında bir başka sözlük yazarı, Fazlullah Han, bu sesin varlığına işaret etmiştir. Fazlullah Han Lügati veya Lügat-i Türki adıyla bilinen bu Farsça-Çağatay Türkçesi sözlüğün madde başlarından önce bir dil bilgisi bölümü bulunur. Bu bölümde yazar, (ى) harfinin iki farklı sesi karşıladığını ve farklı okunması gerektiğini ifade eder. Bu çalışmada Fazlullah Han tarafından kapalı e sesiyle yazılan tüm sözcükler listelenerek bu alanda çalışan araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kapalı e, Fazlullah Han Lügâti, Çağatay Türkçesi, Fazlullah Han, Lügât-i Türkî.

THE STATUS OF CLOSED E VOWEL (Ė) IN FAZLULLAH HAN`S VOCABULARY

The closed e vowel (ė) in Turkish is one of the issues discussed. In the field of Turcology, discussions about the existence of sound for a period left its place to whether the same word (e / i / ė) should be read. The first information about the existence of the sound was given by Ali Shir Neva’i. Years after Nevayi, another dictionary writer, Fazlullah Han, in the field of Chagatay Language pointed to the existence of this voice. This Persian-Chagatay Turkish dictionary, known as Fazlullah Han Lügati or Lügat-i Türki, has a grammar section before the beginning of the items. In this section, the author states that the letter (ى) meets two different sounds and must be read differently. In this study, all the words written by Fazlullah Han with closed e sound are listed and presented to the attention of researces in this field.

Keywords:

Closed e, Fazlullah Han Lügâti, Chagatai Turkish, Fazlullah Han, Lügât-i Türkî.,

PDF

___

1. Semedli, E., “Türk Lehçelerindeki Bir Ses: Kapalı ė”, Journal of Azerbaijani Studies, (Journal of Humanities and Social Sciences – from 2011), s. 522–632. 2008.
2. Yavuz, O., “Türkçe’de Kapalı E”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 6, s. 271–306. 1991.
3. Yücel, B., “Nehcü’l-Ferādis’te Uzun-Kapalı E ( ė̄ ) Ünlüsünün Yazımı”, 38. ICANAS (10-15.09.2007) Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, C.IV, Ankara: AKDTYK Yay., 2011.
4. Kocaoğlu, T., “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é / i meselesi”, Türk Kültürü, S. 483-484, 266–281. 2003.
5. Öztürk, S. Fazlullah Han Lügâti (İnceleme-Metin-Dizin) Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi. 2020.
6. Ertekinoğlu, S., “Alıntı Sözcüklerdeki Kapalı e Üzerine”, International Anatolia Academic Online Journal Social Sciences Journal, C. 3, S. 2, 45–51. 2015.
7. Ceylan Yılmaz, E., “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 1, 151–165. 1991.
8. Duman, M., “Klâsik Osmanlı Dönemi Türkçesinde i/e Meselesine Dair”, İlmî Araştırmalar, S. 7, 65–104. 1999.